Καιρός να αναβαθμίσουμε την γνώση της αρχαίας ελληνικής!

 Η κατάργηση της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γλώσσας στο Τμήμα Κλασσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πρίνστον των ΗΠΑ, ενός κορυφαίου ανωτάτου ιδρύματος, και η νέα προσέγγιση αυτών των πολιτισμών, όπως διαφαίνεται, μέσῳ μεταφράσεων στην Αγγλική γλώσσα, προκάλεσε και προκαλεί έκπληξη και αντιδράσεις και φόβους για εξάπλωση αυτού του φαινομένου και θεωρείται γενικότερα ως σοβαρό πλήγμα και απειλή για τις κλασσικές επιστήμες.
Να πούμε προκαταβολικά τη γνώμη μας, οι κλασσικές σπουδές δεν κινδυνεύουν. Τα κλασσικά γράμματα είναι σαν το προζύμι, που κάθε φορά που η κοινωνία το χρειάζεται, χρησιμοποιείται για να ζυμώσει ξανά τις κοινωνίες και να τις αναγεννήσει από τον πνευματικό μεσαίωνα στον οποίον περιπίπτουν.
Το πρόσχημα γι’ αυτή την απόφαση, όπως διατυπώνεται στην διακήρυξη του Τμήματος προς την κοινωνία είναι «η συνεχιζόμενη βία εναντίον των εγχρώμων και ο αγώνας κατά της ανισότητας» που διεξάγεται τώρα στις ΗΠΑ. Και εκφράζει συνάμα το Τμήμα τη δέσμευσή του για τη διαφορετικότητα, την ισότητα και δικαιοσύνη σε αυτό το πεδίο σπουδών», καθώς επίσης και την αντίθεσή του σε κάθε μορφή διακρίσεων και την απόφασή του να υπερασπιστεί με λόγια και έργα τον σεβασμό και την υποστήριξη των μαύρων και των εγχρώμων και όλων όσων είναι καταπιεσμένοι και ευάλωτοι στην κοινωνία.
Είναι μια δήλωση που αφορά πρωτίστως τη διχασμένη κοινωνία των ΗΠΑ, των λευκών αφ’ ενός και των μαύρων και εγχρώμων αφ’ ετέρου και την παραδοσιακή και μακρόχρονη σύγκρουσή τους, που παρά τις αμβλύνσεις εξακολουθεί να υποβόσκει και περιστασιακά να εκρήγνυται. Και βέβαια δε θα διαφωνούσε κανείς με αυτές τις δηλώσεις και πρακτικές. Έπεται όμως η συνέχεια σε αυτή τη δήλωση: «Η κλασσική αρχαιότητα έχει χρησιμοποιηθεί, για να δικαιολογήσει αναρίθμητες ηθικά αποκρουστικές και επιζήμιες ιδέες και πρακτικές. Θεσμοί της κλασσικής αρχαιότητας συμπεριλάμβαναν την υποδούλωση και εκμετάλλευση κατακτημένων λαών και, με ελάχιστες εξαιρέσεις, απίστευτους περιορισμούς στη ζωή των γυναικών. Την ίδια στιγμή οι αγώνες κατά της δουλείας και άλλων μορφών καταπίεσης αντλούσαν την έμπνευσή τους από το Έλληνο-Ρωμαϊκό παρελθόν». Αυτά και άλλα παρόμοια.
Και η κατάληξη: «Η διαμόρφωση ενός προγράμματος σπουδών που θα δώσει τη δυνατότητα στους σπουδαστές να προσεγγίσουν με κριτικό πνεύμα τον Ελληνο-Ρωμαϊκό κόσμο, για να διαμορφώσουν μια ευημερία τόσο ατομική, όσο και συλλογική».
Και παρόλο που εκφράζεται «η πίστη ότι τα κλασσικά γράμματα μπορούν να αποτελέσουν τη δύναμη για μια θετική αλλαγή του κόσμου», καταργείται η διδασκαλία τους από το πρωτότυπο και δε θεωρείται απαραίτητη η γνώση τους από τους σπουδαστές του Τμήματος.
Δυστυχώς, όπως συνήθως συμβαίνει στις ΗΠΑ, πράγμα το βίωσε όλος ο κόσμος πρόσφατα στα πρωτοφανή γεγονότα της 6ης Ιανουαρίου με την εισβολή στο Καπιτώλιο, όταν κάποιοι ανόητοι οπαδοί του πρώην προέδρου Ντόναλτ Τράμπ εμφανίστηκαν ντυμένοι ως αρχαίοι Έλληνες ή Ρωμαίοι ή και στα κοινωνικά δίκτυα με Ελληνικά ψευδώνυμα, έδωσαν την αφορμή να ταυτιστεί η διδασκαλία των κλασσικών γραμμάτων με τους λευκούς.
Πρωτεύοντα ρόλο γι’ αυτές της αποφάσεις του Τμήματος Κλασσικών Σπουδών στο Πρίνστον έπαιξε, όλοι το γνωρίζουν αυτό, ο el Padilla Peralta, διακεκριμένος καθηγητής Ρωμαϊκής ιστορίας και Πρόεδρος του Τμήματος, μετανάστης από μικρός στις ΗΠΑ, έγχρωμος, ο οποίος πιστεύει και το διακηρύσσει ότι οι κλασσικές σπουδές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη λεγόμενη ανωτερότητα των λευκών. Υποστηρίζει ότι οι «practitioners of classics», όπως τους αποκαλεί, έχουν προκαλέσει μεγάλες καταστροφές στον κόσμο, και μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνει τη δικαιολόγηση της δουλείας, των φυλετικών διακρίσεων, του αποικισμού από τα Ευρωπαϊκά κράτη, τον Ναζισμό κ.ά.
Θα πρέπει σε όλα αυτά να πούμε τα εξής:
• Πρώτο. Αν κάνει κάποιος κακή χρήση των κλασσικών γραμμάτων ή οποιασδήποτε άλλης αρχαίας γλώσσας ή πολιτισμού, υπεύθυνος είναι ο κακός χρήστης και όχι τα ίδια τα κλασσικά γράμματα.
• Δεύτερο. Το να κατηγορεί κάποιος π.χ. την αρχαία Ελλάδα ότι είχε το θεσμό της δουλείας, είναι παράδοξο και προσχηματικό και αναχρονιστικό. Ας θυμηθεί κανείς πότε καταργήθηκε ο θεσμός της δουλείας στις σύγχρονες δημοκρατίες. Αλλά ακόμα και εδώ, θα πρέπει κανείς να κάνει διάκριση του θεσμού αυτού μεταξύ της αρχαίας Ελληνικής και Ρωμαϊκής πραγματικότητας. Για τους Ρωμαίους ο δούλος ήταν res (πράγμα), ενώ στην αρχαία Ελλάδα η θέση του και στην κοινωνία και νομικά ήταν διαφορετική. Στην κοινωνία των Αθηνών π.χ. δε μπορούσε κάποιος να ξεχωρίσει τον ελεύθερο πολίτη από τον δούλο ή τον μέτοικο.
Με απόλυτη βεβαιότητα μπορούμε να πούμε ότι με την κατάργηση της γνώσεως των κλασσικών γλωσσών ως προαπαιτούμενων για το Τμήμα Κλασσικών Σπουδών η υποβάθμιση είναι σίγουρη. Αυτό πιστεύουμε ότι το γνωρίζουν και ο Patilla Peralta και οι άλλοι διδάσκοντες. Γιατί, επομένως, έγινε αυτό αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή;
Δυο πιστεύουμε είναι οι λόγοι: πρώτο, να δώσει την εντύπωση στην Αμερικανική κοινωνία το Τμήμα ότι είναι υπεράνω όλων των διακρίσεων και ιδιαίτερα ότι τάσσεται κατά της βίας που ασκείται κατά των μαύρων και των εγχρώμων γενικώτερα. Να ταυτιστεί σχεδόν με το κίνημα «Black Lives Matter». Και δεύτερο, θα συμφωνήσουμε με τον καθηγητή John McKorther του Columbia University ότι πίσω από αυτή την απόφαση κρύβεται και ένα άλλο κίνητρο. Ποιο είναι αυτό;
Το Τμήμα θέλει να δημιουργήσει, όπως λέει, ευκαιρίες για εισδοχή και πρόοδο σπουδαστών και διδασκόντων με υποβαθμισμένη κοινωνική προέλευση και μορφωτική υποδομή στο πεδίο των κλασσικών σπουδών. Γι’ αυτό και θα δέχεται σπουδαστές που δε θα έχουν διδαχτεί είτε την αρχαία είτε τη Λατινική γλώσσα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Έτσι λύνεται και το πρόβλημα που ταλανίζει αρκετά Τμήματα Κλασσικών Σπουδών στο εξωτερικό, δηλαδή της σταδιακής μείωσης του αριθμού των φοιτητών, με την εισδοχή μαύρων και λατινικής προέλευσης φοιτητών. Αυτός είναι ο τελικός στόχος των αλλαγών στο Πρίνστον. Αυτό, όμως, είναι υποτιμητικό για τους ίδιους τους μαύρους και τους λατινικής προέλευσης φοιτητές.
Τέτοια προβλήματα, σαν αυτά που επισημαίνονται από το Τμήμα Κλασσικών Σπουδών του πανεπιστημίου του Πρίνστον, ουδέποτε υπήρξαν στην Ελλάδα. Η διδασκαλία με βάση όχι τα πρωτότυπα κείμενα, αλλά με βάση τις μεταφράσεις, δεν αρκεί για να πει κάποιος ότι γνωρίζει τη λογοτεχνία κάποιου αρχαίου ή και σύγχρονου λαού ούτε βέβαια μπορεί να γνωρίσει τις σκέψεις και τις ιδέες κάποιου κάποιου αρχαίου ή και σύγχρονου συγγραφέα. Γνωρίζουμε ότι η μετάφραση δε μπορεί να αποδώσει με πληρότητα το πρωτότυπο, γι’ αυτό και υπάρχουν πολλές και διαφορετικές μεταφράσεις του ιδίου κειμένου, είτε αρχαίου είτε σύγχρονου. Επιπλέον, δε μπορείς να ξεχωρίσεις τη γλώσσα, στην οποία έγραψε κάποιος, από το ίδιο το περιεχόμενο, από την ίδια τη σκέψη του.
Θα πρέπει ίσως εδώ να επισημάνουμε και κάτι άλλο, πολύ σημαντικό. Η αρχαία ελληνική λογοτεχνία, τα αρχαία ελληνικά κείμενα, δεν είναι θεοκρατικά, δεν είναι ψυχαναγκαστικά, όπως λόγου χάριν, τα Ιουδαϊκά κείμενα. Αντίθετα, παρέχουν στον αναγνώστη μια ποικιλία τρόπων ζωής, μια πρωτόγνωρη ελευθερία επιλογής. Παρέχουν προβληματισμό για τα μεγαλύτερα θέματα της κοινωνίας και της πολιτικής ζωής, προβλήματα του ατόμου και της συμπεριφοράς του σε σχέση με την κοινωνία μέσα στην οποία ζει. Ξεχωριστά παραδείγματα η τραγωδία και η φιλοσοφία.
Συνέπεια αυτής της ελευθερίας ήταν οι πρωτόγνωροι πολιτικοί θεσμοί, η θεμελίωση της δημοκρατίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης, της υπευθυνότητας, της λογοδοσίας, της αλληλεγγύης, του ανθρωπισμού.
Αν αφαιρέσει κάποιος από το σύγχρονο λεξιλόγιο του Δυτικούς πολιτισμού τις Ελληνικές λέξεις, θα υπάρξει ένα χάσμα επικοινωνίας. Η συμβολή των Ελληνικών γραμμάτων στη διαμόρφωση του πολιτισμού της «Δύσης» σε όλους τους τομείς του επιστητού, στις τέχνες και τις επιστήμες, αλλά και στην τεχνολογία – που εξακολουθεί να είναι παντελώς σχεδόν άγνωστη- είναι ασύλληπτη.
Γι’ αυτό πιστεύουμε ότι τα Ελληνικά γράμματα είναι αστείρευτη πηγή, που προσφέρει σε όποιον θέλει τα νάματά της, και μπορεί να αναγεννήσει τόσο το άτομο όσο και την κοινωνία.
Τι κάνουμε εμείς στη χώρα μας; Δυστυχώς, από πολλά χρόνια τώρα κοινωνία και πολιτικοί βάλλουν εναντίον της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Ακόμα και πανεπιστημιακοί καθηγητές φιλολογικών μαθημάτων. Δε θα αναφερθώ σε ονόματα. Όλοι τους γνωρίζουμε. Οι ίδιοι όμως έμαθαν την αρχαία ελληνική!
Καταστρέψαμε τη γλώσσα μας με τις διάφορες «μεταρρυθμίσεις». Είτε με την υποχρεωτική καθιέρωση της διδασκαλίας μόνο της δημοτικής είτε με την κατάργηση του πολυτονικού είτε με τις μεταμοντέρνες γραμματικές!
Έστω και τώρα, είναι καιρός να αναβαθμίσουμε ως κοινωνία και ως έθνος τη γνώση της αρχαίας ελληνικής, που δεν πρέπει να είναι κτήμα μόνον των ειδικών, αλλά όλων των πολιτών. Γι’ αυτό έχουμε εισηγηθεί στο παρελθόν και επαναφέρουμε την πρότασή μας, να αρχίσει η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας τουλάχιστον από την έκτη δημοτικού. Εφ’ όσον πρώτα γίνει σοβαρή προπαρασκευή για τη μέθοδο και τα κείμενα που θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν, με αυξανόμενη δυσκολία.
Επανίδρυση των κλασσικών λυκείων, με σωστή οργάνωση του προγράμματος σπουδών και με διδάσκοντες υψηλού μορφωτικού επιπέδου με τα απαραίτητα προς τούτο προσόντα, ελληνιστών και λατινιστών.
Το οφείλουμε στο παρελθόν μας, αλλά και στο παρόν και στο μέλλον μας, να γίνουμε Παγκόσμιο Κέντρο Κλασσικών Σπουδών με την προσέλευση ειδικών παγκοσμίου κύρους, όχι βέβαια με τους εξευτελιστικούς μισθούς των καθηγητών πανεπιστημίου που είναι χαμηλότεροι από των υπαλλήλων της Βουλής.