Η αξία της ενασχόλησης με τον πρωτογενή τομέα…

Προ καιρού άκουσα να γίνεται λόγος για μία ταινία, ένα ντοκιμαντέρ, με την επωνυμία "Μπούτσικο", το οποίο θα προβαλλόταν στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ιωαννιτών. Ο τίτλος μου φάνηκε ιδιαίτερος και αποφάσισα να το δω. Διαπίστωσα ότι επρόκειτο για μία ολόκληρη εσπερίδα και παρέμεινα να την παρακολουθήσω. Βρέθηκα σε ένα περιβάλλον που συνδύαζε την επιστημονικότητα με τη βιωματικότητα, με προσκεκλημένους ομιλητές που εισηγήθηκαν θέματα σχετικά με την αξία της ενασχόλησης με τον πρωτογενή τομέα και ιδιαιτέρως με την εκτροφή του πρόβειου κρέατος και τις ωφέλειές του και μάλιστα της συγκεκριμένης ράτσας  πού επιχωριάζει στους Καλαρρύτες και ως εκ τούτου λέγεται Καλαρρυτίνη ή Μπούτσικο, από τη σλαβικής προελεύσεως λέξη για την …συντομογραφική απόδοση του στρογγυλού σχήματος των ζωντανών. 

Στην ημερίδα πληροφορηθήκαμε περί της αρχαιοελληνικής καταγωγής αυτού του είδους των προβάτων. Πράγματι, αυτή η φυλή με τη διχρωμία στις παρειές, θυμίζει παραστάσεις των προβάτων σε αρχαιοελληνικά αγγεία με αναγωγές στον Όμηρο, στα έπη του οποίου γίνεται συχνά λόγος για τα κοπάδια των προβάτων. Ας θυμηθούμε και τον κύκλωπα Πολύφημο, κάτω από τα πρόβατα του οποίου κρεμασμένοι σώθηκαν ο Οδυσσέας (Οὖτις) και οι σύντροφοι του. 

Την ημερίδα είχε συνδιοργανώσει η Περιφέρεια Ηπείρου σε συνεργασία με τη Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων και το Δημόσιο ΙΕΚ. Μίλησαν εξαιρετικά όλοι. Ο κεντρικός, όμως, ήρωας της βραδιάς εκείνης ήταν ένα πρόσωπο, ο Πέτρος Μόκας. Εκείνος που συντροφεύει τα πρόβατα σε υψόμετρο 1500 - 2000 μέτρων, μένοντας κοντά τους νυχθημερόν, καταβάλλοντας τόσο μεγάλον κόπο που λίγοι άνθρωποι θα μπορούσαν, πια, να το κάνουν στην εποχή μας, για να διατηρήσουν ένα τόσο μεγάλο κοπάδι, που το φροντίζει με τόση αγάπη και αφοσίωση. 

Εκτός από τους ήρωες του 1940, ή της κάθε ιστορικής εποχής, υπάρχουν και οι ήρωες της καθημερινότητας. Μοχθούν αδιάκοπα στην παλαίστρα της ζωής για να νικήσουν τον εχθρό της κούρασης, της αμέλειας, της ακηδίας, της κακοκαιρίας, τις ασθένειες, τις κάθε είδους αντιξοότητες, την έλλειψη συμπαράστασης, αναγνώρισης, την εμπορευματοποίηση, τη μηχανοποίηση της ζωής μας, την ομογενοποίηση των πάντων. Αυτοί αντιστέκονται. Κοιτάζουν κατά πρόσωπο τον κόσμο και αντιπροτείνουν τη δική τους πορεία ζωής ως πρότυπο∙ πρότυπο ήθους και δύναμης, εργατικότητας αξιοποίησης του χρόνου στον ύψιστο βαθμό. Είναι ένα αξιομίμητο παράδειγμα της προτροπής «χρόνου φείδου»! Βιωματική μάθηση η συναναστροφή με τέτοιους αγωνιστές της ζωής, ασκητές, μάλλον, θα λέγαμε. Αγιασμένη η εργασία τους. Ευλογημένοι, απλοί και σοφοί άνθρωποι, έχουν γίνει ένα με τα στοιχεία της φύσης, φυσικοί άνθρωποι∙ γίγαντες ταπεινοί, που θα έλεγε και ο  Φώτης Κόντογλου. Μεγαλοπρέπεια που εκπλήσσει και σεμνότητα που καθηλώνει. Ο λόγος τους πάει κατευθείαν στην καρδιά, λες και έβγαλαν χίλια σχολεία και χαρά εσωτερική έχουν, που λάμπει στο πρόσωπο. «Της καρδίας ευφραινομένης το πρόσωπο θάλλει». Οι ποιμένες αυτοί «ἀγραυλοῦσιν», μιας και πορευόμαστε προς τα Χριστούγεννα, από φυλακής πρωίας μέχρι νυκτός. Γνωρίζουν προσωπικά την κάθε προβατίνα, το κάθε κριάρι. Τα νεογέννητα αρνάκια είναι η έγνοια τους, καθώς πρέπει να γεννηθούν όλα σωστά και να βοηθήσει ο ίδιος ο ποιμένας, σαν μαιευτήρας. Νιώθουν τα συναισθήματα των ζώων, τη χαρά τους και τη λύπη, τη ζήλεια και την παραμέληση και μπορούν και τα βοηθούν. Εργάζονται για μας, για να έχουμε καθαρό προϊόν στη διατροφή μας και υγιεινό πιάτο στο τραπέζι μας. 

Και τι δεν προκύπτει από την αιγοπροβατοτροφία και την αγελαδοτροφία; Κρέας, γάλα, τυρί, γιαούρτι, μαλλί, δέρμα …, μόνο που εμείς τα βρίσκουμε όλα έτοιμα, έτσι που τα σημερινά παιδιά να θεωρούν ότι τα εργοστάσια παράγουν το γάλα! Ο άνθρωπος δεν έχει συνειδητοποιήσει την τιμή που του έχει γίνει να οριστεί βασιλιάς της φύσεως. Σ’ αυτόν τα πάντα υποτάσσονται με την προϋπόθεση του σεβασμού και της λελογισμένης χρήσης των πάντων. Ιδιαίτερα οι ποιμένες αυτής της  σπάνιας φυλής αξιοποιούν τους ορεινούς, πετρώδεις και χαμηλής παραγωγικότητας βοσκότοπους. Επιμένουν …ελληνικά λέγοντας  «όχι» στα «βελτιωμένα» πρόβατα, με οικονομικό βάρος δικό τους, ώστε να μη χαθεί το είδος.

Εδώ ξαναβλέπουμε τη σωστή σχέση με τη φύση, τη σύμφωνη με τη θεϊκή επιταγή. Εκπλήσσει ο φυσικός τρόπος της πίστης τους. Δεν έχει «χαλάσει» ο λογισμός τους, γι αυτό ζουν με το θαυμαστό και βιώνουν τα θαύματα, όπως το θαύμα της Αγίας Παρασκευής, η οποία -όπως μολογούσε ο αείμνηστος πατέρας του, αρχιτσέλιγκας Γιώργος Μόκας -«έβοσκε», με ό,τι αυτό συνεπάγεται, ένα κοπάδι πρόβατα, στους Καλαρρύτες,  καθ’ όλη τη διάρκεια του ηπειρωτικού χειμώνα, προφυλάσσοντάς το σε μια σπηλιά, γεγονός που ενέταξε στο ντοκιμαντέρ ο εξαίρετος σκηνοθέτης Τάσος Γεωργίου και το διέσωσε.

Στην ταινία είχαμε τη χαρά να παρακολουθήσουμε την πορεία της ποιμενικής ζωής, πτυχές της καθημερινότητας, όσο μπορεί βεβαίως να την αποτυπώσει ο κινηματογραφικός φακός, αλλά και στιγμές χαράς και ξεκούρασης, με το ψητό να μοσχοβολάει, το κρασί που κυλάει και το τραγούδι να αναπαύει την καρδιά. Είναι ο καλός τσοπάνης με τη φλογέρα, ο Πέτρος Μόκας. Συνδυάζει το δυναμισμό τού ανθρώπου τής υπαίθρου με την ευαισθησία του μουσικού και του ποιητή, του ερμηνευτή δημοτικών τραγουδιών, αφού παίζει κλαρίνο ως δεξιοτέχνης. Των υπέροχων δημοτικών τραγουδιών μας αρκετά δείγματα είχαμε τη χαρά να απολαύσουμε το βράδυ εκείνο -όταν ο Πέτρος παρέλαβε το μικρόφωνο από τον καταξιωμένο ερμηνευτή κ. Σάββα Σιάτρα- μεταξύ των οποίων και το ρομαντικό παλιό τραγούδι «Μία βοσκοπούλα αγάπησα», του Συρρακιώτη ποιητή Γεωργίου Ζαλοκώστα, που το ερμήνευσε με ιδιαίτερο ηχόχρωμα συνοδεύοντας το και με κλαρίνο, ανάμεσα στις στροφές, ο ίδιος. Και Κρυστάλλη απήγγειλε ο Πέτρος με τα πολλά χαρίσματα, που σαν άλλη ακρογωνιαία πέτρα στερεώνει την αληθινή ζωή στα χωριά μας. 

«Νομίζω ότι είμαι ο τελευταίος των Μοϊκανών», απάντησε στην ερώτηση μας περί της συνέχειας του τόσο διαδεδομένο, άλλοτε, επαγγέλματος, αλλά ξεχασμένου σήμερα από όλους εμάς που έχουμε εισέλθει σύσσωμοι στη δίνη του εκσυγχρονισμού. Όμως, στο εξωτερικό η… «Μικρή Ολλανδέζα» συνεχίζει και η… μεγάλη Γερμανίδα και ο Γερμανός και Ελβετός κ.ο.κ. Και το θεωρούν τιμή τους να έχουν στο ενεργητικό τους χωράφια που καλλιεργούν και κοπάδια που σαλαγούν. Βεβαίως, όταν χρειάζεται να μετακινηθούν οι κτηνοτρόφοι από τα ορεινά στα χειμαδιά, τις αγελάδες τις μεταφέρουν τα ελικόπτερα, μία-μία, όπως μας πληροφόρησε φίλη που ζει στην Ελβετία, ενώ οι δικοί μας νομάδες υπόκεινται και σε αυτόν τον επιπλέον κόπο της μεταφοράς των ζωντανών, ιδίοις εξόδοις, για την αλλαγή κατοικίας. Εδώ είναι που πρέπει να παρεμβαίνει η πολιτεία και να ευνοεί, να ενθαρρύνει, να παροτρύνει τους νέους προς τον πρωτογενή τομέα εξασφαλίζοντας όμως αρκετές του πτυχές, εξαιτίας των οποίων έχει εγκαταλειφθεί το επάγγελμα (κόστος, τιμές, αγορές ειδικές, έξοδα, συνεταιρισμοί, κ.τ.λ).

Ο Πέτρος και η οικογένειά του έχουν νοηματοδοτήσει τη ζωή τους. Χρειάζονται όμως διαδοχή, κίνητρα. Ο κύριος Περιφερειάρχης γνωρίζει και στηρίζει και επιμένει σε αυτά με κάθε ευκαιρία. Προσωπικά θα ήθελα να συστήσω την ταινία στα σχολεία της Δευτεροβάθμιας -τουλάχιστον- Εκπαίδευσης, ούτως ώστε να εμπνεύσουμε τους μαθητές μας, ιδίως τους μαθητές των Επαγγελματικών Λυκείων (ΕΠΑ.Λ), όχι μόνο να μην εγκαταλείψουν τη γη, την ύπαιθρο, αλλά να επιστρέψουν και να τη δουν με άλλο μάτι. Με αρετή και τόλμη! Αν θυμίζαμε στους μαθητές μας, εμείς οι δάσκαλοι ότι “χειρώναξ” είναι ο άναξ των χειρών, δηλ. βασιλιάς των χεριών του, δε θα βλέπαμε απαξιωτικά τη χειρωνακτική εργασία και δεν θα αισθάνονταν υποτιμητικά όσοι έχουν ακόμη τη γη μπροστά τους, τα αιγοπρόβατα και τις αγελάδες, τη θάλασσα με τα ψάρια, τις μέλισσες με τους κάμπους, τους αμπελώνες μας. Το φαινόμενο Πέτρος Μόκας και η οικογένειά του, θα πρέπει να βρει συνεχιστές. Υποφέρουμε γιατί φύγαμε από τον εαυτό μας. Για να τον ξαναβρούμε ισχύει και εδώ το «πίσω ολοταχώς». Να δούμε τι είχαμε, τι χάσαμε, τι μας πρέπει. Αν δεν ακούσεις τα πουλιά, το θρόισμα των δέντρων, τους αγέρηδες, τη δροσιά, πώς να νιώσεις καλά; Tα παιδιά της εικονικής πραγματικότητας είναι αυτoφυλακισμένα στη σύγχρονη αόρατη ειρκτή του διαδικτύου και του ακινήτου κινητού… 

Ο Πέτρος ζει, γελά, δημιουργεί, χαίρεται, χορεύει, γράφει, αρμέγει, ξεγεννάει, τραγουδάει, ανοίγει το πνεύμα του σε μία ευρύστερνη ζωή αετού, σταυραετού, που δεν τον «τρώει ο κάμπος». Ο Τάσος Γεωργίου, ο σκηνοθέτης, με ξεχωριστή μάτια και την αισθητικότητα καλλιτέχνη, εστίασε στο μοναδικό αυτής της προσωπικότητας και ανέδειξε στο πανελλήνιο τα «διαμάντια ενός επίμονου βοσκού» και τον συγχαίρουμε γι αυτό! «Ο σκάρος του Πέτρου Μόκα» απέσπασε το 3ο βραβείο καλύτερης ταινίας ντοκιμαντέρ μικρού μήκους στο πρόσφατο (27-11-22) Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου στην Εύβοια.

Αυτά πρέπει να προβάλλονται για να γεμίσει η ζωή μας ελπίδα και αισιοδοξία ώστε να αποβάλλεται από μόνο του το κακό των θεαμάτων και ακροατών με τα οποία μας κατακλύζουν τα ΜΜΕ, υποβάλλοντας στον τηλεθεατή, και ιδιαίτερα στον ανήλικο, τη «φυσικότητα» του κακού. Ο Πέτρος Μόκας και όσοι αγωνίζονται σαν και εκείνον, σε όλους τους τομείς της ζωής, είναι το παράθυρο που ανοίγει στο φως και διαλύει τα σκοτάδια της μουντής ζωής μας, επαναφέροντας το «αρχαίον κάλλος» που λησμονήσαμε. Ο Οδυσσέας Ελύτης είχε πει πως αν διαλυθεί η Ελλάδα, αρκεί μια ελιά, ένα αμπέλι και ένα καράβι για να την συναρμολογήσουμε εκ νέου. Αν γνώριζε, ο νομπελίστας ποιητής μας, τον Πέτρο Μόκα, θα συμπεριλάμβανε  -το δίχως άλλο- και το κοπάδι του στο συνεκδοχικό σχήμα που προτείνει για τη σωτηρία της Ελλάδος! 

* Η Μαρούλα Παπαευσταθίου – Τσάγκα είναι Συντονίστρια Εκπαιδευτικού Έργου  Φιλολόγων του Περιφερειακού Κέντρου Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού Ηπείρου (ΠΕ.Κ.Ε.Σ.) Ηπείρου, Διδάκτωρ Ιστορίας, Συγγραφέας.