Καλπάκι: Το Ελληνικό «Βερντέν» του 1940!

on .

 Πριν προχωρήσουμε στο θέμα πρέπει να εξηγήσουμε τι είναι αυτό το «Βερντέν». Το Βερντέν είναι πόλη και φρούριο της Γαλλίας στα σύνορα με τη Γερμανία. Εκεί έγιναν πολυετείς συγκρούσεις μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, όπου και αναδείχτηκε μεγάλος νικητής ο στρατηγός της Γαλλίας Πεταίν στον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο το 1916. Το 1870 καταλήφτηκε για λίγο από τους Γερμανούς, αλλά η συνθήκη ειρήνης, που υπογράφηκε το 1871, επανέφερε το Βερντέν στη Γαλλία.

Κατά το επόμενο διάστημα, οι Γάλλοι κατασκεύασαν ισχυρά οχυρωματικά έργα. Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και συγκεκριμένα το 1916 στα οχυρά αυτά διακρίθηκε ο Γάλλος στρατηγός Πεταίν κατατροπώνοντας τους Γερμανούς.

Επειδή, στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Έλληνες κατατρόπωσαν αναλόγως τους στρατηγούς του φασίστα Μουσολίνι, αποκάλεσαν το Καλπάκι «Ελληνικό Βερντέν του 1940». Κύριος συντελεστής, φυσικά, υπήρξε ο στρατηγός Κατσιμήτρος…

Και η όλη τακτική, που ακολούθησε ο Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, απέδειξε ότι, πραγματικά, αυτός ήταν ο κύριος συντελεστής της νίκης…

Το Γενικό Επιτελείο Στρατού, έχοντας υπόψη του τις πολυάριθμες δυνάμεις και τον βαρύτατο οπλισμό που διέθετε ο εχθρός, τον Αύγουστο του 1940, έστειλε οδηγίες στο διοικητή της 8ης Μεραρχίας Ιωαννίνων, με τις οποίες έδινε σ’ αυτόν πρωτοβουλία κινήσεων, αλλά συγχρόνως του ετόνιζε τα εξής: «Αναγνωρίζεται η δυσχερίς θέσις εις την οποίαν ευρίσκεται η μεραρχία. Η κυβέρνησις δεν αναμένει εκ της μεραρχίας νίκας (βλέπομε εδώ ότι το ΓΕΣ και η κυβέρνηση δεν περίμεναν νίκη από την 8η μεραρχία) δεδομένης της αριθμητικής υπεροχής του αντιπάλου, αναμένει, όμως, εκ ταύτης να σώση την τιμήν των ελληνικών όπλων (δηλαδή, να πολεμήσετε για την τιμή των όπλων!) και προς τούτο ο διοικητής, της μεραρχίας δύναται να διαθέση τας δυνάμεις του, όπως νομίζει καλύτερον».

Παράλληλα το Γ.Ε.Σ. είχε δώσει οδηγίες να αμυνθεί στη γραμμή του Αράχθου ποταμού. Δηλαδή, να εγκαταλήψει τα Ιωάννινα και να αμυνθεί σε βάθος 80-100 χιλιομέτρων. Ο Κατσιμήτρος, όμως, αποφάσισε, να αγνοήσει τελείως τον υποχωρητικό ελιγμό μέχρι τον Άραχθο ποταμό και αντί γι’ αυτό να αμυνθεί σταθερά, χωρίς καμιά ιδέα υποχωρήσεως, στη γραμμή της τοποθεσίας Καλπάκι – Καλαμάς.

Και αυτό, γιατί κατανοούσε ότι μία τέτοια κίνηση, δηλαδή, μία σύμπτυξη σε βάθος 80-100 χιλιομέτρων, ξένη τελείως στην ιδιοσυγκρασία του Έλληνα μαχητή και με αντίπαλο που είχε υπεροπλία σε αεροπλάνα και ταχεία κίνηση με τα μηχανοκίνητα μέσα, θα κατέληγε σε βέβαιη διάσπαση των ελληνικών γραμμών και διάλυση της μεραρχίας. Αντίθετα, αν εγκαθιστούσε το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών του στη γραμμή Καλπακίου, θα μπορούσε, εκμεταλλευόμενος τη φυσική και τεχνική αυτή δύναμη της τοποθεσίας να αντιμετωπίσει τον εχθρό από συνθήκες πιο πλεονεκτικές γι’ αυτόν από τον αντίπαλο και να δημιουργήσει εξαρχής ευνοϊκές συνθήκες στην εξέλιξη των επιχειρήσεων.

Στο υπόλοιπο ηπειρωτικό μέτωπο, το οποίο εκτείνεται μέχρι το Ιόνιο Πέλαγος, αποφασίστηκε να διατεθούν οι εντελώς απαραίτητες δυνάμεις για την άμυνα.

Με βάση τις δυνάμεις αυτές και τις αποφάσεις που πήρε ο μέραρχος Χαρ. Κατσιμήτρος, στις 23 Σεπτεμβρίου 1940 έστειλε σε όλες τις μονάδες της Μεραρχίας του απόρρητη διαταγή με την οποία, αφού πρώτα καθόριζε ότι «η μεραρχία έχει απόφασιν να παρασύρη τον αντίπαλον επί της ωργανωμένης τοποθεσίας Καλπακίου και αφού επιφέρη εις τούτον φθοράν, διά γενικής επιθέσεως θα επιδιώξη να τον απορρίψη πέραν των συννόρων», κατέληγεν: «Η τιμή των ελληνικών όπλων απαιτεί όπως οιονδήποτε τμήμα, εις οιανδήποτε κατάστασιν και αν ευρεθή δέον να πολεμήση μέχρι του τελευταίου ανδρός και του τελευταίου φυσιγγίου και να θυσιασθή, αλλ’ ουδέποτε να παραδοθή. Αξιώ και απαιτώ όπως ενστερνισθώσι πάντες το πνεύμα της παρούσης, βαθμοφόροι και στρατιώται παντός όπλου και σώματος και όλαι αι διοικήσεις και τα επιτελεία και ότι το βλέμμα πάντοτε πρέπει να είναι εστραμμένον προς τα εμπρός και να κυριαρχή εις τας σκέψεις και τας πράξεις των το πνεύμα της δραστηριότητος και επιθετικότητος και ουχί τάσις προς τα οπίσω».

Η διαταγή αυτή του Έλληνα μεράρχου, που εκδόθηκε ένα ολόκληρο μήνα πριν από την αρχή του πολέμου, αποτελεί πραγματικά την λυδία λίθο της νίκης του Καλπακίου (η λυδία λίθος εχρησιμοποιόταν από τους αρχαίους, για να δοκιμάζουν την γνησιότητα του χρυσού).

Η τοποθεσία του Καλπακίου, που επιλέχθηκε για την άμυνα «μέχρις εσχάτων» πρόσφερε εξαιρετικά πλεονεκτήματα. Περιβάλλονταν γύρω από υψώματα σε σχήμα πετάλου από τη μια άκρη μέχρι την άλλη, ήταν ψηλότερα από την πεδιάδα του ποταμού Καλαμά και κυριαρχούσε απόλυτα. Αλλά και η πεδιάδα που εκτείνεται παράλληλα προς τα υψώματα ήταν ελώδης και επομένως δυσκολοδιάβατη.

Η φυσική αμυντική θέση του χώρου ενισχύθηκε με την κατασκευή οχυρωμάτων. Αυτά έγιναν από μια ομάδα επίλεκτων αξιωματικών της μεραρχίας υπό τον αρχηγό του πυροβολικού συνταγματάρχη Παν. Μαυρογιάννη.

Από την πλευρά των στρατηγών του Μουσολίνι επικρατεί μεγάλη αισιοδοξία και αλαζονία. Ο σωματάρχης Ρόσσι γράφει: «Αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και στρατιώτες του Σώματος Στρατού Τσαμουργιάς, εντός ολίγων ωρών θα κληθήτε να διέλθετε την ελληνικήν μεθόριον. Είναι υψηλή η τιμή αυτή, η οποία σας επιφυλάσσεται το κάμετε να λάμψη μία φορά ακόμη η ανδρεία του Ιταλού στρατιώτη. Θραύσατε την εχθρικήν άμυνα, όπως η χιονοστιβάδα, η οποία κατρακυλάει από τα όρη συμπαρασύρει το παν στο διάβα της. Ο εχθρός δεν θα δυνηθή να αντισταθή εις την ανδρείαν σας, εις την δύναμιν των όπλων σας και του πυρός σας. Η Ιταλία θα είναι υπερήφανη για σας»…

Ο διοικητής της μεραρχίας «φερράρας» στρατηγός Τζανίνι στη διαταγή του γράφει: «Από δέκα εννέα μηνών εις την οχυράν και τραχείαν ταύτην γην της Αλβανίας χαλυβδαίνομεν όπλα και καρδίας, προσηλωμένοι προς ένα σκοπόν, ο οποίος είναι εγγύς. Συνεσφιγμένοι εις μίαν μόνην δέσμην ενεργειών και θελήσεων προσηλώνομεν το βλέμμα προς την Ήπειρον. Θα αναθάλη η δάφνη της μεραρχίας «Φερράρα»…

Τα γεγονότα που ακολούθησαν, όμως, διέψευσαν με οικτρό τρόπο τις ενθουσιώδεις προβλέψεις υποψηφίων κατακτητών της Ηπείρου. Διότι, εντός ολίγου η μεν «χιονοστοιβάδα» του Σώματος Στρατού Τσαμουριάς μεταβλήθηκε σε ακίνδυνο ρυάκι μπροστά στον Καλαμά, η δε δάφνη της «Φερράρα» εφυλλορρόησε άδοξα μπροστά στο Καλπάκι.

Πριν ξημερώσει καλά η 28η Οκτωβρίου η μεραρχία «Φερράρα» εισβάλλει αιφνιδιαστικά στο ελληνικό έδαφος από τέσσερα σημεία. Οι 4 φάλαγγες συγκλίνουν προς το Καλπάκι. Τα ελληνικά φυλάκια και τα μικρά τμήματα προκάλυψης ελίσσονται για να επιβραδύνουν την προέλαση του εχθρού μέχρι το Καλπάκι. Η σύμπτυξη συνεχίστηκε μέχρι το βράδυ της 29ης Οκτωβρίου.

Το πρωί της 30ης Οκτωβρίου ήταν έτοιμα να δώσουν την απάντηση. Ο μέραρχος, με ημερήσια διαταγή προσκαλεί τους αξιωματικούς και τους οπλίτες της μεραρχίας στον υπέρ πάντων αγώνα: «Ο αγών θα διεξαχθή μετά πείσματος και επιμονής ακαταβλήτου. Άμυνα κρατερά επί των θέσεών μας μέχρις εσχάτων. Πάντες, από του Στρατηγού – Διοικητού Μεραρχίας μέχρι και του τελευταίου στρατιώτου, θα αγωνισθώμεν επί των θέσεών μας και εν ανάγκη θα πέσωμεν όλοι υπερασπιζόμενοι αυτάς».

Στο μεταξύ, στο αντίπαλο στρατόπεδο οι Ιταλοί στρατηγοί ενόμισαν ότι η σύμπτυξη αυτή των ελληνικών δυνάμεων προκαλύψεως είναι βαθειά υποχώρηση. Έτσι, εσχημάτισαν την εντύπωση ότι οι Έλληνες δεν επρόκειτο πλέον να αντιτάξουν σοβαρή αντίσταση. Επομένως η οδός προς τα Γιάννινα θα ήταν ελεύθερη.

Με την εντύπωση αυτή, στις 31 Οκτωβρίου η μεραρχία «Φερράρα» υποστηριζόμενη από 8 πυροβολαρχίες των 75 και 3 των 100, άρχισε κυκλωτικό ελιγμό κατά του Καλπακίου. Αμέσως, άρχισε δράση το ελληνικό πυροβολικό. Έτσι, η πρώτη προσπάθεια των Ιταλών απέτυχε.

Στον τομέα της Πίνδου η μεραρχία «Τζούλια» απέκρουσε κάποια ελαφρά ελληνικά τμήματα και κατευθύνονταν προς το Μέτσοβο. Τότε το Γενικό Στρατηγείο με επείγουσα τηλεγραφική διαταγή του υπενθύμιζε στον Κατσιμήτρο ότι η επιμονή του για άμυνα στο Καλπάκι δεν είναι ορθή και πρέπει να καλύψει τη Θεσσαλία και Αιτωλοακαρνανία.

Ο Κατσιμήτρος, όμως, έκρινε ότι η εγκατάλειψη του Καλπακίου θα εσήμαινε το τέλος του αγώνα. Αντιθέτως, διέταξε την έκδοση διαταγής αντιστάσεως επί της κατεχόμενης τοποθεσίας. Για την απόφασή του αυτή ειδοποίησε τους διοικητές των μονάδων. Την ίδια ώρα η μεραρχία των Ιταλών «Κένταυροι» αποφάσισε να κυκλώση το αριστερό της ελληνικής άμυνας. Η ελληνική πυροβολαρχία, όμως, κατακεραύνωσε τους επιτηθέμενους. Αποτελεί τίτλο τιμής για το ολίγον ελληνικό πυροβολικό που επιβλήθηκε του κατά πολύ ισχυρότερου σε αριθμό και διαμέτρημα ιταλικού.

Την 3η Νοεμβρίου τα ιταλικά στρατεύματα επιχείρησαν ισχυρότατη επίθεση με ταγκς από τα Δολιανά προς το Καλπάκι. Οι ελληνικές πυροβολαρχίες είχαν επισημάνει από πριν τις τοποθεσίες. Έτσι, τώρα, καμιά βολή δεν ήταν άσκοπη. Θύελλα πυρός και σιδήρου έπεφτε πάνω στα ιταλικά τανκς τα οποία κινούνταν σπασμωδικά για να αποφύγουν το φονικό πυρ. Μπροστά σ’ αυτή την κόλαση του πυρός τα άρματα υποχώρησαν με πανικό. Στην περιοχή εγκαταλείφτηκαν 9 άρματα μάχης κατεστραμμένα, 50 μοτοσυκλέτες, 20 νεκροί και 12 τραυματίες.

Ο διοικητής του Τάγματος Ευζώνων ταγματάρχης Χρυσοχόου ανέφερε στο μέραρχο: «Στρατηγέ μου, σας αναφέρω ότι πάει, εξευτελίστηκε και αυτό το όπλο του Μουσολίνι».

Στο μεταξύ ολοκληρώθηκε η επιστράτευση του ελληνικού στρατού και έτσι ο στρατός μας ήταν έτοιμος για την επίθεση. Τότε, άρχισε η εξόρμηση για το κυνήγι του επιδρομέα. Το λόγο έχει τώρα η λόγχη του τσολιά και η πολεμική κραυγή «αέρα», που είχε γίνει ο εφιάλτης του εισβολέα…

Το Καλπάκι, το Βερντέν του 1940, αποτέλεσε το ορμητήριο μιας εκπληκτικής εξόρμησης, η οποία έφερε τον Ελληνικό Στρατό στο Τεπελένι και στα πρόθυρα της Αυλώνας!..