Ελευθερία και Παιδεία...

on .

 Η απόφαση της κυβέρνησης -ίσως και όλης της Ευρώπης- να αποκαλέσει την επιχείρηση εμβολιασμού των πολιτών κατά του τρομερού εχθρού του κορωνοϊού, «ελευθερία» ίσως σε ορισμένους δημιουργήσει την εντύπωση πως εφόσον απαλλαγούμε από τον αόρατο εχθρό του κορωνοϊού που απειλεί την ίδια τη ζωή μας θα έχουμε ταυτόχρονα εξασφαλίσει -μαζί με το «μέγα καλό και πρώτο», που είναι η ζωή, ως εκδήλωση βιολογική και το πολυπόθητο αγαθό της ελευθερίας.
Κάτι τέτοιο ασφαλώς θα είναι μεγάλο λάθος το οποίο εμείς πάλι οι ίδιοι θα πληρώσουμε από κάποιον άλλο «κορωνοϊό»,  του οποίου θα είμαστε και εμείς «συνδημιουργοι», χωρίς βέβαια να το θέλουμε, αλλά και χωρίς να το καταλαβαίνουμε.
Άλλωστε, από πολύ παλιά οι άνθρωποι, σε πολλές περιπτώσεις, ακολούθησαν την τακτική των συντρόφων του Οδυσσέα που, κατά τον Όμηρο, «νήπιοι» όντες «σφίσιν ατασθαλίησι (=από δικά τους αμαρτήματα) όλοντο». Και αυτό συμβαίνει γιατί η ζωή του ανθρώπου δεν είναι απλή βιολογική εκδήλωση, όπως των υπόλοιπων όντων, ούτε πάλι υπόθεση ατομική -τέτοια ήταν η ζωή του πρωτόγονου ανθρώπου- αλλά υπόθεση συλλογική – πολιτική, κατά τον Αριστοτέλη, για την οποία εμείς οι ίδιοι είμαστε υπεύθυνοι. Η επιστήμη, με το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού, για μια ακόμη φορά θα μας έχει εξασφαλίσει τη δυνατότητα να βαδίσουμε το δρόμο προς την ελευθερία και αυτόν το δρόμο -που είναι μάλιστα πολύ ανηφορικός- υπεύθυνοι αν θα τον βαδίσουμε ή όχι θα είμαστε εμείς οι ίδιοι, ως όντα πολιτικά και πνευματικά που περηφανευόμαστε ότι είμαστε. Αυτήν, λοιπόν, την ελευθερία -την πολιτική και την πνευματική- έχουμε χρέος πρώτα απέναντι του εαυτού μας και έπειτα απέναντι των άλλων συνανθρώπων μας με κάθε θυσία να την εξασφαλίσουμε, αν θέλουμε η ελευθερία μας να είναι αληθινή, πραγματική.
Και το ερώτημα που προβάλλει για τον καθένα μας: Ποιά είναι η αληθινή ελευθερία και με ποιο μέσο μπορούμε να την κατακτήσουμε; Στο ερώτημα αυτό έδωσε απάντηση -η οποία είναι αρκετά επίκαιρη, καθώς τη χρονιά αυτή ετοιμαζόμαστε να γιορτάσουμε τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, με την οποία οι αγωνιστές της εποχής εκείνης μας χάρισαν την εθνική ελευθερία- ο μεγάλος Δάσκαλος του Γένους, ο Αδαμάντιος Κοραής, στέλνοντας το αρκούντως διαφωτιστικό μήνυμά του, με το οποίο ξεκαθάρισε στους Έλληνες της προεπαναστατικής περιόδου πως για να αποκτήσουν «Αληθινή Ελευθερία», πρέπει πρώτα να αποκτήσουν «Αληθινή Παιδεία». Ρωτήθηκε, στη συνέχεια, να εξηγήσει πώς εννοεί την «Αληθινή Παιδεία». Παρέπεμψε, εισαγωγικά στον ορισμό της Παιδείας που δίνει στους «Νόμους» ο Πλάτων, που διατηρεί και σήμερα την επικαιρότητά του και έχει ως εξής:
«Την μεν προς αρετής εκ παίδων Παιδείαν ποιούσαν επιθυμητήν και εραστήν του πολίτην γενέσθαι τέλειον, άρχειν τε και άρχεσθαι επιστάμενον μετά δίκης, ταύτην την τροφήν αφορισάμενος ο λόγος ούτος βούλοιτ’ αν μόνην Παιδείαν προσαγορευειν».
Δηλαδή, με απλά λόγια, η Παιδεία κάνει τον άνθρωπο «τέλειον πολίτην», που ξέρει να άρχει και να άρχεται με γνώμονα τη δικαιοσύνη. Έκανε μάλιστα τη διευκρίνιση πως αυτή η αρετή -της δικαιοσύνης- αρχίζει με τη σύνεση (που σου λέει τι πρέπει να κάνεις) και ολοκληρώνεται με την ανδρεία που σε εξοπλίζει με τη θέληση και το χρέος να προασπίσεις αυτό που πρέπει να κάνεις, αν θέλεις να είσαι ελεύθερος.
Όταν δε, στη συνέχεια, ρωτήθηκε πώς μπορεί ο πολίτης να αποκτήσει μια τέτοια Παιδεία, τότε εξέδωκε τα «Πολιτικά», έργο του Αριστοτέλη στο οποίο ασχολείται και με την Παιδεία και τα «Ηθικά Νικομάχεια», στο οποίο ασχολείται με την αρετή, γιατί ο Αριστοτέλης πίστευε πρώτα πως η Παιδεία είναι υπόθεση καθαρά πολιτική, που την προσφέρει η επίσημη Πολιτεία και έπειτα ότι Παιδεία χωρίς αρετή δεν εννοείται.
Τι λέει ο Αριστοτέλης για την υποχρέωση της Πολιτείας να προσφέρει αληθινή Παιδεία στον πολίτη; Ιδού το σχετικό απόσπασμα: «Αναμφισβήτητα καθήκον του νομοθέτη είναι να ασχοληθεί σχολαστικά με την Παιδεία των νέων, γιατί αυτό αν δε γίνεται στις πόλεις, φθείρει τα πολιτεύματα, διότι η νοοτροπία που καλλιεργεί κάθε πολίτευμα αποτελεί παράγοντα διατήρησής του, αλλά και αρχικής εγκαθίδρυσής του. Η Παιδεία πρέπει να είναι μία και ίδια για όλους και να φροντίζει γι’ αυτή το Δημόσιο και να αποβλέπει στην πνευματική ανάπτυξη και την ψυχική καλλιέργεια, να σφυρηλατεί την αρετή και τον άριστο βίο και να δημιουργεί ελεύθερους ανθρώπους».
Θέτει βέβαια τρεις προϋποθέσεις: Η πρώτη είναι πως «το ανώτερο πολίτευμα», που προσφέρει αυτήν την Παιδεία είναι η «Δημοκρατία», η δεύτερη ο «νομοθέτης», να είναι ο ίδιος «παιδαγωγός», και η τρίτη «η πολιτική να είναι η φυσική και αναγκαία απόληξη κάθε γνήσιας ηθικής πράξης, κάθε μορφής της αρετής».
Αυτά λοιπόν, έγραψαν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης πριν από 17 αιώνες, αυτά ασπάστηκαν οι Ευρωπαίοι κατά τα νεότερα χρόνια και δημιούργησαν την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό και με αυτά τα ίδια ο Κοραής προσπαθούσε να πείσει τους υπόδουλους Έλληνες που ζητούσαν την ελευθερία τους, πριν από 200 χρόνια, πως «αληθινή Ελευθερία σημαίνει αληθινή Παιδεία». Δεν ξέρω δε αν αυτά διατηρούν την επικαιρότητά τους και σήμερα.