Η Μικρασιατική καταστροφή και οι συνέπειές της…

Με τον όρο Μικρασιατική καταστροφή εννοούμε τη μεγαλύτερη εθνική τραγωδία στην ιστορία του νεωτέρου ελληνισμού. Αυτή συνίσταται στην κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922. Στην ήττα και σχεδόν τη διάλυση της ένδοξης στρατιάς της Μικράς Ασίας. Στην πυρπόληση της Σμύρνης από τους Τούρκους. Στις σφαγές, τις λεηλασίες και τις άλλες φρικαλεότητες σε βάρος Ελλήνων και Αρμενίων. Στην  εξόντωση χιλιάδων Ελλήνων και άλλων χριστιανών και κυρίως τον ξεριζωμό του Ελληνισμού  από τις προαιώνιες εστίες του στη Μικρά Ασία, όπως και στην Ανατολική Θράκη. Η Μικρασιατική καταστροφή δεν είναι απλώς ένα πολιτικό, διπλωματικό ή στρατιωτικό γεγονός. Αποτελεί ιστορική τομή μεγάλης βαρύτητας, η οποία διαβρώνει όλες τις πτυχές της μετά το 1922 ιστορίας.

Τα αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής θα μπορούσαμε να τα εστιάσουμε στα αντικρουόμενα συμφέροντα, στις εσωτερικές φιλονικίες, στις πολιτικές διχογνωμίες και τις μικροπολιτικές σκοπιμότητες. Το βασικότερο αίτιο ήταν η διχόνοια, που άφησε στην ελληνική κοινωνία ο εθνικός διχασμός. Αυτή δημιούργησε την πολιτική αστάθεια και στέρησε από τον ελληνικό στρατό έμπειρα στελέχη. Παράλληλα τα αισθήματα έπαρσης από τις νίκες των βαλκανικών πολέμων και του Α’ Παγκοσμίου πολέμου έκαναν τους Έλληνες να υποτιμήσουν την απειλή που συνιστούσε ο Κεμάλ. Ακόμη τα  έξοδα της εκστρατείας και η σταδιακή απομόνωση της χώρας συνετέλεσαν να γίνει το πρόβλημα οξύτερο.

Ποιές όμως ήταν οι αρνητικές και ποιές οι θετικές συνέπειες της Μικρασιατικής καταστροφής; 

Αρνητικές είναι οι συνέπειες στα ακόλουθα:

1. Την ματαίωση για την ολοκλήρωση της Μεγάλης Ιδέας και κατά τον απαισιότερο τρόπο ανακοπή της πορείας της.

Η Μεγάλη Ιδέα, την οποία εννοούσαν ως τη συνέχεια του εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα του 1821, υπήρξε για έναν αιώνα η ηγεμονική ιδεολογία του ελληνικού κράτους και γύρω της περιστρεφόταν όλος ο ελληνικός δημόσιος βίος. Είναι το αλυτρωτικό κίνημα και η κύρια πολιτική του ελληνικού κράτους μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή. Ως κύριο στόχο της είχε την απελευθέρωση όλων των περιοχών της οθωμανικής αυτοκρατορίας στις οποίες ζούσαν μεγάλοι ελληνικοί πληθυσμοί και όλων των περιοχών που παραδοσιακά ανήκαν σε Έλληνες την αρχαία εποχή. Όμως οι εσωτερικές συγκρούσεις, οι εξωτερικές πιέσεις, οι λανθασμένες εκτιμήσεις για φίλους και κυρίως για εχθρούς, κατέληξαν σε τραγικό τέλος, στην απομυθοποίηση της Μεγάλης Ιδέας.

2. Αποδείχθηκε για άλλη μια φορά η φθοροποιός δύναμη της διχόνοιας ηγεσίας και λαού στη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Δυστυχώς ήταν επανάληψη αναλόγων απαίσιων στιγμών της ιστορίας μας. Όπως σωστά έχει λεχθεί αυτή η εθνική τραγωδία μπορεί να χαρακτηρισθεί ως απόρροια τριών παραμέτρων: της τουρκικής γενοκτονίας, της ευρωπαϊκής αδελφοκτονίας και της ελληνικής αυτοκτονίας. Γιατί, ο διχασμός στις κρίσιμες, στις μεγάλες ώρες ισοδυναμεί με αυτοκτονία.

Δεν χωρεί καμιά αμφιβολία ότι οι μεγάλες ήττες του ελληνισμού οφείλονται κατά κανόνα όχι τόσο στην ισχύ ή στην ευφυΐα των αντιπάλων του, όσο στις δικές του εσωτερικές αυτοκαταστροφικές ροπές.

3. Η Μικρασιατική καταστροφή μας βοηθάει να επανεκτιμήσουμε τη στάση των συμμάχων απέναντί μας. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, μηδέ της Ρωσίας εξαιρουμένης, έχουν σημαντικό μερίδιο στην ευθύνη της συμφοράς. Οι ΄΄σύμμαχοί μας΄΄, που με δική τους προτροπή ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Μικρά Ασία για να αποκαταστήσει την ειρήνη και την τάξη, άφησαν αβοήθητους τους Έλληνες της Σμύρνης. Αυτοί παρακολουθούσαν απαθείς την ανείπωτη ανθρωπιστική κρίση. Το γεγονός αυτό πρέπει να είναι πολύτιμο δίδαγμα για μας σήμερα.

4. Άμεσο επακόλουθο της καταστροφής αποτελεί το δράμα της προσφυγιάς, που ήλθε να συμπληρώσει τον ασύληπτο αριθμό των θυμάτων.

5. Η εγκατάσταση των προσφύγων υπήρξε το μεγαλύτερο κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα που αντιμετώπισε το κράτος από της συστάσεώς του, αλλά και το μεγαλύτερο ειρηνικό επίτευγμα του νεοελληνικού κράτους.

Πόσοι ήταν τελικά οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα ακόμη και σήμερα είναι δύσκολο να υπολογισθεί με ακρίβεια. Σύμφωνα με την απογραφή του 1928 οι πρόσφυγες αριθμούν 1.221.849 άτομα και εκπροσωπούν το 19,7% του συνολικού πληθυσμού της χώρας.

Ο βασικός όγκος των προσφύγων, που τον αποτελούσαν κυρίως οι Μικρασιάτες και οι Πόντιοι, έφθασε στη μητέρα Πατρίδα σε άθλια κατάσταση. Όλοι τους ήσαν ρακένδυτοι, πάμφτωχοι και εξαθλιωμένοι από τις κακουχίες. Ανάμεσά τους πολλές χιλιάδες χήρες και ορφανά. Η φτωχή Ελλάδα δέχθηκε τα ξεριζωμένα παιδιά της και έκανε ό,τι μπορούσε για να ανακουφίσει τη συμφορά τους και να τα βοηθήσει.

Πέραν των αρνητικών συνεπειών της Μικρασιατικής Καταστροφής, υπάρχουν και θετικές. Αυτές είναι:

1. Η εθνική ομοιογένεια και η δημογραφική ενίσχυση του ελληνικού κράτους. Με την άφιξη των προσφύγων και την υποχρεωτική απομάκρυνση Τούρκων και Βουλγάρων, η Ελλάδα μεταβλήθηκε σε ένα από τα πλέον εθνικά και θρησκευτικά ομοιογενή κράτη της Ευρώπης.

Ιδιαίτερα σωτήριος υπήρξε ο εποικισμός των προσφύγων στη Βόρεια Ελλάδα (Μακεδονία και Θράκη), που επάνδρωσε αυτές τις περιοχές. Το προσφυγικό στοιχείο εμφανίζεται ως μια ασπίδα του ελληνισμού σ’ αυτές τις περιοχές που κατά καιρούς έχουν γίνει και εξακολουθούν να γίνονται αντικείμενα διεκδικήσεων από τους γείτονες της Ελλάδος.

Επί πλέον αύξησε σημαντικά τον αριθμό των κατοίκων της χώρας και συνετέλεσε αποφασιστικά στην αύξηση του αστικού και ημιαστικού πληθυσμού της. Γενικά η εθνική συνοχή ενισχύθηκε αποφασιστικά, ιδιαίτερα στις αραιοκατοικημένες ευαίσθητες βόρειες επαρχίες της.

2. Με την Μικρασιατική καταστροφή ξεκινά συστηματικά η οικοδόμηση της σύγχρονης αστικής Ελλάδος. Η άφιξη και εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα επηρέασε βαθιά κάθε πτυχή της ζωής, κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική.

Σε οικονομικό επίπεδο η παρουσία του προσφυγικού πληθυσμού συνέβαλε στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Ο προσφυγικός πληθυσμός μετέφερε δεξιότητες και τεχνογνωσία που συνέτειναν στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και εμπειρίες που συνέβαλαν στην εκβιομηχάνιση της χώρας.

Ιδιαίτερη σημασία είχε όχι τόσο η αύξηση της παραγωγής  όσο και η ποιοτική βελτίωσή της. Αξιόλογη υπήρξε η προσφορά τους στον τομέα του εμπορίου. Το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου στην πόλη της Θεσσαλονίκης βρίσκεται στα χέρια των προσφύγων από τη Μικρά Ασία.

3. Μεγάλη υπήρξε η προσφορά των προσφύγων στην πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη του ελληνικού κράτους. Οι πνευματικοί εκπρόσωποι του προσφυγικού κόσμου εμπλούτισαν τη νεοελληνική πνευματική ζωή. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους καθηγητές: Παύλο Καρολίδη, Γιάννη Συκουτρή, Χρήστο Ανδρούτσο, Νικόλαο Ανδριώτη. Τους λογοτέχνες Ηλία Βενέζη, Στέλιο Σπεράντζα, Φώτη Κόντογλου, Γιώργο Σεφέρη, Γιώργο Θεοτοκά, Διδώ Σωτηρίου κ.α..

Σημαντική υπήρξε η προσφορά του προσφυγικού στοιχείου και στον πολιτιστικό τομέα. Οι πρόσφυγες μετάγγισαν στη Μητέρα Πατρίδα τον λαϊκό τους πολιτισμό. Φέρνοντας μαζί τους τα ήθη και τα έθιμά τους, τις παραδόσεις τους, την αγάπη τους για την εργασία και μαζί τις θαυματουργές εικόνες και τα ιερά λείψανα των Μικρασιατών Αγίων μας, κατάφεραν να βελτιώσουν την πολιτιστική ζωή της χώρας μας.

Η 100η επέτειος της Μικρασιατικής καταστροφής δεν είναι μονοδιάστατη. Έχει πολλές διαστάσεις και προεκτάσεις, τις οποίες για να συνειδητοποιήσει κανείς με πληρότητα, πρέπει να έχει άγρυπνη συνείδηση, έντονο αίσθημα ευθύνης και καθαρή καρδιά. Η Σμύρνη, η Μικρά Ασία, η Καππαδοκία, ο Πόντος, η Ανατολική Θράκη δεν ξεχνιούνται. Στα ερείπιά τους σεργιανίζει η θλιμμένη ψυχή της Ελλάδος.

Ο απολογισμός του αίματος και της θυσίας στις κρίσιμες ώρες απαιτεί σεμνότητα και πολύ περίσκεψη. Είναι αρκετό αν κάθε φορά είμαστε σε θέση να αντέξουμε την αναμέτρηση με τις ευθύνες και το θάνατο. Τα γεγονότα καταξιώνονται ιστορικά μέσα στον άνθρωπο και πραγματώνονται συνεχώς μέσα στις πράξεις του. Και η κατάφαση ή η άρνηση στις μεγάλες στιγμές απαιτούν αιματηρές και αποφασιστικές επιβεβαιώσεις. Γιατί και οι καιροί απαιτούν θυσίες και οι νεκροί δικαίωση.