Η συμβολή των Νεομαρτύρων στην Επανάσταση του 1821…

 Στη διάρκεια της δισχιλιετούς ιστορικής πορείας της Εκκλησίας το μαρτύριο υπήρξε η ουσιαστικότερη έκφραση της αυτοσυνειδησίας της.

Αν εξαιρέσει κανείς τους τρεις πρώτους χριστιανικούς αιώνες η περίοδος εκείνη που έχει να παρουσιάσει τους περισσότερους μάρτυρες είναι η περίοδος της Τουρκοκρατίας. Σ’ αυτήν την ιστορική περίοδο το μαρτύριο βρίσκει την ουσιαστικότερη έκφρασή του στους νεομάρτυρες, που αποτελούν

ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της νεοελληνικής μας διάρκειας.
Όταν μιλάμε για νεομάρτυρες, εννοούμε τους μάρτυρες εκείνους, που υπέστησαν τη σκληρότερη δοκιμασία για τη χριστιανική ομολογία, κατά τη χρονική περίοδο από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι της απελευθερώσεως του ελληνικού έθνους από τον τουρκικό ζυγό. Πρόκειται για τα καινούργια θύματα στο βωμό της πίστεως και την καινούργια προσφορά της εκκλησίας στο ιδανικό της ελευθερίας, της θρησκευτικής και εθνικής.
Η προσφορά των νεομαρτύρων στο υπόδουλο Γένος υπήρξε τεράστια σε βάθος και έκταση. Με τη μαρτυρική θυσία της ζωής τους ανέκοψαν το κύμα του εξισλαμισμού και αποφεύχθηκε με αυτόν τον τρόπο ο εκτουρκισμός, αφού σ’ αυτήν την τραγική για το Γένος μας περίοδο θρησκευτικότητα και εθνισμός είχαν ταυτιστεί. Μένοντας δηλαδή ο χριστιανός σταθερός στην πίστη του διέσωζε ταυτόχρονα και την εθνική του συνείδηση. Οι νεομάρτυρες ήσαν Έλληνες και χριστιανοί. Γι’ αυτούς άρνηση της πίστεως σήμαινε άρνηση της Ελλάδος και θάνατος για την πίστη σήμαινε προσφορά στον αγώνα για την εθνική ελευθερία.
Με το μαρτυρικό τους θάνατο οι νεομάρτυρες έγιναν σύμβολα αντιστάσεως του λαού, στέργιωσαν την πίστη των ραγιάδων και έδωσαν ελπίδες καινούργιας ζωής. Έτσι το πνεύμα της αυτοθυσίας τους παραδειγμάτιζε το λαό, τόνωνε το φρόνημά του και γιγάντωνε την εθνική του συνείδηση. Το αξιοθαύμαστο παράδειγμά τους απέβη καινούργια πηγή πνευματικής ενδυναμώσεως των χριστιανών στον αγώνα τους για την διατήρηση της θρησκευτικής και εθνικής ελευθερίας.
Όπως παρατηρεί ο Απόστολος Βακαλόπουλος, την προθυμία τους για το μαρτύριο ενέπνεε όχι μονάχα ο βαθύς θρησκευτικός τους ζήλος, αλλά και γενικά το πνεύμα της αντιστάσεως κατά της μισαλλοδοξίας, της βίας και της τυραννίας. Οι νεομάρτυρες αποτελούσαν μόνιμη ενθαρρυντική δύναμη για τους εθνομάρτυρες και τους λοιπούς εθνικούς αγωνιστές. Η θυσία τους ήταν για τους Έλληνες στοιχείο φιλοτιμίας και πρότυπο να μην υστερήσουν και αυτοί σε θυσίες. Τα μαρτυρολόγιά τους απέβησαν οι πιο διαδεδομένες ψυχωφελείς διηγήσεις, που παρηγορούσαν και ενθάρρυναν τον ελληνικό λαό. Δεν είναι καθόλου υπερβολή, αν πούμε ότι η ελληνική επανάσταση πραγματοποιήθηκε, επειδή ακριβώς είχαν προηγηθεί οι νεομάρτυρες.
Ο φιλόθρησκος ελληνικός λαός από την πρώτη κιόλας στιγμή περιέβαλε με ξεχωριστή ευλάβεια τους νέους αυτούς αθλητές του Χριστού. Πολύ πριν η Εκκλησία τους αναγνωρίσει με επίσημη πράξη της ως αγίους, αυτοί είχαν ήδη καθιερωθεί από την πρώτη κιόλας στιγμή του μαρτυρίου τους ως άγιοι στη συνείδησή της. Ναοί αναγέρθηκαν στη μνήμη τους και τοπικές γιορτές καθιερώθηκαν είτε στον τόπο της γεννήσεως τους είτε στον τόπο του μαρτυρίου τους. Με πολλή ευλάβεια οι χριστιανοί περιέσωζαν τα λείψανά τους, τα οποία αγόραζαν έναντι σημαντικών χρηματικών ποσών από τους οικονομικά άπληστους Τούρκους.
Η λατρεία των τοπικών νεομαρτύρων αποτελούσε αφορμή αναζωογονήσεως της πίστεως στο Χριστό και της αγάπης προς την πατρίδα. Τα συναξάρια εμπλουτίζονται με τα ηρωικά κατορθώματα των νεομαρτύρων και αποτελούν τα αγαπημένα αναγνώσματα του ελληνικού λαού. Η υμνολογία διακρίνεται για το γιορταστικό αναστάσιμο χρώμα της. Με την έγκριση της Εκκλησίας διακεκριμένοι υμνογράφοι συντάσσουν κανόνες και ιερές ακολουθίες στους νεομάρτυρες.
Γενικά οι νεομάρτυρες είναι τόπος Χριστού και ανθρώπινη φύση θεωμένη. Είναι οι πρόμαχοι της ελευθερίας της σκέψεως και της συνειδήσεως, οι πρόμαχοι της ελληνικής ανεξαρτησίας, αυτοί που υψώνουν την αυτοσυνειδησία της Εκκλησίας μέχρι της θυσίας. Δικαιολογημένα ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης χαρακτηρίζει την περίπτωση των νεομαρτύρων «θαύμα παρόμοιον ωσάν να βλέπη τινάς μέσα εις την καρδίαν του χειμώνος εαρινά άνθη και τριαντάφυλλα· μέσα εις την βαθύτατην νύκτα, ημέραν και ήλιον· μέσα εις το ψηλαφητόν σκότος φώτα λαμπρότατα· εν καιρώ της αιχμαλωσίας, να βλέπη ελευθερίαν· και εν τω καιρώ της τωρινής ασθενείας, υπερφυσικήν δύναμιν».