Η Ευρώπη σε υπαρξιακή κρίση!

  Του ΣΤΑΥΡΟΥ ΧΡ. ΤΣΕΤΣΗ

 Με την πτώση του τείχους του Βερολίνου, τον Νοέμβριο του 1989 και την «επανασυγκόλληση» του Χάρτη της Ευρώπης, Δυτικής και αποκαλούμενης Ανατολικής-  οι μετέπειτα εξελίξεις -ιδίως η διεύρυνση της Ένωσης, με τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (και της Κύπρου)- διατάραξαν δραματικά τις έως τότε ενδοευρωπαϊκές ισορροπίες·με το Βερολίνο να πρωταγωνιστεί στη λήψη κοινοτικών αποφάσεων και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς να υποχωρούν, πρωτίστως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. στη βάση της λεγόμενης –και επινοημένης- «διακυβερνητικής μεθόδου», του Συμβουλίου, όπου το ίδιο, χωρίς ιδιαίτερες αντιστάσεις κατισχύει, αν όχι, όπως στην περίπτωση του αμφισβητούμενου ως θεσμική υπόσταση Eurogroup, να υπαγορεύει.
Οι συναινετικές διαδικασίες, που έως τότε αποτέλεσαν την κυρίαρχη πρακτική, κλείνουν. εξέλιξη ουδόλως ανεξάρτητη από την άνοδο, όχι μόνον του ευρωσκεπτικισμού, αλλά και της ευρωάρνησης, ουσιαστικά με την απαρχή της κρίσης, με «φερόμενους ως δημοσιονομικά ενάρετους», να συμπεριφέρονται με όρους επιβολής.
Και ενώ το κοινό νόμισμα, όφειλε να ενώνει, αυτός άλλωστε ήταν (και) ο λόγος της εισαγωγής του και να ωφελεί το σύνολο –και ουδόλως να υπηρετεί μία μορφή νέο. αποικιακής λογικής- κατέληξε να έχει το χαρακτήρα απροκάλυπτης κατίσχυσης.
Η εξόχως «ανοίκεια» στάση του Eurogroup, των υπουργών οικονομικών των χωρών που συμμετέχουν στο Ευρώ, έναντι των δημοσιονομικά «έκπτωτων» μελών –πρωτίστως προς την Ελλάδα, εταίρος αναμφισβήτητα με επίμονες, χρόνιες και δομικές παθογένειες- θα καταγραφεί ως η πρώτη «ρωγμή» στο ευρωπαϊκό σχέδιο και λιγότερο ως πρόγραμμα διάσωσης, σε μία όντως δυσχερέστατη κατάσταση, για την οποία οι τείνοντες τον «εισαγγελικό δάκτυλο», ουδόλως ήταν αμέτοχοι.
Ακολουθεί μία αμφιλεγόμενη στάση του Βερολίνου στο μαζικό προσφυγικό/ μεταναστευτικό κύμα, που δεν επηρεάζει μόνο τις χώρες κύριας υποδοχής –Ιταλία, Ελλάδα, Μάλτα- αλλά και τα πλέον ευημερούντα κράτη- προκαλώντας ένα δεύτερο σοβαρό ρήγμα. Ακόμη και πρωτεργάτες της ενοποιητικής ώθησης, όπως ο Giscard d’ Estaing, δηλώνουν ευθέως, ότι «η Ευρώπη έχει φθάσει τα όρια ικανότητας να υποδέχονται άλλο μεταναστευτικό κύμα».
Τόσο το προσφυγικό, που έρχεται να προστεθεί πάνω σε χρόνια ανοιχτά ζητήματα ενσωμάτωσης μεταναστών σε (πρώην) αποικιακές χώρες της ΕΕ, όσο και η δεκαετία οικονομικής αστάθειας –συνθλιπτικής συρρίκνωσης για το Νότο και δραματική για την Ελλάδα- προκαλούν αμφισβητήσεις, για την ίδια την Ένωση. οι οποίες «χρεώνονται» (και) στις χώρες του σκληρού πυρήνα της ΟΝΕ, με τη μεγαλύτερη συμβολή στον κοινοτικό προσανατολισμό, οι (αυτό) αποκαλούμενες και ως «ενάρετες». (Για δε τις τελευταίες είναι οι ίδιοι οι «Νότιοι», υπεύθυνοι για «τα παθήματά τους»).
Οι λογικές επιβολής, νομοτελειακά, οδηγούν στην ανάδειξη των διαφορών μεταξύ των εταίρων, αντί της προσήλωσης στις κοινές αξίες και στη συνεπακόλουθη όξυνση των εθνικών αντιθέσεων και στη διάβρωση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης τους. Αλλά και αντανακλαστικά, σε ομαδοποιήσεις.
Η δυσαρέσκεια της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης προς τους «Ευρωπαίους» και τους πρωταγωνιστές του Συμβουλίου, αποτυπώνεται στους δείκτες του ευρωβαρόμετρου και κυρίως, στα εκλογικά αποτελέσματα, με κόμματα με αντιευρωπαϊκό πρόσημο, να σημειώνουν εντυπωσιακή άνοδο.
- Η έξοδος της Βρετανίας από την ΕΕ, προκαλεί σοκ.
- Η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού σε Ουάσιγκτον και Παρίσι –φαινομενικά (μόνον) χωρίς αναλογίες- φαίνεται να αναπροσανατολίζει τη ροή των εξελίξεων.
- Ο Γάλλος πρόεδρος με «agenda» σαφώς ευρωπαϊκή –και διακριτική πλην διαφοροποιημένη από αυτή του Βερολίνου, τουλάχιστον από τα πρώτα δείγματα- αναζωπυρώνει τις ελπίδες για αναζωογόνηση του ευρωπαϊκού σχεδίου, σε βάση πιο ισόρροπη.
Οι εκτιμήσεις για τα αίτια της κρίσης διαφέρουν: Οραματιστές όπως ο Giscard d’ Estaing, εντοπίζουν την αναδίπλωση της ΕΕ, στο ημιτελές του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος, το οποίο μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, ατόνησε. Άλλες αποτιμήσεις αναζητούν διαφορετικούς λόγους:
Διαρρηγμένη Ήπειρος;
Ο William Drozdiak, Αμερικανός δημοσιογράφος, στο βιβλίο του «Διαρρηγμένη Ήπειρος. Η Κρίση της Ευρώπης και η μοίρα της Δύσης», εντοπίζει τα αίτια της κρίσης στα τρία μεγάλα Ευρωπαϊκά σχέδια – τα οποία, κατά τον συγγραφέα εμφάνισαν ρωγμές: Το Ευρώ, η ελεύθερη διακίνηση στη Schengen και η τελευταία μεγάλη διεύρυνση στην ΕΕ (και στο ΝΑΤΟ) με τις χώρες ΚΑΕ (Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης). Ειδικότερα:
Ενιαίο νόμισμα, δίχως δημοσιονομική ένωση, ελεύθερη εσωτερική μετακίνηση, χωρίς κοινή δράση προστασίας των ευρωπαϊκών εξωτερικών συνόρων, διεύρυνση με τις χώρες (το πάλαι ποτέ) Σοβιετικής επιρροής –δίχως να ληφθούν υπόψη οι ρωσικές αντιδράσεις. Εξελίξεις που κατά τον Drozdiak εμφάνισαν τους ευρωπαίους ηγέτες, να φαίνονται απροετοίμαστοι και «αφελώς αισιόδοξοι».  ο επιφυλλιδογράφος Paul Taylor στο Politico της 10/24/17 (“Where Europe Went Wrong”),  του αποδίδει μία κάποια μονομερή προσέγγιση, αφού κατ’ αυτόν, ο βετεράνος αρθρογράφος της Washington Post, διακατέχεται από το όραμα -για την Γηραιά Ήπειρο του Richard Holbrooke- ως ευμενής εμμονή (hang on) στην ευρωπαϊκή ισχύ. Η απουσία δε μιας στιβαρής ηγεσίας των ΗΠΑ, κατά τον συγγραφέα, ελλοχεύει τον κίνδυνο μιας αναδίπλωσης και «ανάλωσης της Ευρώπης στον παλαιό κακό της εαυτό: τον εθνικισμό».
Σε αναζήτηση μιας νέας
«Ευρωπαϊκής Αρχιτεκτονικής»
«Η Ομοσπονδιακή Ευρώπη και η περαιτέρω ολοκλήρωση στα προβλήματα της ΕΕ, δεν είναι η απάντηση στα προβλήματα της ΕΕ». η δήλωση διά στόματος του Ολλανδικού Πρωθυπουργού Mark Rutte (Δεκέμβριος 2017), είναι δηλωτική των αντιθέσεων που εμφανίζονται στους κόλπους, ακόμη και μεταξύ των ιδρυτικών χωρών της Ένωσης.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Μάρτιο του 2017, πρότεινε πέντε σενάρια για τη μελλοντική άρθρωση της Ευρώπης, έως το 2025, που κυμαίνεται από:
• τίποτε περισσότερο από την ενιαία αγορά.  
• αυτοί που θέλουν περισσότερα κάνουν περισσότερα.
• συνεχίζουμε κανονικά.
• κάνουμε λιγότερα.
• κάνουμε μαζί πολύ περισσότερα.
• πιο αποδοτικά,
η πιο πραγματιστική, υπό τις παρούσες συνθήκες και την «πολιτική γεωγραφία» της Ένωσης, ίσως, αφορά τους υποστηρικτές μιας Ευρώπης, που έχει ανάγκη να κινηθεί γρηγορότερα και πιο δυναμικά, με τις χώρες που το επιθυμούν, δίχως να απολεσθεί η αλληλεγγύη και η συνοχή των 27.
Αναφορικά με την προοπτική στη Βαλκανική, οι θέσεις της Επιτροπής, γενικά, ενέχουν πραγματισμό: «θα πρέπει να φέρουμε τη σταθερότητα στην περιοχή», δηλώνει ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean Claude Juncker, «αλλά δεν επιθυμούμε να λάβουμε ως αντάλλαγμα αστάθεια». Σε καμιά περίπτωση, βλέψεις αυξημένες επιρροής ευρωπαϊκών χωρών στην ΝΑ Ευρώπη με όχημα την ΕΕ-  ή η ίδια η Ένωση δεν μπορεί να επιτρέψει την ένταξη κρατών -αντί μιας αυξημένης, ενδεχομένως, συνεργασίας-  κάνοντας έκπτωση στο αξιακό υπόβαθρο, που διέπει το κοινό οικοδόμημα.
Η αφομοίωση του «ευρωπαϊκού κεκτημένου» από χώρες που επιδιώκουν την ένταξη, αποτελεί «condition sine qua non»  και θωράκιση της ίδιας της Ευρώπης –και όχι ένα βήμα, προς την αποσταθεροποίησή της.
Για μία (επαν) ισορροπία, η ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με μία Επιτροπή, πιο προσιτή και ευέλικτη, δίνουν μεγαλύτερη νομιμότητα και μειώνουν ένα υπαρκτό και διευρυνόμενο «δημοκρατικό έλλειμμα» στην ΕΕ.
Η αρχή της επικουρικότητας, ενισχυμένη ως θεμέλιο –σύμφωνα με την οποία τίποτε δεν αποδίδεται σε υψηλότερη βαθμίδα σχεδιασμού/ προγραμματισμού/ υλοποίησης, εφόσον μπορεί να ασκηθεί επαρκέστερα, σε χαμηλότερη – εντάσσεται σ’ αυτή την λογική.