Αν γινόταν το συνέδριο για τον Αλή Πασά...

Πρόσφατα, στην πόλη μας αναβλήθηκε -κατά την επίσημη (ελπίζουμε) ανακοίνωση- ένα από τα δύο επιστημονικά συνέδρια, τα οποία είχαν προγραμματισθεί και το ένα είχε σχέση με την εποχή του Αλή Πασά και τα Γιάννενα.

Οι αντιδράσεις και διαμαρτυρίες προήλθαν από διάφορους εθνοπατριωτικούς κύκλους και κυρίως από πατριωτικούς και πολιτιστικούς συλλόγους Σουλιωτών, εστίαζαν δε την αντίθεσή τους στους ηρωικούς αγώνες των προγόνων τους κατά του τυράννου, αλλά και στο ότι η πραγματοποίηση του συνεδρίου συνέπιπτε με τον εορτασμό των 200 χρόνων της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας.
Επειδή σε κάθε επιστημονικό συνέδριο παρουσιάζονται επιμέρους εισηγήσεις με πλούσιο ερευνητικό υπόβαθρο και εντάσσονται στη γενικότερη θεώρηση των πραγμάτων, εάν πραγματοποιείτο το συνέδριο αυτό, ας δούμε σε ποιους τομείς θα γινόμαστε πιο πλούσιοι σε γνώσεις…
Κατ’ αρχάς, ο Αλή Πασάς (1744-1822) υπήρξε κυρίαρχη φυσιογνωμία και μία ιστορική προσωπικότητα, που σημάδεψε μια ολόκληρη εποχή (τέλος του 18ου και αρχές του 19ου αιώνα). Από λήσταρχος έφτασε στο σημείο να εξουσιάζει το μεγαλύτερο μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ευρώπη, από τα μέσα της Αλβανίας (Ελμπασάν) έως τη Μάνη και την Θεσσαλονίκη. Κατά συνέπεια, διαδραμάτισε σοβαρό ρόλο στην Ελληνική Ιστορία της προεπαναστατικής περιόδου.
Χαρακτηρίστηκε ειδεχθές τέρας, αλλά και υμνήθηκε από τον Λόρδο Βύρωνα, τον Αλέξανδρο Δουμά και άλλους. Οι Μεγάλες ξένες Δυνάμεις τον υπολόγιζαν σοβαρά και επιζητούσαν την φιλία του, ιδρύοντας στα Γιάννενα προξενεία. Ο Βίκτορας Ουγκώ τον χαρακτήριζε ως τον Μωαμεθανό Βοναπάρτη.
Οι θηριωδίες του αμέτρητες, τόσες που δεν θα γινόμασταν πλουσιότεροι από τα συμπεράσματα ενός συνεδρίου. Οι εξανδραποδισμοί, οι ανασκολοπισμοί, το κάψιμο ολόκληρων χωριών, οι πνιγμοί στη λίμνη, οι δολοφονίες, κλπ. διασώζονται έως σήμερα με τα δημοτικά τραγούδια, όπως το μαρτυρικό τέλος του Κατσαντώνη και τις περιγραφές ξένων περιηγητών για τα διαμελισμένα πτώματα του Παπα-Βλαχάβα και των άλλων κλεφτών.
Ο Γάλλος Πρόξενος τότε στα Γιάννενα, Πουκεβίλ, τον χαρακτηρίζει ως τον άνθρωπο χωρίς θρησκεία, χωρίς συνείδηση, άρπαγα, φονιά, αρσενοκοίτη, άσπλαχνο, φοβερά καχύποπτο, αιμοδιψή και αναιδέστατο, όσο κανείς άλλος.
Η ζωή του, όπως διασώθηκε στην ιστορική μας μνήμη, ήταν γεμάτη ραδιουργίες, εγκλήματα, αλλά και αντιφάσεις. Σούβλιζε ανθρώπους και παράλληλα προσκυνούσε την κάρα του Πατρο-Κοσμά. Κατέστρεφε ολόκληρα χωριά, έχτιζε όμως και εκκλησίες. Ήταν άτεγκτος σε θέματα ηθικής (για τον λόγο αυτό έπνιξε στη λίμνη την Κυρά Φροσύνη με άλλες δέκα επτά Γιαννιώτισσες για τις οποίες υπήρχαν υποψίες ανηθικότητας), αλλά ο ίδιος ήταν ακόλαστος και διατηρούσε πολλά χαρέμια (αγοριών και κοριτσιών) για να ικανοποιεί τις ανώμαλες ορέξεις του.
Όμως σε κάθε εποχή μεγάλοι ηγεμόνες στους οποίους μάλιστα η ιστορία απέδωσε το προσωνύμιο ΜΕΓΑΣ, δεν έκαναν τα ίδια και χειρότερα εγκλήματα; (Σφαγές στον ιππόδρομο, δολοφονίες στενών συγγενών για την αρπαγή της εξουσίας, καταστροφές πόλεων εκ θεμελίων, κλπ.).
Ας δούμε όμως από την άλλη πλευρά τον ρόλο που διαδραμάτισε και πόσο ηθελημένα ή αθέλητα βοήθησε στην Εθνική μας υπόθεση. Η, με την σκληρότητα και αυταρχικότητα που αναφέραμε, εμπέδωση της τάξης και της ασφάλειας σ’ όλο το πασαλίκι του, με την εξουδετέρωση όλων των ανυπότακτων κοινοτήτων και την εξόντωση ονομαστών κλεφτών, δημιούργησαν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του εμπορίου και την αναζωογόνηση της υπαίθρου.
Η ισοπολιτεία που επέβαλε σ’ όλους τους υπηκόους του (οι Έλληνες ήταν ισότιμοι με τους Οθωμανούς), αλλά και η εξουδετέρωση των τοπικών αγάδων που κατέτρεχαν τον ραγιά, έδωσαν άνθιση στην οικονομία, σε σημείο που ξένοι περιηγητές να περιγράφουν τους υπηκόους του Αλή ως τους ευτυχέστερους υποτελείς όλης της Αυτοκρατορίας.
Η κατασκευή δρόμων, λιμανιών, κτιρίων, γεφυριών, κλπ., έκαναν την Ήπειρο και ιδιαίτερα τα Γιάννενα, διεθνές εμπορικό, οικονομικό και πνευματικό κέντρο, όπως χαρακτηριστικά διασώθηκε στο λαϊκό δίστιχο:
«Γιάννενα, πρώτα στ’ άρματα
στα γρόσια και στα γράμματα»
Με το εμπόριο άνοιξαν οι δρόμοι για την Δυτική Ευρώπη και στην επικράτειά του διακινούνταν ελεύθερα τα διδάγματα του διαφωτισμού, οι προοδευτικές ιδέες του Αθανασίου Ψαλίδα, η φιλοσοφική διδασκαλία του Ευγένιου Βούλγαρη και οι υποθήκες του Πατροκοσμά.
Δέκτης ο ίδιος προοδευτικών ιδεών, αναφέρεται ότι το 1803 παραβρέθηκε σε απόπειρα ανύψωσης αερόστατου με κωμικά αποτελέσματα, τα οποία διακωμώδησε ο ποιητής και γιατρός του, Ιωάννης Βηλαράς. Στην αυλή του είχε συγκεντρώσει επιφανείς Έλληνες αξιωματούχους, τους οποίους εμπιστευόταν, όπως ο Μάνθος Οικονόμου, ο Θανάσης Βάγιας, ο Αλέξιος Νούτσος, ο Κωλέττης, ο , κ.α.. Στη σωματοφυλακή του υπηρέτησαν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Πανουργιάς, Μποτσαραίοι και Τζαβελαίοι, που διακρίθηκαν αργότερα στους αγώνες του Έθνους μας.
Αν γινόταν το συνέδριο ίσως μαθαίναμε περισσότερα για τον ρόλο ορισμένων Ελλήνων αξιωματούχων του, που όντας «Φιλικοί» υποδαύλιζαν την ανταρσία του κατά της Πύλης. Πολύ πιθανόν γνώστης της Φιλικής Εταιρείας, την οποία δεν θα δίσταζε να αποκαλύψει στον Σουλτάνο προσφερόμενος να καταπνίξει και την επανάσταση, αν του δινόταν «χάρη», βοήθησε τα μέγιστα στην στερέωση της επανάστασης, κυρίως στον Μοριά.
Άραγε οι Έλληνες θα είχαν τις πρώτες νίκες τους στο Βαλτέτσι, στα Βέρβαινα και θα άλωναν την Τριπολιτσά, αν ο Χουρσίτ Πασάς δεν βάδιζε εναντίον του Αλή (να καταστείλει την ανταρσία του) με 60.000 στρατό απογυμνώνοντας έτσι από τις φρουρές τους όλες τις πόλεις της Πελοποννήσου;
Αν γινόταν το συνέδριο θα μαθαίναμε και για την βραχύβια συμμαχία Ελλήνων – Αλβανών εναντίον των Τούρκων, τις ιδέες και τα σχέδια για Ελληνοαλβανικό κράτος υπό τον Αλή Πασά και τους ρόλους που έπαιξαν ορισμένοι Έλληνες αξιωματούχοι, κατά το τέλος του Αλή και αργότερα;
Αν γινόταν το συνέδριο ίσως μαθαίναμε ότι το Σούλι έπεσε επειδή η σταδιακή αποδυνάμωση και η κούραση, σε συνδυασμό με τα χρήματα που διοχέτευε ο Αλής (απλόχερα) στις Σουλιώτικες φάρες των Μποτσαραίων, Τζαβελαίων, Κουτσονίκα, κλπ., διέσπασαν την εσωτερική συνοχή.
Τέλος, θα απομυθοποιηθούν ορισμένα πράγματα και θα αποδοθεί λευκός στην ελληνική Ιστορία και ο Πήλιο – Γούσης, ο οποίος αργότερα διακρίθηκε στις μάχες της Ελληνικής επανάστασης. Ορισμένες αλήθειες μπορεί να είναι πικρές, αλλά διδακτικές. Το Έθνος μας κάποτε πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινό, όπως έλεγε και ο ποιητής.
Αν γινόταν το συνέδριο ίσως ο Τάσος Παπασταύρος παρουσίαζε νέα στοιχεία και ο ακούραστος συλλέκτης Φώτης Ραπακούσης νέα συλλεκτικά αντικείμενα. Τέλος, αν γινόταν το συνέδριο ίσως μαθαίναμε τελικά τι ήταν ο Αλή Πασάς; Το ρομαντικότερο τέρας που γέννησε η ιστορία, ή ένας φωτισμένος ηγεμόνας και πολιτικός αναμορφωτής; Ένας ανελέητος τύραννος ή προοδευτικός κυβερνήτης, όπως λέει ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος;
Από τα «Θέματα Εθνικής Αυτοσυνειδησίας» του Μ. Γ. Τρίτου, ομότιμου καθηγητή του ΑΠΘ: «Αλή Πασάς και Κοσμάς Αιτωλός». Ο Αλή Πασάς (1750-1822) υπήρξε ένας δραστήριος επαρχιακός διοικητής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και από τους ισχυρότερους πασάδες της κατά τα τέλη του ιη’ και τις αρχές του ιθ’ αιώνα.
Χωρίς να αρνείται κανείς τη σκληρότητά του, όπως αυτή εκδηλώθηκε στον πνιγμό της Κυρά – Φροσύνης και των άλλων νεαρών γυναικών από τα Γιάννενα, στη σφαγή των Γαρδικιωτών, στην καταστροφή του Σουλίου, στη θανάτωση με εντοιχισμό του νεομάρτυρος Δημητρίου από την Σαμαρίνα και σε άλλες ωμότητες στα πεδία των μαχών, υπήρξε ένας Οθωμανός διοικητής με ευρωπαϊκό προσανατολισμό, που έκανε ευέλικτες και προσεκτικές κινήσεις, προσαρμοσμένες στις πολιτικές αλλαγές, που συντελούνταν τότε.
Ο Αλή Πασάς σεβάστηκε τη θρησκευτική ελευθερία και πρόσφερε νομική προστασία στους ορθοδόξους. Δεκάδες χριστιανικές εκκλησίες κτίστηκαν είτε με δαπάνη του, είτε με εντολή του. Βοήθησε στην ίδρυση ελληνικών σχολείων, στη διάδοση των γραμμάτων, στην ενίσχυση του εμπορίου και στην προώθηση αναπτυξιακών έργων.
Η εσωτερική οργάνωση του κράτους του προκάλεσε τον θαυμασμό των ευρωπαϊκών δυνάμεων που θέλησαν να εκμεταλλευτούν την περίπτωσή του και να προωθήσουν τα οικονομικά και πολιτικά τους συμφέροντα. Έτσι εξηγείται η παρουσία στα Γιάννενα τεσσάρων προξενείων των μεγάλων τότε ευρωπαϊκών δυνάμεων: της Γαλλίας, της Αυστρίας, της Αγγλίας και της Ρωσίας.
Αξιομνημόνευτη ήταν η ανεξιθρησκία του, αφού κατά τη διανομή των αξιωμάτων δεν διέκρινε χριστιανούς και μουσουλμάνους. Αυτό εξηγείται και από τους στενούς δεσμούς του με το ελληνικό στοιχείο που αποδεικνύεται από το γεγονός ότι στην οργάνωση του κράτους του, σε όλες τις υπηρεσίες του και από το ότι πολλοί από τους αγωνιστές του ’21 ανδρώθηκαν στην αυλή του.
Η αμφιλεγόμενη αλλά σπουδαία αυτή προσωπικότητα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διάρκεια μιας ταραγμένης ιστορικά περιόδου, η οποία συμπίπτει με την αφύπνιση της ελληνικής εθνικής συνειδήσεως, με κατάληξη την έκρηξη του απελευθερωτικού αγώνα του ’21.

(ΜΕΤΣΟΒΟ)