Ο Απρίλης του Λαζάρου και της «Πασχαλιάς»…

Με τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στο Μέτσοβο, καθισμένος στο γραφείο μου, με αγνάντιο την Κατάρα, δεν μου πήγαινε η πέννα να γράψω για τον Απρίλη. Ούτε ένα πρωταπριλιάτικο ψέμα δεν είπαμε, άλλωστε ζούμε στον αστερισμό της Ρούλας και του Μάνου, ξεχάστηκε η οικονομική κρίση, ξεχάστηκε ο πόλεμος με τα συνεπακόλουθα και εκεί κολλημένοι.
- Ε, ρε τι Ελληνάρες είμαστε! Δώσε στον Έλληνα τέτοια και πάρτου την ψυχή του.
Δεν άντεξα, μόλις είδα λίγο να λάμπει ο ήλιος, είπα να γράψω.
Τον Απρίλη οι βροχές θεωρούνταν από τους γεωργούς ευεργετικές, γι’ αυτό και η παροιμία: «Αν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης πέντε-δέκα να ιδείς το κοντοκρίθαρο πώς στρίβει το μουστάκι, να ιδείς και τις αρχόντισσες πώς ψιλοκλισαρίζουν, να ιδείς και τη φτωχολογιά πώς ψιλοκοσκινίζει» και «Αν κάνει ο Μάρτης δυό νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σε κείνο τον ζευγά που’ χει πολλά σπαρμένα».
Σε μερικά μέρη της υπαίθρου αποκαλούν τον Απρίλη Γρίλλη, δηλαδή γκρινιάρη, γιατί τελείωναν τα φτωχικά αποθέματα κι άρχιζαν οι γκρίνιες στην οικογένεια. Επίσης τιναχτοκοφινίδη, επειδή τινάζονταν τα κοφίνια για να καθαριστούν.
Σε σχέση με τον λαϊκό μύθο που ακολουθεί ο λαός λέει: «Ο Απρίλης έχει τη δροσιά κι ο Μάης τα λουλούδια». Το μήνα αυτό ο θάνατος και η ανάσταση του Λαζάρου (σύμβολο χαρμολύπης)-σταθερός προπομπός η προαναγγελία του θανάτου και της Ανάστασης του Θεανθρώπου-γιορτάζεται όπως και το Πάσχα βέβαια την άνοιξη, δηλαδή σε μια κρίσιμη φάση για την παραγωγή, άρα και για την επιβίωση της κοινότητας που ορίζεται από το «ξύπνημα της φύσης από τη χειμερινή νάρκη». «Λάζαρος το φως της ανάστασης και η σκιά της ανθρώπινης μοίρας».
Ο Λάζαρος, λέει η παράδοση, αφού ξανάρθε στη ζωή-δίπλα στην αισιόδοξη εκδοχή της ανόδου από τον κάτω κόσμο-δεν γέλασε ποτέ, έμεινε ως το τέλος της ζωής του «αγέλαστος» εξαιτίας των φρικτών πραγμάτων που βίωσε στον κάτω κόσμο. Η εμπειρία του αυτή είχε καταγραφεί και σε μια παραλλαγή των Λαζαρικών τραγουδιών. Των τραγουδιών που λέγαμε σαν κάλαντα με τα κουδούνια στηριγμένα σε ένα τετράγωνο ξύλινο πλαίσιο, την λεγόμενη «Λαζαρίνα»:
Σήμερα είναι ο Λάζαρος
σήμερα του Λαζάρου
-Πες μας Λάζαρε τι είδες
εις τον Άδη που επήγες;
-Είδα φόβους, είδα τρόμους
είδα βάσανα και πόνους.
Δώστε μου λίγο νεράκι
να ξεπλύνω το φαρμάκι
της καρδιάς και των χειλέων
και μη μ’ ερωτάτε πλέον…»
Μόνο σε μια μοναδική στιγμή χαμογέλασε ο νεκραναστάσιμος Λάζαρος, όταν παρατήρησε κάποιον να κλέβει μια στάμνα από τον σταμνά: «Βρε τον ταλαίπωρο» είπε και χαμογέλασε «για ιδές τον πως φεύγει με το κλεμμένο σταμνί. Ξέχασε ότι κι αυτός είναι ένα κομμάτι χώμα όπως το σταμνί. Το ‘να χώμα κλέβει τ’ άλλο. Μα δεν είναι να γελούν κι οι πικραμένοι;»
Εν συνεχεία τον Απρίλη έχουμε τη Σταύρωση του Ιησού, η οποία δεν ήταν ένα απλό ιστορικό συμβάν, αφού ουσιαστικά αφορά το ίδιο το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους, όσο και την υπερβολικά επιβαρυμένη από αμαρτωλές καταστάσεις και φορτία βαριά και δυσβάσταχτα, ανθρωπότητα. Ο θάνατος και η Ανάσταση του Ιησού φέρνει σε άμεση σχέση Θεό και άνθρωπο. Έτσι δένεται ο Σταυρός του Χριστού με την Ανάσταση (το νόημα της Σταύρωσης). Το βαρύ κόστος του με τον ερχομό της Βασιλείας του Θεού στην ανθρωπότητα η αντικατάσταση του πνευματικού θανάτου από μιαν αληθινή ζωή.
Η γιορτή της Ανάστασης, συμπίπτοντας χρονικά με την κορύφωση της άνοιξης, αποτελεί και η ίδια κορύφωση, όχι μόνο του εκκλησιαστικού, αλλά και του λαϊκού ανοιξιάτικου λατρευτικού κύκλου. Τα πασχαλινά χοροστάσια δεν αποτελούν μόνο την πανηγυρική έκφραση της αναστάσιμης περιόδου, είναι και το επιστέγασμα του αποκριάτικου ξεφαντώματος και της σαρακοστιανής νηστείας.
Σε πολλά μέρη, την Κυριακή της Τυροφάγου, μετά τον εσπερινό ακολουθεί χορός που τον «σέρνει» ο ιερέας, αφού, όπως λένε, «ο παπάς που κλείνει το χορό τις απόκριες για 40 μέρες, πρέπει να τον ανοίξει τη Λαμπρή».
Σήκω, ξύπνα εγέρθητι, αναστήθητι ανάστα σήκω και έμπα στον λαμπριάτικο χορό στον Τρανό χορό του κόσμου της ζωής και της Ανάστασης, στο χορό της φύσης που ξύπνησε από τη νάρκη του χειμώνα, τώρα που όλα εγείρονται, σηκώνονται, ανασταίνονται.
Η Λαμπρή είναι γιορτή που λαμπρύνεται η ημέρα και η φύση από δω και πέρα. Γιορτή χαράς, ελπίδας, της φρέσκιας ματιάς, της αρχής του νέου κύκλου της ζωής, με το βούισμα των μελισσών πάνω από τις πρώτες ανεμώνες να μας μεταφέρει τον παλμό της νέας ζήσης. Γι’ αυτό και τα σχετικά με αυτήν τα λέμε λαμπριάτικα και όχι πασχαλινά, π.χ. λαμπροκούλουρα, λαμπριάτη κ.λπ.
Την ημέρα της Λαμπρής περίμεναν όλοι για να βάλουν τα καινούργια καλά τους ρούχα και να τα επιδείξουν στη μάζωξη της εκκλησίας. Όσοι τεμπέλιαζαν και δεν δούλευαν όλο τον χρόνο δεν είχαν χρήματα να αγοράσουν καινούργια ρούχα. Γι’ αυτούς ο λαός μας έβγαλε μια παροιμία: «Γλυκός ο ύπνος την αυγή, γδυτός ο κώλος τη Λαμπρή».
Μετά το φαγοπότι της Λαμπρής αρχίζει ο μεγάλος ομαδικός χορός στην πλατεία πολλών χωριών. Κατά τη διάρκεια αυτού, θα γεννηθεί η αγάπη των μελλοντικών ζευγαριών. Εχθροί και φίλοι αλληλοασπάζονται (γι’ αυτό λέγεται Αγάπη το έθιμο) και αδελφωμένοι βγαίνουν στην αυλή για τον χορό, ο οποίος τους φέρνει ακόμη πιο κοντά.
Με το Πάσχα και την άνοιξη είναι στενά συνδεδεμένη και η γιορτή του Αγίου Γεωργίου. Τον λένε Αη Γιωργήτη ή Αη Γιωργιάτη και Λαμπριάτη λόγω της μεγάλης γιορτής της Λαμπρής. Από τους πιο αγαπητούς Αγίους -τόσο στους αγροτοποιμενικούς πληθυσμούς, που θεωρούσαν τη γιορτή του στις 23 Απριλίου ορόσημο για τις μετακινήσεις, όσο και τους νησιωτικούς που υποφέρουν από τη λειψυδρία- Και στ’ Αη-Γιωργιού τη Χάρη».
Απρίλη μου ξανθέ
και Μάη μυρωδάτε
Καρδιά μου πως αντέχεις
Μέσα στην τόση αγάπη και
στις τόσες μυρωδιές
Καλό Πάσχα
(Μέτσοβο)