Η Δελφική Ιδέα και ο Άγγελος Σικελιανός…

Βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα και στις πρώτες δεκαετίες του 20ου. Η ανθρωπότητα είχε εναποθέσει όλες τις ελπίδες της, όχι μόνο για την εξεύρεση της αλήθειας γύρω από βασικά θέματα που την απασχολούσαν, αλλά και για την πραγματοποίηση ορισμένων επιστημονικών επιτευγμάτων, με την εφαρμογή των οποίων προσδοκούσε να βελτιώσει τις συνθήκες της ζωής της. Οι επιστήμονες πράγματι αφοσιώθηκαν στη μελέτη της ύλης, την οποία μάλιστα κατακερμάτισαν και εισήλθαν στα μυστικά ακόμη και των λεπτότατων στοιχείων της, όπως ήταν το άτομο και το μόριο, με την διάσπαση των οποίων μας προέκυψε η ατομική και η πυρηνική ενέργεια με τα γνωστά μέχρι σήμερα αποτελέσματα. Ο κατακερματισμός όμως της ύλης είχε ως συνακόλουθο αποτέλεσμα και τον κατακερματισμό της προσωπικότητας των ίδιων των επιστημόνων, πολλοί από τους οποίους ενθουσιάστηκαν από τα επιτεύγματά τους, επιδόθηκαν με ζήλο στην τελειοποίησή τους και αδιαφόρησαν για τον τρόπο της χρησιμοποίησής τους από τους αφεντάδες. Έτσι, ο πολιτισμός, αντί να εξυψώσει και να ομορφύνει τη ζωή του ανθρώπου, την κατέστησε ρηχή και άψυχη, γεμάτη από φόβο και ανασφάλεια, καθώς πολλά από τα επιστημονικά επιτεύγματα, αντί να χρησιμοποιηθούν για το καλό της ανθρωπότητας, χρησιμοποιήθηκαν για τον όλεθρο και την καταστροφή της.

Αυτήν ακριβώς την εικόνα θα παρουσιάσει αργότερα στο θεατρικό του έργο «Ο βίος του Γαλιλαίου» ο Μπρέχτ, στο οποίο, συμβολίζοντας στο πρόσωπο του Γαλιλαίου ένα μέρος των επιστημόνων της εποχής του, τον παρουσιάζει να διακηρύττει: «Εγώ παρέδωσα τη γνώση μου στους αφεντάδες για να την κακομεταχειριστούν ανάλογα με το συμφέρον τους, εγώ πρόδωσα το επάγγελμά μου, και ένας άνθρωπος που κάνει αυτό που έκανα εγώ, δεν έχει πια θέση ανάμεσα στους επιστήμονες».

Αυτή τη ζοφερή κατάσταση συνέλαβε μια γνήσια ελληνική προσωπικότητα, ο γνωστός ποιητής από τη Λευκάδα Άγγελος Σικελιανός. Άνθρωπος με βαθιά πνευματική καλλιέργεια και με πλήρη σεβασμό προς την Αρχαία Ελλάδα της ακμής, της οποίας ήταν βαθύς γνώστης και ζούσε μέσα του, νιώθει τον πόνο των ανθρώπων της εποχής του και τον κάνει δικό του πόνο. Δεν παρουσιάζεται όμως ως σκληρός επικριτής του ανθρώπου, αλλά με τη γλυκύτατη γυναικεία φωνή της αρχαίας μάντισσας Σίβυλας, με το ομώνυμο ποίημα, θα θρηνήσει τη μοίρα του, με τούτους τους στίχους: «Νότος, Βοριάς, Ανατολή και Δύση μέγας σταυρός, κι απάνω του, του Ανθρώπου το πνεύμα βλέπω τώρα καρφωμένο».

Ως γνήσιος όμως πνευματικός άνθρωπος δεν περιορίζεται να θρηνήσει τη μοίρα του ανθρώπου, αλλά πασχίζει να δώσει λύση και να πετύχει τη λύτρωση. Γι’ αυτό γράφει:

«Το Γένος βουλιαγμένο μες

 στον αιώνα

να λυτρωθεί μονάχο του μπορεί

μα να ξυπνήσει πρέπει η

 πλέρια Μνήμη

βαθιά του αδάμαστη

 και τρομερή».

Αφετηρία για ένα τέτοιο ξύπνημα βλέπει την Αρχαία Ελλάδα με το λαμπρό πολιτισμό της που είχε ως επίκεντρο τον άνθρωπο, δημιούργησε ένα κίνημα παγκόσμιου Ουμανισμού που κατέκλυσε την ανθρωπότητα, με τις Αμφικτυονίες της, με τους Πανελλήνιους Αγώνες, με «την κοινή ελληνική λαλιά» και με τα κοινά Ιερά της, σύμβολα της ειρήνης και της συναδέλφωσης των λαών. Ανάμεσα σ’ αυτά, το Ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς, που είχε χαρακτηριστεί από την αρχαιότητα ως «Ο Ομφαλός της Γης».

Εγκαθίσταται, λοιπόν, στους Δελφούς, με την αμερικανίδα σύζυγό του, την Εύα Πάλμερ, συλλαμβάνει την ιδέα να καταστήσει τους Δελφούς πνευματικό κέντρο του ανθρώπινου πολιτισμού και αρχίζει αμέσως το έργο του, με στόχο την πνευματική αφύπνιση της ανθρωπότητας, που κινούνταν ήδη στα πλαίσια της βαρβαρότητας.

Οργανώνει παραστάσεις της Αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, αρχίζοντας, το 1927, με την παράσταση της τραγωδίας του Αισχύλου «Προμηθεύς ο Δεσμώτης». Η επιλογή δεν ήταν τυχαία. Θέλει με τους στίχους του Αισχύλου να στείλει στους ανθρώπους της εποχής του ένα μήνυμα παρόμοιο -και πάντα επίκαιρο- με αυτό που έστειλε προς τους ανθρώπους της εποχής του ο Προμηθέας, που έκλεψε από τους θεούς το φως της γνώσης και το πρόσφερε στους ανθρώπους, με τα λόγια: «Αυτούς, το πριν, όντας νηπίους, τους έδωσα το νου και τους έκανα να σκέπτονται».

Τρία χρόνια αργότερα, το 1930, θα ανεβάσει στο θέατρο των Δελφών, τις «Ικέτιδες» του Αισχύλου, για να στείλει μ’ αυτό το έργο τρία, εξίσου επίκαιρα μηνύματα: Οι Δαναΐδες, 50 θυγατέρες του Δαναού, κάνουν την επανάστασή τους, καθώς αρνούνται να παντρευτούν αιμομικτικά τους 50 εξαδέλφους, καταφεύγουν ικέτιδες στο Άργος και ζητούν από το βασιλέα να τους παραχωρήσει άσυλο, για να σωθούν. Ο βασιλιάς παραπέμπει το θέμα στην Εκκλησία του Δήμου, η οποία αποδέχεται το αίτημά τους.

Το πρώτο μήνυμα της άρνησης των Δαναΐδων να υποκύψουν στην καταπίεση των ανδρών είχε σχέση με το φεμινιστικό κίνημα που είχε ήδη φουντώσει στην Ελλάδα και χρειάστηκαν σκληροί αγώνες για την επικράτησή του. Το δεύτερο μήνυμα είχε σχέση με τον ιερό θεσμό του ασύλου, λίγα χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και το κύμα των προσφύγων που κατέκλυσαν την Ελλάδα, και το τρίτο ήταν μήνυμα Δημοκρατίας, με την απόφαση του βασιλιά να παραπέμψει το θέμα στην Εκκλησία του Δήμου. Για την εδραίωση αυτής της Δημοκρατίας αγωνιζόταν εκείνη την εποχή ο Ελευθέριος Βενιζέλος με το σύνθημα: «Γεννηθήτω Δημοκρατία».

Τα γεγονότα που ακολούθησαν στην Ελλάδα και σε ολόκληρο τον κόσμο, με κορύφωση το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και με τις αντιδράσεις από μέσα, δεν επέτρεψαν στο Σικελιανό να συνεχίσει την προσπάθεια για την ολοκλήρωση του έργου του. Όμως η Δελφική Ιδεά του δε χάθηκε. Ρίζωσε στις ψυχές των ανθρώπων της προόδου και του πολιτισμού που ζητάν και σήμερα την απαλλαγή από την καταφανή βαρβαρότητα που επικρατεί στον κόσμο. Το διαπιστώνει κανείς και σήμερα στη μακρινή Χιροσίμα της Ιαπωνίας, το γνωστό τόπο του εγκλήματος, καθώς στο πάρκο της Ειρήνης που έχει δημιουργηθεί στον τόπο του ολοκαυτώματος, έχει στηθεί η καμπάνα της Ειρήνης πάνω στην οποία είναι γραμμένη, με γράμματα ελληνικά η «δελφική προσταγή», το γνωστό «ΓΝΩΘΙ Σ’ ΑΥΤΟΝ», με το οποίο καλείται ο επισκέπτης, μέσω της αυτογνωσίας, καθώς στέλνει με το χτύπημα της καμπάνας το δικό του μήνυμα, να βγάλει τα συμπεράσματά του και να ενστερνισθεί το όραμα της ειρηνικής διαβίωσης και της συναδέλφωσης των λαών.

Αυτό ακριβώς ήταν και το όραμα του Σικελιανού με τη Δελφική του Ιδέα, που το φέρνει στη μνήμη μας μια επίσκεψη στον ιερό χώρο των Δελφών, καθώς η ανθρωπότητα, με τα άνομα συμφέροντα των ισχυρών της γης, ακολουθεί, σε πολλά σημεία, το δρόμο της βαρβαρότητας και της αυτοκαταστροφής.