Το Γυμνάσιο Πωγωνιανής και το μορφωτικό - πολιτιστικό του έργο

Ο Κώστας Κωστούλας πρότεινε, με τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την ίδρυση του Γυμνασίου Πωγωνιανής το 2024, να οργανωθούν εκδηλώσεις για την ανάδειξη του πολυεπίπεδου έργου του Γυμνασίου. Η πρωτοβουλία ανήκει στους θεσμικούς παράγοντες της Κοινότητας Πωγωνιανής.

Σε άρθρο μου στον «Πρωινό Λόγο» Τετάρτη 18-5-2022 πρότεινα οι όποιες πρωτοβουλίες να αναληφτούν, μαζί με τους παράγοντες της Πωγωνιανής και από τον Δήμο Πωγωνίου. Η προσφορά των Εκπαιδευτηρίων της Πωγωνιανής σε χρόνια δίσεκτα και προβληματικά εκτεινόταν και πέρα από τα στενά όρια της Πωγωνιανής, περιελάμβανε το Πωγώνι, την Ήπειρο και πιο πέρα. Το άρθρο γράφτηκε για ανταλλαγή απόψεων, ώστε κάποια δεδομένη στιγμή να πραγματοποιηθεί ευρεία συγκέντρωση των κατοίκων και να τεθούν οι βάσεις της διοργάνωσης των εκδηλώσεων.

Επειδή θεωρώ ότι η οργάνωση αυτή είναι ουσιαστική, αλλά και επιβεβλημένη, δημοσιεύω το παρόν άρθρο στις φιλόξενες σελίδες του «Πρωινού Λόγου» για να γίνει ευρύτερα γνωστό το τεράστιο και πολυποίκιλο έργο που επετέλεσε το Γυμνάσιο Πωγωνιανής και η καταλυτική του προσφορά στον τόπο.

Στην Ήπειρο, κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τα βάσανα, οι ταπεινώσεις, οι βασανισμοί, οι εξευτελισμοί, οι συνεχείς καταπιέσεις, είχαν σαν αποτέλεσμα, μετά από κόπωση αιώνων, την αμορφωσιά, την πείνα, τον αναλφαβητισμό και την υποχώρηση του εθνικού φρονήματος των κατοίκων.

Μετά την απελευθέρωση, η ίδρυση σχολείων για την ανασυγκρότηση της χώρας, μετά από 400 χρόνια ανείπωτης σκλαβιάς (και για την Ήπειρο πάνω από 450 χρόνια!), υπήρξε αναγκαία.

Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους ο Ελληνισμός παρουσιάζει μια επικίνδυνη κάμψη. Οι πληγές ήταν ακόμα πρόσφατες. Πρόσφυγες από τις αλησμόνητες πατρίδες κατέφυγαν στην Ελλάδα. Οι εμπειρίες από την ιταλική κατοχή δεν ήταν μακριά. Δύο ιεράρχες, ο Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδων, μετέπειτα Ιωαννίνων και Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος και ο Δρυϊνουπόλεως Βασίλειος, προσπαθούσαν να συμμαζέψουν τα συντρίμμια.

Δύο Εκπαιδευτικά Κέντρα

Τότε, με την ουσιαστική συμβολή τους, ιδρύονται στα βόρεια του Νομού Ιωαννίνων, δύο Εκπαιδευτικά Κέντρα. Το ένα στη Μονή Βελλάς με τη μορφή Ιεροδιδασκαλείου (1911) και το δεύτερο στη Βοστίνα (1924) με Πρόεδρο της Τοπικής Επιτροπής τον Δρυϊνουπόλεως Βασίλειο, ο οποίος, μετά τη βίαιη απέλασή του από την έδρα του στο Αργυρόκαστρο από τους Ιταλούς, είχε μεταφέρει την έδρα του στο Δελβινάκι.

Ένα χρόνο πριν από την ίδρυση του Γυμνασίου στη Βοστίνα είχε ιδρυθεί (1923) στη Βοστίνα το «εθνικό Οικοτροφείο Αρρένων Πωγωνίου».

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν από την ίδρυσή του το Εθνικό Οικοτροφείο επετέλεσε σπουδαίο εθνικό και κοινωνικό έργο. Μέχρι την κατάργησή του με τη νέα του ονομασία «Κέντρο Παιδικής Μέριμνας» τροφοδοτούσε με μαθητές το δημοτικό σχολείο και το Γυμνάσιο. Από το Οικοτροφείο αντλούσε το Γυμνάσιο, κατά κύριο λόγο, το μαθητικό δυναμικό.

Μετά τους Απελευθερωτικούς Πολέμους (1912-1913) για την Ήπειρο υπήρξε μια πολύ δύσκολη περίοδος. Με την ίδρυση του αλβανικού κράτους και την παραχώρηση του Βόρειου Ηπειρωτικού τμήματος στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος και την Μικρασιατική καταστροφή, έπρεπε να βρεθεί τρόπος να ιδρυθούν σχολεία για να φοιτήσουν φτωχά παιδιά από την Ήπειρο και προσφυγόπουλα από τη Μικρά Ασία και τη Βόρειο Ήπειρο.

4τάξιο Γυμνάσιο το 1924

Η λύση βρέθηκε με την ίδρυση Γυμνασίου στη Βοστίνα (Πωγωνιανή). Λύση σοφή. Η Ελληνική Πολιτεία κινήθηκε γρήγορα και μέσα σε λίγους μήνες ιδρύεται στη Βοστίνα Τετρατάξιο Γυμνάσιο.

Σε πολύ σύντομο διάστημα εκδόθηκε το από 10 Σεπτεμβρίου 1924 Διάταγμα «Περί ιδρύσεως σχολείου Μέσης Εκπαιδεύσεως στη Βοστίνα Ηπείρου». Η Πολιτεία τιμώντας τον ιστορικό ρόλο που έπαιξε η Βοστίνα κατά τα χρόνια της σκλαβιάς ως πρωτεύουσα της Επαρχίας Πωγωνίου, ίδρυσε Εκπαιδευτήρια για να φιλοξενήσουν άπορα Ηπειρωτόπουλα και προσφυγόπουλα.

Το Γυμνάσιο άρχισε να λειτουργεί το σχολικό έτος 1924 – 1925. Οι λόγοι που πρόβαλλε η Σχολική επιτροπή του «Εν Βοστίνη Ελληνικού Σχολείου» για την ίδρυση του Γυμνασίου ήταν πολύ ισχυροί.

Στην εισηγητική πράξη του εκπαιδευτικού Συμβουλίου αναφέρονταν και τα εξής: «Συνιστάται η ίδρυσις και η λειτουργία Αης τάξης 4/ταξίου Γυμνασίου εν τη παραμεθορίω πόλει Βοστίνη, εν η ένεκεν γενικωτέρων λόγων ιδρύθη εθνικόν οικοτροφείον ου το πλείστον των τροφίμων κατάγεται εκ της Αλβανοκρατούμενης Ηπείρου».

Το Γυμνάσιο στεγάστηκε στην οικία του Μουχτάρ Σούλη ή Σουλεϊμάν. Παραχωρήθηκε στο Γυμνάσιο της Βοστίνας με την μετονομασία του χωριού σε Πωγωνιανή το 1928, η ονομασία και του Γυμνασίου σε «Γυμνάσιον Πωγωνιανής».

Στο σπίτι του Σουλεϊμάν το Γυμνάσιο στεγάστηκε μέχρι το 1963 χρονιά που ανεγέρθη το υπάρχον διδακτήριον στην είσοδο της κωμόπολης. Εκεί λειτούργησε μέχρι την κατάργησή του. 

Η πρώτη περίοδος…

Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της πρώτης περιόδου λειτουργίας του πρώτου επαρχιακού Γυμνασίου του Νομού από το 1924 μέχρι το 1947, χρονιά που διέκοψε τη λειτουργία του λόγω των εσωτερικών ανωμαλιών στη χώρα, είναι η συνεχής προσπάθεια που καταβάλλεται για την εύρυθμη λειτουργία στα χρόνια που λειτουργεί από 4/τάξιο και μετασχηματίζεται σε 6/τάξιο και μετά από την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση να λειτουργήσει ως 8/τάξιο για να γίνει και πάλι 6/τάξιο.

Χαρακτηριστική είναι η αυξητική τάση του Γυμνασίου από το σχολικό έτος 1926-27 μέχρι 1929-30: Το 1926-27 το σύνολο των μαθητών ήταν 40. Το 1927 – 28, 60, το 1928 – 29, 64 και το 1929 – 30 έφτασε τους 157.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα του Γυμνασίου είναι ότι υπερτερούσαν οι μαθητές που προέρχονταν από την Βόρειο Ήπειρο. Τα σχολικά έτη 1948-49 και 1949-50 δεν λειτούργησε το Γυμνάσιο λόγω του εμφυλίου. Επαναλειτούργησε το 1951 και συνέχισε να λειτουργεί ως την κατάργησή του.

 Η β’ περίοδος…

Υπήρξε μια περίοδος προσφοράς στην Παιδεία και στη μόρφωση παιδιών από όλη την Ήπειρο με το ίδιο εύρος κοινωνικής προσέλευσης. Τα χρόνια μετά το 1990 και πάλι παιδιά του ξεκομμένου Ελληνισμού φιλοξενούνται στα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Πωγωνιανής και φοιτούν στο Γυμνάσιο και Λύκειο.

Σ’ αυτή την περίοδο της ακμής του Γυμνασίου με το πλήθος των μαθητών και μαθητριών που ξεπερνούσαν τους τετρακόσιους (400) η συμβολή του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου (Φ.Σ.Π.) που ιδρύθηκε αμέσως μετά τη λειτουργία του Γυμνασίου, το 1924, από φιλοπρόοδους Βοστινιώτες υπήρξε καθοριστική. Ο Φ.Σ.Π. ίδρυσε οικοτροφείο Αρρένων το 1924 και θηλέων το 1963. Τα Οικοτροφεία αυτά φιλοξενούσαν αγόρια και κορίτσια, πολλά από τα οποία ευδοκίμησαν σε πολλούς τομείς μέσα και έξω από την Πατρίδα.

Οι καθηγητές με παιδαγωγική συγκρότηση και αίσθημα ευθύνης σμίλευαν τις ψυχές των μαθητών και έπλαθαν συνειδητούς πολίτες. Μεγάλος αριθμός καθηγητών δίδαξε στο Γυμνάσιο – Λύκειο Πωγωνιανής.

Πολλοί από αυτούς παντρεύτηκαν Βοστινιώτισσες κοπέλες και δημιούργησαν λαμπρές οικογένειες. Να αναφέρουμε τους: Αντώνη Λίβα, Αθανάσιο Παπαχαρίση, Πελοπίδα Οικονομίδη, Λαμπρίδη Ευστάθιο, Θεοδωρίδη Λεωνίδα, Ιωάννη Παπαγιαννόπουλο, Δημήτριο Μπαρτζάκο.

Για όλους αυτούς τους λόγους που εκτέθηκαν παραπάνω και για πολλούς άλλους, που δεν είναι δυνατόν να συμπεριληφτούν σε μια σύντομη αναφορά, επιβάλλεται να πραγματοποιηθούν εκδηλώσεις για τα εκατοντάχρονα του Γυμνασίου Πωγωνιανής.