ΜΑΡΤΗΣ: Ο μήνας της Σαρακοστής, της Άνοιξης και της Εθνεγερσίας

on .

Ο τρίτος μήνας του χρόνου είναι ο μήνας που γιορτάζεται η Επέτειος της Εθνικής Παλιγγενεσίας και ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Η ταύτιση της γιορτής έχει συμβολικό χαρακτήρα. Δηλώνει τους άρρηκτους δεσμούς του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας. Η στενή αυτή σχέση έχει βαθιές καταβολές. Η πίστη στην Ορθοδοξία κράτησε ακοίμητο το φρόνημα των Ελλήνων στην Ανάσταση του Γένους και προκαθόρισε την έκρηξη της Επανάστασης.

Όμως, γύρω από τον Μάρτη είναι πλούσια και ενδιαφέρουσα η εθιμολογία και οι λαϊκές δοξασίες. Ο Μάρτης μια κλαίει και μια γελάει. Την ώρα που βρέχει ξαστερώνει ο ουρανός και ο ήλιος ζεσταίνει τη φύση. «Ο Μάρτης ο Πεντάγνωμος», που χιονίζει και μετανιώνει, που δεν ξαναχιονίζει. Τσουχτερό, διαπεραστικό το κρύο το Μάρτη, είναι «γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης».

Ασαφής μήνας όσον αφορά τις καιρικές μεταβολές, αλλά και ο μήνας που αποχαιρετάει το χειμώνα και καλωσορίζει την Άνοιξη. «Από Αύγουστο χειμώνα κι από Μάρτη καλοκαίρι». Είναι η εποχή της αναγέννησης της φύσης και της ζωής. Πολλές είναι οι δοξασίες του λαού μας που σχετίζονται με το Μάρτη και το ξανάνιωμα της φύσης.

Στα χωριά καλωσορίζουν την άνοιξη φέρνοντας στο σπίτι ανθισμένες κρανιές, με τις οποίες χτυπούν ελαφρά τα παιδιά να είναι πάντα γερά όπως το ξύλο της κρανιάς.

Οι πρώτες μέρες του Μάρτη στα μέρη μας θεωρούνται «μερομήνια», οι μέρες δηλαδή, που ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν, γίνονται προγνώσεις για όλο το χρόνο. Άλλες μέρες, συνήθως οι έξι πρώτες γίνονται επικίνδυνες, γιατί, στη διάρκειά τους, επικρατούν οι «δρίμες», δαιμονισμένα όντα που φέρνουν κακό και βλάπτουν τους ανθρώπους. Στη διάρκεια αυτών των ημερών οι νοικοκυρές αποφεύγουν να πλένουν ρούχα γιατί καταστρέφονται.

Ένα πανελλήνιο έθιμο είναι τα λεγόμενα «Μαρτίτσια». Οι μητέρες περνούν στο χέρι των παιδιών τους ένα βραχιολάκι (συνήθως λευκή και κόκκινη κλωστή), για να τα προφυλάξουν από τον καυτερό μαρτιάτικο ήλιο, «να μην τα μαυρίσει ο ήλιος».

Ένα άλλο μαρτιάτικο έθιμο με ευρεία διάδοση στον ελλαδικό χώρο είναι το «χελιδόνισμα». Το καλωσόρισμα της άνοιξης, της αναγγενητικής, ζωογόνας και αναστημένης φύσης, από τη χειμερία νάρκη, με τραγούδια που λένε τα παιδιά γυρίζοντας τα σπίτια και κρατώντας ομοίωμα χελιδονιού:

Χελιδόνα έρχεται / από μαύρη θάλασσα

θάλασσα επέρασε / έκατσε και λάλησε

Μάρτης μας ήρθε / τα λουλούδια ανθίζουν,

όξω ψύλλοι και κοριοί / μέσα υγεία και χαρά.

Πρόκειται για έθιμο που μας έρχεται από τα βυζαντινά χρόνια και μας φέρνει το μήνυμα του ερχομού της άνοιξης και της επανόδου των χελιδονιών.

Επίσης, ο Μάρτης είναι δεμένος με τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (Σαρακοστή) που αρχίζει από την Καθαρά Δευτέρα ως το Πάσχα. Είναι γνωστή η παροιμία: «Δεν λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή». Η Σαρακοστή ταυτίζεται με την άνοιξη και την αναγέννηση της φύσης. Θέλει ανάλαφρα φαγητά η Σαρακοστή.

Στη διάρκεια της Σαρακοστής κυριαρχούν «Οι χαιρετισμοί της Υπεραγίας Θεοτόκου», που τελούνται κάθε Παρασκευή. Οι «Χαιρετισμοί» κλείνουν με τον Ακάθιστο Ύμνο, το πιο λαμπρό επίτευγμα της βυζαντινής υμνογραφίας. Ένα ποίημα με σπάνια ποιητική σύλληψη. Την ίδια χρονική περίοδο οι αρχαίοι Αθηναίοι γιόρταζαν τα ανθεστήρια (γιορτή των λουλουδιών και των νεκρών), ενώ οι Ρωμαίοι και μετά οι Βυζαντινοί γιόρταζαν τα ροσάλια.