Εγκλήματα πολέμου και διαχείριση αιχμαλώτων…

Τα Ναζιστικά στρατεύματα κατοχής με διαταγές των αξιωματικών τους εκτελούσαν και έκαιγαν αμάχους στη χώρα μας ως αντίποινα για κάποια αντιστασιακή πράξη Ελλήνων αγωνιστών.

Περισσότερα από χίλια χωριά με τους κατοίκους τους πυρπολήθηκαν και γι’ αυτά τα φρικιαστικά εγκλήματα κανένας δεν τιμωρήθηκε. Περισσότερα από 250.000 παιδιά πέθαναν στην Αθήνα από πείνα. Και οι υποδομές της χώρας μας καταστράφηκαν σχεδόν ολοσχερώς. Και η μεν Γερμανία, αντί να καταβάλη πολεμικές αποζημιώσεις για τα ειδεχθή εγκλήματά της, αρκείται μόνο στα λόγια.

Οι δε Ελληνικές κυβερνήσεις δείχνουν μιαν ακατανόητη και ασύγγνωστη αμέλεια αναφορικά με τη διεκδίκησή τους. Παρόμοια φρικιαστικά εγκλήματα, βασανισμούς, βιασμούς, εκτελέσεις αμάχων, εκτελέσεις αιχμαλώτων πολέμου (τα οστά όσων από τους 1619 αγνοουμένους έρχονται στο φως αποδεικνύουν του λόγου το αληθές), διέπραξαν τα Τουρκικά στρατεύματα κατά την παράνομη εισβολή στην Κύπρο το 1974, και γι’ αυτά τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητος η Διεθνής κοινότητα (ΟΗΕ), οι μεγάλες δυνάμεις, η Δύση γενικότερα (ΗΠΑ, Ε.Ε., ΝΑΤΟ), που κόπτονται δήθεν για τα ανθρώπινα δικαιώματα, έστριψαν αλλού το βλέμμα, προς τα οικονομικά ή και τα στρατηγικά τους συμφέροντα, Εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητος διέπραξαν και οι σημερινοί υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και παλαιότερα και στη σύγχρονη εποχή, στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, στο Βιετνάμ, στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στην Συρία, στη Σερβία και αλλού. Υπάρχει εξάλλου αποικιακή δύναμις που δεν έχει διαπράξει τέτοιας λογής εγκλήματα, η Βρετανία, η Πορτογαλία και η Ισπανία, η Ιταλία, η Γερμανία, η Γαλλία, οι Κάτω Χώρες;

Φρικιαστικές εγκληματικές πράξεις που προσβάλλουν κάθε έννοια ανθρωπισμού και δικαίου είδαμε να διαπράττονται και στον πόλεμο στην Ουκρανία τόσο από τον τακτικό στρατό, όσο και από Ναζιστικά τάγματα που δρούσαν και δρουν από χρόνια ανενόχλητα. Ενδεικτικό παράδειγμα η κακοποίηση Ρώσων αιχμαλώτων από Ουκρανούς στρατιώτες. Για πρώτη φορά στην ιστορία, το 413 π.Χ., στις Συρακούσες, μετά την παράδοση του εκστρατευτικού σώματος των Αθηναίων και των συμμάχων τους, στη συνέλευση του λαού που έγινε για την τύχη των αιχμαλώτων, γίνεται λόγος για τα δικαιώματά τους. Πιο συγκεκριμένα, ένας Συρακούσιος πολίτης, ονόματι Νικόλαος, υπερήλιξ, ανέβηκε στο βήμα υποβασταζόμενος από δυο οικέτες του και μεταξύ άλλων είπε και τα εξής: «Δυο γιους είχα, τους έστειλα να υπερασπιστούν την πατρίδα και μου τους έφεραν νεκρούς. Μισώ, λοιπόν, τους Αθηναίους και για τις δικές μου συμφορές και για τα δεινά που προκάλεσαν στην πατρίδα μας. Αν αποφασίσω με βάση αυτά, η απόφασή μου θα ήταν πικρή. Επειδή, όμως, η μελλοντική φήμη της πόλεώς μας θα εξαρτηθή και από τον έλεον, τον οίκτο, που θα επιδείξουμε σε ανθρώπους που ατύχησαν, θα δώσω τη συμβουλή μου για το ποιο είναι το συμφέρον της πατρίδας μας. Ο λαός των Αθηνών τιμωρήθηκε για την αλαζονεία του, όπως του έπρεπε. Από τις σαράντα χιλιάδες στρατό δεν έμεινε ούτε ένας ελεύθερος, για να μεταφέρη στην Αθήνα την είδηση της πανωλεθρίας τους. Βλέποντας ότι όσους φέρονται με αλαζονεία τους μισούν και οι θεοί και οι άνθρωποι, να προσκυνάτε την τύχη και να μην κάνετε τίποτα που υπερβαίνει τα ανθρώπινα μέτρα. Τι το σπουδαίο να σκοτώσετε κάποιον που έπεσε στα χέρια σας; Κάποιον ο οποίος παραδόθηκε σε σας; Ο άνθρωπος που δε μεταβάλλει την ωμότητά του μπροστά σε όσους ατύχησαν, συναδικεί την κοινή ανθρωπίνη αδυναμία και προκαλεί το μίσος των ανθρώπων και των θεών. Οι αιχμάλωτοι παραδόθηκαν σε σας με τα όπλα τους. Εμπιστεύθηκαν τη ζωή τους σε σας. Πίστεψαν στην καλή σας προαίρεση. Και γι’ αυτό δεν είναι πρέπον να διαψευσθούν οι ελπίδες τους για τη φιλανθρωπίαν σας και τη σωτηρία τους. Όσοι παραδόθηκαν σε σας από εχθροί έχουν γίνει ικέτες. Η φιλανθρωπία και η επιείκεια προς τους ηττημένους και υποταγμένους αυξάνει τη δύναμη της πόλεώς μας, ενώ η ωμότητα τη μειώνει». Ως απόδειξη προσάγει ο Νικόλαος ιστορικά παραδείγματα, όπως στο σχετικό επεισόδιο με τον Κύρο και τον Κροίσο, καθώς και σε πιο πρόσφατο και οικείο τους, τη φιλανθρωπία και την επιείκεια του Γέλωνα. «Να μην καταστρέψουμε τον έπαινο των προγόνων μας με το να συμπεριφερθούμε σαν άνθρωποι θηριώδεις και ανελέητοι προς ανθρώπους που ατύχησαν. Τα πλεονεκτήματα στη μάχη πολλάκις εξαρτώνται από την τύχη και τις περιστάσεις, η ημερότητα όμως στις επιτυχίες είναι χαρακτηριστικό της αρετής των νικητών. Γι’ αυτό μην αρνηθείτε να κάνετε την πατρίδα μας ξακουστή σε όλη την οικουμένη, όχι μόνον επειδή νικήσαμε τους Αθηναίους, τη μεγαλύτερη δύναμη της Ελλάδας, στη μάχη, αλλά και στη φιλανθρωπία και την επιείκεια. Όλοι θα βλέπουν με εκτίμηση και θαυμασμό το γεγονός ότι εμείς πρώτοι καθιερώσαμε στην πόλη μας, στις Συρακούσες, βωμόν ελέου. Με αυτόν τον τρόπο θα δείξουμε σε όλους ότι εκείνοι δίκαια ηττήθηκαν και εμείς δίκαια νικήσαμε, αφού και προς τους μεγαλύτερους εχθρούς μας δώσαμε μερίδα του ελέου μας. Καλόν είναι με τον έλεον που δείξαμε στους ηττημένους να λύσουμε τις διαφορές μας και να συνάψουμε φιλία. Επειδή πρέπει την εύνοια προς τους φίλους να τη διαφυλάττουμε αθάνατη, τη δε έχθρα προς τους αντιπάλους θνητή. Το να διαφυλάττη κανείς αιώνια τις διαφορές και να τις παραδίδει στα παιδιά των παιδιών του δεν είναι ούτε καλοπροαίρετο ούτε ασφαλές.

Έχοντας υπόψη τις μεταβολές της τύχης, που εξαιτίας τους αυτοί εδώ έχουν γίνει αιχμάλωτοι, να είστε πάντοτε πρόθυμοι να δείχνετε έλεον και επιείκειαν, όταν κάποια ατυχία συμβή σε άλλους. Αν βγάλουμε από τη ζωή μας τον έλεον προς τους ηττημένους και υποταγμένους, θα καθιερώσουμε ένα πικρό νόμο και για εμάς τους ιδίους. Με τον ίδιον τρόπο με τον οποίον εμείς θα φερθούμε σε άλλους, με τον ίδιον τρόπο θα φερθούν και οι άλλοι σε εμάς. Οι αιχμάλωτοι σαν ικέτες παραδόθηκαν σε σας και υπομένουν να πάθουν ότι αποφασίσουν οι νικητές. Των ήμερων ανθρώπων η ψυχή κατακυριεύεται από έλεον διά την κοινήν της φύσεως ομοπάθειαν. Κανένας δεν επαινεί ανθρώπους που συμπεριφέρονται προς τους αιχμαλώτους με βαρβαρικήν ωμότητα». Υπενθυμίζοντας στη συνέχεια κάποια σχετικά ρητά των αρχαίων σοφών ο Νικόλαος, όπως το «ἰδὲ τὴν τύχην ἁπάντων οὖσαν κυρίαν», δες ότι η τύχη εξουσιάζει τα πάντα, καταλήγει προειδοποιώντας, «εἷς γὰρ καιρὸς καὶ βραχεῖα ῥοπὴ τύχης ταπεινοῖ πολλάκις τοὺς ὑπερηφάνους».

Ως επιστέγασμα του λόγου του ο Νικόλαος εισηγείται να αφήσουν ελεύθερους τους αιχμαλώτους ή τουλάχιστον να μην τους θανατώσουν. Ζητά να φερθούν όπως αρμόζει στην ανθρώπινη φύση. Ουδείς αλάθητος και ουδείς έξω από τις μεταβολές της τύχης, όπως λέει. Τρία σημεία οφείλω να αναδείξω από τον λόγο του Νικολάου.

- Πρώτο, τη μεγαλοψυχίαν του, αφού έχοντας χάσει στον πόλεμο και τους δυο γιούς του, εισηγείται να αφεθούν ελεύθεροι οι φονείς των παιδιών του.

- Δεύτερο, για πρώτη φορά τοποθετεί πάνω από το μίσος και την εκδίκηση τον έλεον, τη συμπόνια, στους αιχμαλώτους πολέμου. Έτσι, για πρώτη φορά, όπως και ο ίδιος τονίζει, καθιερώνεται ένας νέος νόμος, ο σεβασμός της ζωής των αιχμαλώτων πολέμου, τους οποίους εξισώνει με ικέτες, και για τους οποίους ζητά να εφαρμοσθή και στην περίπτωσή τους ο πανελλήνιος νόμος για τους ικέτες.

- Τρίτο, για πρώτη ίσως φορά εκφράζεται ρητά η άποψη ότι η ψυχή του ανθρώπου μαλακώνει μπροστά σε μια τραγωδία κάποιου άλλου συνανθρώπου μας από αυτό που σήμερα καθιερώθηκε να ονομάζεται ενσυναίσθησις. Να, πώς το διατυπώνει ο Νικόλαος: «Ἁλίσκονται δ', οἶμαι, τῶν ἡμέρων ἀνδρῶν αἱ ψυχαὶ μάλιστά πως ἐλέῳ διὰ τὴν κοινὴν τῆς φύσεως ὁμοπάθειαν».

Βάζοντας δηλαδή τον εαυτόν σου στη θέση του άλλου κατανοείς τα συναισθήματά του, τους φόβους του, τις επιθυμίες του, και έτσι συμπάσχεις μαζί του προσαρμόζοντας ανάλογα τη συμπεριφορά σου απέναντί του.