Τοπόσημα μιας αποφράδας Ημέρας για την πόλη μας…

Η οδός Κουντουριώτη παρέμεινε αρχιτεκτονικά σχετικά αλώβητη από την πολυκατοικιοποίηση. Εδώ σώζεται ένα σημαντικό απόθεμα αστικής αρχιτεκτονικής του τέλους του 19ου - αρχών του 20ου αιώνα. Συναντά κανείς ανακαινισμένα λιθόχτιστα διώροφα σπίτια με επιμελημένες όψεις, με μαρμάρινους προβόλους στα φουρούσια των εξωστών, με προεξέχουσες σιδεριές στα εξωτερικά παράθυρα του ισογείου, με τοξωτά ανοίγματα στα παράθυρα του ορόφου, με αυλές στο πίσω μέρος και με ενωμένες μεσοτοιχίες. Σημάδια ενός άλλου κόσμου που κάποτε  ζούσε εδώ. 

Τα σπίτια αυτά ανήκαν σε Γιαννωτοεβραίους της Ρωμανιώτικης κοινότητας, μιας από τις αρχαιότερες εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης, με ενεργή συμμετοχή στην οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της πόλης. Οι περισσότεροι Γιαννωτοεβραίοι όμως είχαν τραγικό τέλος στα στρατόπεδα εξόντωσης της ναζιστικής Γερμανίας· στις 25 Μαρτίου 1944, ένα παγωμένο σαββατιάτικο πρωινό, 1870 άτομα συλλήφθηκαν και οδηγήθηκαν στον χαμό. 

Ένας από αυτούς ήταν και ο Γιαννιώτης γιατρός Νισήμ Λεβή (φωτο). Γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1875. Γόνος μιας μεγαλοαστικής οικογένειας (πατέρας του ήταν ο Δαβιτσών Εφέντης, σημαίνον πρόσωπο της εβραϊκής κοινότητας με μεγάλη επιρροή ακόμα και στην οθωμανική κυβέρνηση) σπούδασε ιατρική στο Μοντπελιέ Γαλλίας και έκανε την πρακτική του άσκηση στο Παρίσι. Επέστρεψε στα Γιάννενα το 1904 οπότε και κατοίκισε στην οδό Κουντουριώτη 22, σ’ ένα σπίτι που βρισκόταν ανάμεσα στο πατρικό του (σήμερα σούπερ μάρκετ) και το σπίτι του αδελφού του (πηγές: Α. Παπασταύρος Ιωαννίνων Εγκώμιον και προφορική επικοινωνία με τον νυν ιδιοκτήτη). Το σπίτι αυτό που σώζεται σήμερα ανακαινισμένο εξαιρετικά από τον νέο του ιδιοκτήτη, αν και μικρότερο και σεμνότερο από τα άλλα δύο (του πατέρα του και του αδελφού του) δεν στερείται χάρης (φωτο). Σ’ αυτό, ο Νισήμ, είχε εγκαταστήσει και το ιατρείο του. 

Ήταν περιβόητη η καλοσύνη του και η συμπόνοια προς τους ασθενείς του. Λέγεται ότι όχι μόνο εξέταζε δωρεάν τους άπορους, αλλά και τους βοηθούσε χρηματικά. Ο Νισήμ δεν παντρεύτηκε ποτέ. Τα χόμπι του -πρωτοποριακά για την εποχή εκείνη- ήταν η φωτογραφία και τα αυτοκίνητα. Σώθηκαν εκατοντάδες μεγάλης ιστορικής αξίας φωτογραφίες του που δημοσιεύτηκαν μάλιστα πρόσφατα σε μια πολύ ωραία έκδοση (Α. Μωυσής Το πανόραμα του Νισήμ Λεβή). Σ’ αυτές απεικονίζεται ο κόσμος της αστικής τάξης της επαρχίας στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Υπάρχουν επίσης φωτογραφίες από τα ταξίδια του στην Κωνσταντινούπολη, την Βενετία και την Ελβετία όπως και φωτογραφίες από στιγμές ανεμελιάς και ανάπαυσης σε σαλόνια και παραλίες, στους Κήπους του Λουξεμβούργου και στο δάσος της Βουλώνης στο Παρίσι αλλά και από το ταξίδι του με αυτοκίνητο στα Πυρηναία όταν ήταν φοιτητής στην Γαλλία. Ο Νισήμ Λεβή, το 1944, στα 69 του χρόνια, στάλθηκε από τους Γερμανούς, μαζί με τα άλλα μέλη της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων, στο Άουσβιτς. Οδηγήθηκε απευθείας στο θάλαμο των αερίων την ημέρα της άφιξής του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης… 

Στην οδό Κουντουριώτη σήμερα δεν υπάρχει τίποτα που να θυμίζει την τραγική αυτή ιστορία. Τα βράδια, η οδός μεταμορφώνεται σε μια εύθυμη οδό αφού εδώ και χρόνια έχει διαμορφωθεί σε έναν πυρήνα διασκέδασης με τα περισσότερα σπίτια να στεγάζουν πλέον κέντρα διασκέδασης και εστιατόρια.

Στο Βερολίνο, αλλά και στην Θεσσαλονίκη όπως και σε άλλες 500 πόλεις στην Ευρώπη, στα πλαίσια ενός ευρωπαϊκού έργου (με εμπνευστή τον Γερμανό καλλιτέχνη Gunter Demnig), που αποσκοπεί στην ανάκτηση της συλλογικής μνήμης, έχουν τοποθετηθεί στο πεζοδρόμιο, μπροστά από τον τελευταίο τόπο κατοικίας των θυμάτων που χάθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα, επιχαλκωμένοι κυβόλιθοι διαστάσεων 10Χ10 εκατοστών που ονομάζονται «λίθοι μνήμης»  (stolpersteine) και έχουν χαραγμένα επάνω τους τα στοιχεία των θυμάτων (φωτο). Από το 1992 που πρωτοξεκίνησε το έργο αυτό στο Αμβούργο, περισσότερα από 54.000 τέτοια τοπόσημα έχουν τοποθετηθεί στις διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις. 

Πολλές δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, παρόμοια τοπόσημα θα μπορούσαν να τοποθετηθούν στα πεζοδρόμια των εβραϊκών συνοικιών των Ιωαννίνων για να θυμίζουν αυτή την αποφράδα μέρα. Ας ξεκινήσει η τοποθέτησή τους από την οδό Κουντουριώτη και ένα από αυτά, στον αριθμό 22, να γράφει: εδώ ζούσε ο γιατρός Νισήμ Λεβή που γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1875 και εκτελέστηκε στο Άσβουιτς το 1944.