Μία μικρή οδός, μία μεγάλη εποχή!..

 Τα Γιάννενα είναι μια πόλη με πολλαπλές ταυτότητες, που έχει πολλά να διηγηθεί στο περιηγητή του άστεως. Στο κέντρο της πόλης, κάθετη στην Αβέρωφ, βρίσκεται η μικρή οδός Παρασκευοπούλου. Αντικρίζοντάς την από την Αβέρωφ, στην αριστερή της πλευρά βρίσκεται το Μέγαρο Τοσίτσα, στην δεξιά της, μπροστά το ξενοδοχείο «Αστόρια» και στο βάθος το Μέγαρο της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών (ΕΗΜ) ενώ ο ορίζοντας καλύπτεται από το Αρχαιολογικό Μουσείο. Το Τοσίτσειο είναι ένα διώροφο κτίριο σε σχήμα Π.

Η μία πλευρά του είναι χτισμένη κατά μήκος της οδού Αβέρωφ, η άλλη (η μικρή πλευρά του Π) κατά μήκος της οδού Παρασκευοπούλου και η τρίτη κατά μήκος της οδού Καραπάνου. Στην μέση υπάρχει υπαίθριος χώρος. Αποτελείται από καταστήματα, διαμερίσματα και μονοκατοικίες. Κατασκευάστηκε μεταξύ το 1953-5, όταν έγινε η ρυμοτόμηση στην οδό Αβέρωφ. Ήταν η πρώτη πολυκατοικία των Ιωαννίνων. Εκφράζει ένα μοντέρνο, για την εποχή του, αρχιτεκτονικό στυλ με καθαρές γραμμές. Ανήκει στο ίδρυμα Τοσίτσα και την επιμέλεια σχεδιασμού και κατασκευής του είχε το Τεχνικό Γραφείο Κωνσταντίνου Δοξιάδη (1913-1975) και Συνεργατών (Doxiadis Associates) με βασικούς επιμελητές του έργου τον Μίλτο Δάλλα και τον Ανδρέα Λάζαρη. Το ίδιο γραφείο έχει σχεδιάσει στα Γιάννενα την παιδούπολη «Αγία Ελένη», το Αρχοντικό Τοσίτσα στο Μέτσοβο, την Φοιτητική Εστία του ιδρύματος Τοσίτσα στην Κάτω Κηφισιά αλλά και πολλά άλλα κτίρια ανά την Ελλάδα όπως το ξενοδοχείο «Μακεδονία Παλάς» στην Θεσσαλονίκη, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών στην Αθήνα κ.ά. Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης είχε αναλάβει έργα σε 44 χώρες του κόσμου.
Το Μέγαρο της ΕΗΜ είναι ένα τετραώροφο κτίριο. Χτίστηκε μεταξύ του 1962-1968 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Βασίλη Χαρίση (1933-2019). Έργα του Χαρίση στα Γιάννενα είναι, μεταξύ πολλών άλλων, η Εθνική Τράπεζα (στην οδό Αβέρωφ), το «Τουριστικό Περίπτερο» και το «Υπαίθριο Θέατρο» που επίσης ανήκουν στην ΕΗΜ. Στο Μέγαρο, που φέρει το χαρακτηριστικό στυλ του Βασίλη Χαρίση, ξεχωρίζουν οι κλειστοί εξώστες (έρκερ ή σαχνισιά), ένα πολύ συχνό στοιχείο της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Βόρειας Ελλάδας.
Στο βάθος της οδού, στο λόφο Λιθαρίτσια, διακρίνεται, στις αποχρώσεις του άβαφου μπετόν και της πέτρας, το Αρχαιολογικό Μουσείο που χτίστηκε μεταξύ του 1963-1966 σε σχέδια του Άρη Κωνσταντινίδη (1913-1993) γνωστού από την σειρά ξενοδοχείων «Ξενία» του ΕΟΤ, τα συγκροτήματα εργατικών πολυκατοικιών στη Νέα Φιλαδέλφεια κ.ά. Έργα του Κωνσταντινίδη στα Γιάννενα είναι η «Όαση» και οι «εργατικές κατοικίες Α» Αμπελοκήπων.
Και τα τρία αυτά κτίρια χρονολογούνται στις δεκαετίες 1950 και 1960. Την περίοδο εκείνη η Ελλάδα αγωνίζονταν να αναρρώσει από έναν παγκόσμιο και έναν εμφύλιο πόλεμο που άφησαν πίσω τους σωρούς ερειπίων και προκάλεσαν την μετοίκιση πλήθους προσφύγων από τα χωριά προς τις πόλεις. Σταδιακά, η Ελλάδα εισήλθε σε μια εποχή ανασυγκρότησης και κοινωνικής αναδιάρθρωσης. Μια εποχή προσχώρησης σε έναν κοσμοπολιτισμό παραμένοντας ταυτόχρονα ελληνοκεντρική. Το 1953, την ίδια χρονιά που άρχισε να χτίζεται το Τοσίτσειο, ιδρύθηκε και η Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών. Δεν πρόκειται για σύμπτωση. Το Τοσίτσειο εξυπηρετούσε την ανάγκη οικοδόμησης μιας νέας πόλης πάνω στα ερείπια της παλιάς και η ΕΗΜ συνέδραμε στην διαμόρφωση μιας νέας πολιτισμικής ταυτότητας φροντίζοντας ταυτόχρονα τις ρίζες της. Το Τοσίτσειο αντικατέστησε το τζαμί Κουμπλού με το μουσουλμανικό νεκροταφείο, το ξενοδοχείο «Αστόρια» αντικατέστησε το νεοκλασικό κτίριο με το κοσμηματοπωλείο «Ιωαννίδης» στην Αβέρωφ (τότε Καμάρες), το μέγαρο της ΕΗΜ χτίστηκε σε ανοικοδόμητο οικόπεδο (μέρος του μουσουλμανικού νεκροταφείου) που παραχωρήθηκε από τον Δήμο, και το Αρχαιολογικό Μουσείο χτίστηκε στον χώρο που βρισκόταν οι Οθωμανικοί Στρατώνες. Οι πόλεις μεταλλάσσονται ακολουθώντας τις κοινωνικές μεταβολές. Το αρχιτεκτονικό στυλ των κτιρίων της οδού Παρασκευοπούλου εκφράζει την προσπάθεια συναρμολόγησης του μοντέρνου με το παλιό, της σύγχρονης διεθνούς αρχιτεκτονικής με την παραδοσιακή ανώνυμη αρχιτεκτονική της Ελλάδας και της Ηπείρου. Πρόκειται για έναν «ελληνοκεντρικό μοντερνισμό», που ξεκίνησε με τον αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχο (1871-1939) (έργα του στα Γιάννενα είναι το Δημαρχείο και η Ακαδημία), και συνεχίστηκε με τον Δημήτρη Πικιώνη (1887-1968) τον οποίο είχε καθηγητή-δάσκαλο στο Πολυτεχνείο ο Βασίλης Χαρίσης. Ο Κωνσταντινίδης και ο Δοξιάδης ακολούθησαν κι αυτοί, με τον δικό τους διακριτό τρόπο, την ίδια φιλοσοφία. Η προσέγγιση αυτή - ένα άπλωμα προς τον μοντέρνο με ταυτόχρονη υιοθέτηση των παραδοσιακών φορμών - υπήρξε ιδιαίτερα γόνιμη και για άλλους πολιτισμικούς τομείς της μεταπολεμικής περιόδου όπως την μουσική (Χατζιδάκις, Θεοδωράκης), την ζωγραφική (Τσαρούχης, Εγγονόπουλος) κ.ά. Η οδός Παρασκευοπούλου είναι ένας μικρός δρόμος που εμπεριέχει αρχιτεκτονικά μια ολόκληρη εποχή που χαρακτηριζόταν από την αγωνία του αυτοπροσδιορισμού της χώρας. Μια μεγάλη εποχή, που πέρασε ήδη στην Ιστορία…