Μάρτιος…

on .

 Ο Μάρτης είναι ο πρώτος μήνας της Άνοιξης. Παρουσιάζεται με πλούσια εθιμολογία και ενδιαφέρουσα λαϊκή δοξασιολογία κυρίως, λόγω της επίδρασης των καιρικών συνθηκών που επικρατούν το μήνα αυτό για τη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή.
Οι συνθήκες αυτές όπως αποτυπώνονται και στη λαϊκή παροιμία «Ο Μάρτης μια κλαίει και μία γελάει» είναι πολύ ασταθείς. Εδώ λοιπόν στην Ελλάδα ο Μάρτης έχει πάρα πολλές ονομασίες.
Ένα ρητό λέει: «Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές». Αλλά, καθώς το μήνα αυτό ξεκινάει η Άνοιξη, και

αχνοφαίνονται οι υποσχέσεις του καλοκαιριού, σε πολλά μέρη ο Μάρτης ονομάζεται και «Ανοιξιάτης». «Από Μαρτη καλοκαιριά, κι απ’ Αυγούστου χειμωνιά», χωρίς βέβαια να παύει να είναι και γδάρτης για το δριμύ ψύχος του. «Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης / τα παλιόβοϊδα τα γδέρνει τα δαμάλια τα παιδεύει», λέει ο λαός και παλουκοκαύτης καθώς πολλές φορές τα παρατεταμένα κρύα όπως, και φέτος, αναγκάζουν αυτούς που χρησιμοποιούν ξύλα για θέρμανση, έχοντας εξαντλήσει το απόθεμά τους σε καυσόξυλα, να καίνε ακόμη και τα παλούκια από τους φράχτες για να ζεσταθούν. «Φύλα ξύλα για το Μάρτη να μην κάψεις τα παλούκια» προτρέπει η λαϊκή σοφία. 
Λόγω της αστάθειάς του ονομάζεται επίσης «Κλαψομάρτης» και «Πεντάγνωμος»: «Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε πως δεν εξαναχιόνισε». Όντως, αν και πρώτος μήνας της Άνοιξης, ο Μάρτης είναι ένας από τους πιο κρύους μήνες του έτους και στα ορεινά το χιόνι πέφτει πυκνό. «Όπως το Μάρτη τα βουνά ασπρίζουν απ’ τα χιόνια, έτσι ν’ ασπρίσουν τα μαλλιά της νύφης απ’ τα χρόνια» λέει μια έμμετρη γαμηλιάτικη ευχή.
Ο Μάρτης θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για φύτεμα δέντρων, γι’ αυτό και σε πολλά μέρη λέγεται «φυτευτής». «Αν ο Μάρτης ρίξει δυο νερά και ο Απρίλης άλλο ένα χαρά σ’ εκείνον τον ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα».  Τέλος, λόγω της μεγάλης εορτής του Ευαγγελισμού στις 25 του μηνός, ονομάζεται και «Βαγγελιώτης».
Παράλληλα, όμως, με την αστάθεια αυτή του καιρού, ο Μάρτης δεν παύει να είναι ορόσημο της μετάβασης από τη χειμερινή στην ανοιξιάτικη και τη θερινή περίοδο. «Από Μάρτη καλοκαίρι και από Αύγουστο χειμώνα». Ποιός δεν θυμάται τη γριά που κορόιδεψε τον Μάρτη: «Πριτς - πριτς γέρο Μάρτη, τα ‘βγαλα τα αρνοκάτσικά μου» κι ο Μάρτης την τιμώρησε και η γριά και τα ζωντανά της πέτρωσαν από το κρύο.
Έθιμο του Μάρτη είναι το «βραχιολάκι» που φτιάχνουν με δίχρωμη κλωστή, λευκή και κόκκινη, και την πρώτη του μήνα τη φορούν για να μην τους μαυρίσει ο ήλιος, το λεγόμενο Μαρτίτσι ή κατ’ άλλους μαρτίκι.
Ο Μάρτης είναι άρρηκτα δεμένος με τη Σαρακοστή, από την Καθαρά Δευτέρα έως το Πάσχα. «Δεν λείπει ο Μάρτης από την Σαρακοστή». Κύριο χαρακτηριστικό είναι η νηστεία. Στη διάρκεια της Σαρακοστής δεσπόζουν οι «Χαιρετισμοί της Παναγίας» κάθε Παρασκευή και η λατρεία των νεκρών τα Ψυχοσάββατα. Έτσι, το πρώτο Σάββατο της Σαρακοστής των Αγίων Θεοδώρων είναι Ψυχοσάββατο αφιερωμένο στους νεκρούς, με μνημόσυνα και προσφορές. 
Επίσης εκείνα τα χρόνια, το Μάρτη είχαμε το φαινόμενο του αποδημητισμού και του ταξιδιωτισμού για λόγους οικονομικούς, ενός μεγάλου και σημαντικού μέρους του ανδρικού πληθυσμού. Αυτό υπήρξε βασικό χαρακτηριστικό, όχι μόνο των Μαστοροχωρίων, των χωριών που οι κάτοικοί τους ανέδειξαν ως κύρια τέχνη τους τη «μαστορική», αλλά γενικότερο φαινόμενο που έχει σημαδέψει καίρια τη ζωή των περιοχών που υπήρξαν κέντρα εξορμήσεως ποικίλων παραδοσιακών τεχνιτών, όπως τα χωριά της Κόνιτσας και των Τζουμέρκων. Την ημέρα αναχώρησης οι μαστόροι ήταν έτοιμοι, πρωί - πρωί φόρτωναν εργαλεία, ρούχα και τρόφιμα για το δρόμο. Τους ξεπροβόδιζαν οι χωριανοί σε ένα συγκεκριμένο σημείο του χωριού. Είναι χαρακτηριστικά τα τοπωνύμια κλαψοδεντρος, κλαψορράχη, κλαψογκορτσιά,  κλαψοχώραφο, ανάθεμα, πικροκέρασος, ντέρτι…
Επίσης, έχουμε την καθιέρωση της 25ης Μαρτίου ως επέτειο κήρυξης της Επανάστασης του 1821. Μάρτη γιορτάζουμε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου «χαίρε κεχαριτωμένη… Ευλογημένη Συ εν γυναιξύ και ευλογημένος ο καρπός της κοιλίας Σου», όπου βρίσκει την απάντησή του το πανάρχαιο αίτημα του ανθρώπου για τη συνάντηση των δύο κόσμων, του φθαρτού με το άφθαρτο. 
Δηλαδή η υπόσχεση του Θεού στον άνθρωπο, όσον αφορά την σωτηρία του και τη συμμετοχή του στην αθανασία, στον Ευαγγελισμό εκπληρώνεται.
(Μέτσοβο)