Ο Φεμινιστικός αγώνας και ο γυναικείος Tύπος…

Η λέξη Φεμινισμός προέρχεται από τη λατινική λέξη femina = γυναίκα. Επομένως Φεμινισμός είναι η θεωρία κατά την οποία, για τη βελτίωση της κατάστασης της κοινωνίας, επιβάλλεται η χειραφέτηση της γυναίκας και η εξίσωσή της με τον άνδρα σε ό,τι αφορά τα δικαιώματά της, αστικά, κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά.
Τάσεις για χειραφέτηση της γυναίκας σημειώθηκαν από τον Μεσαίωνα. Και είναι βέβαιο, ότι σε μερικά μέρη της Ευρώπης, υπήρχε κάποιος βαθμός (ελάχιστος) χειραφέτησης, αλλά μόνο για τις κόρες των ευγενών, οι οποίες στις συνελεύσεις των ομοτίμων ευγενών μπορούσαν να αντικαταστήσουν τους απουσιάζοντες συζύγους τους.
Στη Γαλλία αναφέρεται τέτοια περίπτωση ανάμειξης στα κοινά από το 1002. Η Γαλλική επανάσταση παρά τις μεγάλες διακηρύξεις για δικαιώματα των γυναικών, τόσο η ευγενής δέσποινα, όσο και η χωρική έχασαν τα δικαιώματά τους. Ο Ναπολεόντειος κώδικας διαπνέεται από αντιφεμινισμό. Την συντηρητικότητά του διατήρησαν και οι νομοθεσίες που εμπνέονται από αυτόν, που είχαν αυτόν ως πρότυπο.
Στην Αμερική, νωρίς ο αγώνας για την κατάργηση της δουλείας συνδέθηκε με τον αγώνα για χειραφέτηση των γυναικών. Το 1848 έγινε το πρώτο συνέδριο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τότε και μετά γίνονται διαλέξεις και συγκεντρώσεις για το ζήτημα αυτό, της εξίσωσης και των δικαιωμάτων των δύο φύλων και η έκδοση εφημερίδων και περιοδικών για το σκοπό αυτό.
Το 1887 η πρωτοπόρος της γυναικείας χειραφέτησης στην Ελλάδα Καλλιρρόη Παρρέν ξεκινούσε την έκδοση της πρώτης εφημερίδας με τον τίτλο «Εφημερίς των Κυριών». Ο γυναικείος Τύπος έκανε την πρώτη εμφάνισή του στην Ελλάδα.
Η θεματολογία του γυναικείου Τύπου του 19ου αιώνα είναι κοινή σε πολλά σημεία, αλλά φανερώνει και τις διαφορετικές αντιλήψεις που υπήρχαν τότε για το ρόλο της γυναίκας. Τα έντυπα αυτά είχαν συνήθως μικρή διάρκεια ζωής, αφού οι αναγνώστριες που μπορούσαν να τα αγοράσουν ήταν όσες και οι μορφωμένες αστές της εποχής, ελάχιστες μπορούσαν τότε να διαβάσουν εφημερίδα, η πλειονότητα ήταν αναλφάβητες. Στην καλύτερη περίπτωση θα περιορίζονταν στο να ρίξουν μια ματιά στα σκίτσα τους.
Η πρώτη έντυπη προσπάθεια που απευθύνονταν αποκλειστικά στις γυναίκες πραγματοποιείται τον Σεπτέμβριο του 1847 από τον Καμπούρογλου Γρηγόριο, με την κυκλοφορία του 15ήμερου περιοδικού «Ευτέρπη», που ασχολείτο με θέματα νοικοκυριού, υγείας, ανατροφής των παιδιών και μαγειρικής, δεχόμενο τα σκωπτικά σχόλια του υπόλοιπου Τύπου.
Το 1862 κυκλοφόρησε το περιοδικό «Μήτηρ η φιλόστοργος», με θεματολογία που είχε σχέση με τον τίτλο του! Η γυναίκα ως μητέρα και ως σύζυγος. Το 1870 παρουσιάζεται για πέντε μήνες η εβδομαδιαία επιθεώρηση «Ευρυδίκη». Το 1872 κυκλοφορεί το περιοδικό «Πηνελόπη», το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εκδότες οι Απόστολος και Ευανθία Σεμβερλή από την Κων/πολη.
Σημαντική έκδοση στην ιστορία του γυναικείου Τύπου στην Ελλάδα, η οποία θα ξεπεράσει το χρονικό πλαίσιο της εποχής της, αποτελεί η έκδοση της εφημερίδα «Εφημερίς των Κυριών» το 1887. Η εφημερίδα αυτή σημείωσε αμέσως τεράστια επιτυχία, αφού τα πρώτα 3.000 φύλλα της εξαντλήθηκαν σε μία ώρα. Την ίδια τύχη είχαν και τα 7.000 φύλλα που εκδόθηκαν γρήγορα. Η δημιουργός της Καλλιρρόη Παρρέν δείχνει ξεκάθαρα ότι στόχος της έκδοσης δεν ήταν η αναπαραγωγή του στερεοτύπου της εποχής, που ήθελε την υποταγμένη στον άνδρα γυναίκα να επιζητάει μόνον το καλό ντύσιμο και να διαβάζει φθηνά ερωτικά μυθιστορήματα.
Στο πρώτο κύριο άρθρο της η Παρρέν καλεί τη νέα Ελληνίδα να αφήσει το νωχελικό ανατολικό παρελθόν της, ώστε να διεκδικήσει κοινωνική ισονομία, δικαιώματα μόρφωσης και ψήφου, καθώς και πνευματική και ηθική ανύψωση. «Εμείς νομίζουμε ότι η Πολιτεία δεν θα βλαβεί από την σχετικήν μας ανάμειξη στις υποθέσεις ούτε θα ζημειωθούν απ' αυτήν μερικοί άνδρες, εάν έχουν μερικές φορές υπ’ όψιν και τη γνώμη μας σε πολλά».
Η εφημερίδα, ξεπερνώντας το πλαίσιο της εκδοτικής προσπάθειας, θα συσπειρώσει δίπλα της έναν πυρήνα με σημαντικές γυναίκες της εποχής, όπως Ναταλία Σούτσου, Σοφία Σλήμαν, Ζωή Βαλτινού, Αιμιλία Μάσωνος, Θεοδώρα Λάμπρου και στα 33 χρόνια της κυκλοφορίας της, θα γοητέψει ακόμα και το δύσκολο ανδρικό αναγνωστικό κοινό…
Κοινή θεματογραφία στα γυναικεία έντυπα της εποχής αποτελεί το ζήτημα της χειραφέτησης, που ανάλογα με το έντυπο που παρουσιάζονταν εμφάνιζε αντίστοιχη μαχητική επιχειρηματολογία των δύο κυριάρχων απόψεων. Η μία πλευρά υποστήριζε ότι η γυναικεία χειραφέτηση, εκτός από ιστορική αναγκαιότητα και αποκατάσταση κοινωνικής δικαιοσύνης, θα αποτελούσε μοχλό εξέλιξης ολόκληρης της ελληνικής κοινωνία, διπλασιάζοντας το εργατικό δυναμικό και δίνοντάς της μία νέα αντίληψη σε πεπαλαιωμένους και δυσκίνητους μηχανισμούς.
Η συντηρητική άποψη θεωρούσε τη γυναίκα αναπόσπαστο μέρος μόνον του σπιτιού και όχι της Πολιτείας, ρόλο που μπορούσε να ασκήσει αποκλειστικά μέσω του άνδρα…
Την ίδια περίοδο (1877-1893) κυκλοφόρησαν δύο περιοδικά με τον τίτλο «Οικογένεια» και τα δύο, αλλά με διαφορετική θεματογραφία. Φιλολογική θεματογραφία το πρώτο, φορέματα και κεντήματα το δεύτερο. Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει το γυναικείο κοινό πιο απαιτητικό. Να μην αρκείται πλέον στα ρομαντικά μυθιστορήματα των προηγούμενων χρόνων, ζητώντας περισσότερες σελίδες μόδας και εξόδους από το σπίτι. Επίσης εμφανίζονται και κάποιες καινούριες λέξεις που θα κυριαρχήσουν στις επόμενες δεκαετίες. Οι ερωταπαντήσεις για τις σχέσεις των δύο φύλων γίνονται όλο και τολμηρότερες. Η έκρηξη του ελληνικού κινηματογράφου αρχικά και της τηλεόρασης στη συνέχεια δημιουργεί νέα είδωλα και πρότυπα. Τα εξώφυλλα δεν έχουν πλέον μόνο αστέρες του Χόλιγουντ, αλλά πρόσωπα του νεόκοπου και πολλές φορές νεόπλουτου ελληνικού star system.
Στις τελευταίες δεκαετίες αλλάζουν άλλη μία φορά τα πάντα στον γυναικείο Τύπο. Μεγάλοι διεθνείς τίτλοι παρουσιάζουν την ελληνική τους έκδοση, ενώ στις έγχρωμες πλέον σελίδες, στην κλασική γυναικεία θεματολογία, προστίθενται άρθρα για τα παιδιά εκτός γάμου, για τα ταμπού στο σεξ και γενικά θέματα που θα έκαναν την πρωτοπόρο Καλλιρρόη Παρρέν να κοκκινίζει…
Την εποχή εκείνη (1888) προέκυψε και ένα άλλο κοινωνικό πρόβλημα. Μεταξύ των ανδρών είχε επικρατήσει το πνεύμα της αγαμίας. Τα ψυχολογικά αίτια είχαν τις ρίζες τους, όπως έλεγαν, στα χρόνια της σκλαβιάς. Ο άλλοτε ραγιάς που ζούσε τώρα την ελεύθερη εθνική του ζωή, δεν μπορούσε να αντέξει μετά τον ζυγό του κατακτητή την άλλη «υποδούλωση», τα δεσμά του γάμου και τον «ζυγό» του. Ήθελε να απολαύσει την «ελευθερία» του και δεν παντρεύονταν.
Αυτό το κοινωνικό πρόβλημα που μάστιζε τις γυναίκες της εποχής και τις οικογένειές τους η Καλλιρρόη Παρρέν το συζήτησε με πείσμα και μαχητικότητα από τις στήλες της «Εφημερίδος των Κυριών». Στο μεταξύ, η Κυβέρνηση αντιμετώπιζε οικονομικό πρόβλημα. Γινότανε συζητήσεις για την αύξηση των εισοδημάτων με πρόσθετους φόρους, που θα βάραιναν τη μεσαία τάξη. Τότε η Παρρέν βρήκε την ευκαιρία να κάνει την πρότασή της: «Να ψηφιστεί νέος νόμος, που θα επέβαλλε φόρο στους άγαμους άνδρες που έχουν συμπληρώσει τα 30 χρόνια της ηλικίας τους».
Και το άρθρο τελειώνει με την παράκληση προς την Βουλή να πάρει στα σοβαρά την πρόταση με την ανάλογη φορολογία: «Ας αντισταθμίσει τας ζημίας, ας υφιστάμεθα παρ’ αυτών και μάλιστα το φύλον ημών (των γυναικών), όπερ κατά την τελευταίαν στατιστικήν της Ευρώπης υπερτερεί κατά τον πληθυσμόν του ασχήμου (ανδρικού) φύλου υπέρ τα 4.450.000».
Οι δημοσιογραφικοί αγώνες της Καλ. Παρρέν γοήτευσαν και άλλες γυναίκες, οι οποίες αποφάσισαν να ακολουθήσουν τη δημοσιογραφία. Μία από αυτές τις δημοσιογράφους, σε μία συνέντευξη που πήρε από τον μεγάλο μας ποιητή Παλαμά, τον ρώτησε: «Θέλετε τα όρια εις την εκτός του οίκου εργασίαν της γυναικός και νομίζετε ότι αύτη δύναται να μεταβάλη τα ήθη μας επί το ελαστικώτερον;».
Και ο Παλαμάς της απάντησε: «Βεβαίως όχι, η γυνή είναι στοιχείον εκπολιτιστικόν και εξημερωτικόν και εις τας δημοσίας θέσεις και οπουδήποτε αλλού και αν λάβη μέρος, αύτη θα ωφελήση μάλλον, παρά θα βλάψη. Και εις τους πολιτευόμενους κύκλους ακόμη δύναται να δράση επωφελώς η γυνή, ουχί από των παρασκηνίων ως γίνεται σήμερον, τυφλόν και ασυνείδητον όργανον της ιδιοτέλειας τούτου ή εκείνου του εκ των πολιτευόμενων, αλλά απ’ αυτής της πολιτικής σκηνής με συνείδησιν της ευθύνης ήν φέρει εκ των υποχρεώσεων ας υπέρ των συμφερόντων της πολιτείας αναλαμβάνει».
Η Παρρέν δεν περιορίζεται στα όρια της Ελλάδος. Παρακολουθεί τη γυναικεία κίνηση στην Ευρώπη, αναδημοσιεύει άρθρα από ευρωπαϊκές εφημερίδες, παίρνει συνεντεύξεις από διακεκριμένες ξένες φεμινίστριες. Τον επόμενο χρόνο σχολιάζει με ειρωνεία το γαλλικό νομοσχέδιο, που παραχωρεί δικαιώματα ψήφου στις δημοτικές και βουλευτικές εκλογές στη γυναίκα, αλλά μόνον στις άγαμες, στις χήρες και στις διαζευγμένες. Στις παντρεμένες, επειδή έχουν έναν άντρα πλάι τους, η ψήφος δεν δίνεται. Η Παρρέν είναι ευτυχής που βλέπει την πρόοδο της Εφημερίδας των Κυριών που την ξεκίνησε ως δεκαπενθήμερη και τον δεύτερο χρόνο έγινε εβδομαδιαία. Τα γραφεία της από το σπίτι της όπου είχαν στεγασθεί, λόγω ελλείψεως χρημάτων, μεταφέρθηκαν στην οδό Πανεπιστημίου 57. Με τα δημοσιεύματά της η Καλλιρρόη Παρρέν είχε κερδίσει πολλούς οπαδούς από το ισχυρό φύλο. Ο Παλαμάς, που πολλές φορές δημοσίευσε ποιήματά του στις σελίδες της, ο Χρηστομάνος, ο Λάμπρος Πορφύρας, ο Νιρβάνας, ο Δημητρακόπουλος, ο Καρκαβίτσας.
Η Καλλιρρόη Παρρέν έβαλε τις βάσεις για τις μελλοντικές κατακτήσεις του ελληνικού φεμινιστικού κινήματος (δικαίωμα ψήφου, καθορισμός ωρών εργασίας κ.α.). Παράλληλα η φεμινιστική της δραστηριότητα αγκάλιασε και πολλούς κοινωνικούς τομείς.
Έτσι, το 1890 ίδρυσε Σχολή για τη μόρφωση των εργαζομένων αγραμμάτων γυναικών. Το 1896 ίδρυσε το «Άσυλο Ανιάτων Γυναικών» και τον ίδιο χρόνο την «Ένωση Ελληνίδων», της οποίας το εκπαιδευτικό τμήμα ανέλαβε η Αικατερίνη Λασκαρίδου. Αλλά, η Καλλιρρόη δεν ικανοποιείται και το 1898 ιδρύει τον «Πατριωτικό Σύνδεσμο» (το γνωστό ΠΙΚΠΑ). Αλλά το σημαντικότερο έργο της για το οποίο υπερηφανευότανε σε όλη της τη ζωή ήταν η δημιουργία του «Λυκείου των Ελληνίδων», η ίδρυση του οποίου είχε σκοπό τη διάσωση των λαϊκών παραδόσεων του Ελληνισμού.
Όμως είναι άξιο θαυμασμού πώς κατάφερνε να μοιράζεται τον χρόνο της σε τόσες δραστηριότητες συγχρόνως. Εκτός από τις δημοσιογραφικές δραστηριότητές της, τη διεύθυνση της εφημερίδας της, την ίδρυση τόσων Σωματείων, είχε καιρό να πηγαίνει σε Διεθνή Συνέδρια γυναικών, στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στο Σικάγο, κ.α., το δε 1921 πρωτοστάτησε στη διοργάνωση του Α’ Πανελληνίου Συνεδρίου Γυναικών.
Οι σελίδες της «Εφημερίδος των Κυριών» έκλεισαν το 1918, εξαιτίας των δύσκολων καιρών που περνούσε η χώρα μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Για το σύνολο της κοινωνικής προσφοράς της η Καλλιρρόη Παρρέν τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών.
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ