Προσκήνιο-Παρασκήνιο
ΛΕΙΨΥΔΡΙΑ!..
Επειδή κάποιοι σύγχρονοι ακούνε «λειψυδρία», αλλά δεν γνωρίζουν ουσιαστικά τι θα πει, θα ήθελα να αναθυμηθώ προσωπικές παιδικές μου εμπειρίες και να τις κάνω γνωστές ευρύτερα.
Η Κοσμηρά ήταν ένα χωριό, που δεν είχε ούτε ένα πηγάδι από τα λεγόμενα να τροφοδοτούνται (υδροδοτούνται) από τα επιφανειακά υπόγεια νερά.
Υπήρχαν 1-2 ξεροπήγαδα με βάθος πάνω από δέκα μέτρα, αλλά δεν άκουσα από κανέναν πότε αυτά είχαν νερό.
Έτσι στο χωριό όσοι είχαν τις οικονομικές δυνατότητες τις εποχές που έχτιζαν τα σπίτια τους έσκαβαν δίπλα και μία μεγάλη δεξαμενή (στέρνα) την οποία έχτιζαν στα πλαϊνά της και τον πυθμένα και ύστερα την άλειβαν με τσιμέντο ώστε να την κάνουν στεγανή. Ύστερα έβαζαν κάνουλες γύρω – γύρω από τη στέγη του σπιτιού, από όπου κυρίως τους χειμερινούς μήνες μάζευαν το βρόχινο νερό και το διοχέτευαν στην δεξαμενή.
Φρόντιζαν να ρίχνουν έξω το νερό από το πρωτοβρόχι, που καθάριζε την στέγη από… διάφορα (κουτσουλιές πουλιών, σκόνες, κλπ.). Έτσι είχαν νερό όλο το χρόνο κυρίως για την λάτρα του σπιτιού (και πόσιμο) και φυσικά όχι αλόγιστη, δεδομένου του ότι οι τουαλέτες βρίσκονταν κατά κανόνα έξω και κάπως μακριά για… γνωστούς λόγους.
Παρά τις προφυλάξεις κατά καιρούς οι δεξαμενές αυτές καθαρίζονταν από εμάς τους πιτσιρίκους που μας έδεναν σε μία τριχιά και μας κατέβαζαν από τον… «γλούπο» της στέρνας, ενώ σε άλλη τριχιά δένονταν οι τενεκέδες για τις λάσπες που είχαν μαζευτεί.
Στους καλούς γείτονες δίνονταν κάπου – κάπου καμιά «βουτσέλα» (ξύλινο μακρουλό βαρελάκι) για πόσιμο.
Για τα ζώα υπήρχαν τρεις χωματένιες λούτσες (φυσικές δεξαμενές) η κεντρική του χωριού, η λεγόμενη «Βρυσούλες» και η «Ντομπλούτσα» στα όρια με την Τσαρκοβίστα (Δωδώνη), όπου κατά καιρούς ξέσπαγαν ομηρικοί καυγάδες! Λησμόνησα ότι λίγο πιο πάνω από το χωριό υπήρχε μία βρύση με φυσικό γάργαρο νερό, πολύ μικρής όμως απόδοσης για να τροφοδοτήσει ένα χωριό, για το οποίο υπήρχαν επίσης οι δύο μεγάλες στέρνες (δεξαμενές βρόχινου) δίπλα στην Εκκλησιά της Αγίας Παρασκευής.
Έτσι λοιπόν θεωρούνταν προνομιούχα η Ραψίστα (Πεδινή), με τα δύο μεγάλα και βαθιά πηγάδια της τον «Σίντο» και τους «Καφουράτες», τα οποία είχαν πάντα μπόλικο και καθαρό νερό, από όπου έπαιρναν δειλά – δειλά και οι Κοσμηριώτες φορτώνοντας τα γαϊδούρια με δύο «βουτσέλες» και μία ζαλικωμένη η συνοδός του γαϊδουριού.
Εκεί φυσικά υπήρχε και η κεντρική λούτσα, ο περίφημος «Σκουπάς», που ήταν ανεξάντλητος. Επίσης, όπου και να έσκαβαν στα 3-4 μέτρα έβρισκαν νερό και σκάρωναν πηγάδια.
Για τον καθαρισμό των «λουτσών» δημιουργούνταν κάθε χρόνο «προσωπική εργασία» για κάθε οικογένεια, όπου με «βαστακαριές» (ξύλινα φορεία) απομακρύνονταν οι λάσπες και ό,τι άλλο, ούτως ώστε να διατηρείται η χωρητικότητα αυτών των πολύ χρήσιμων δεξαμενών για κάθε χωριό, ακόμα και για πυρκαγιές.
Οι μη δυνάμενοι να συμμετέχουν στην «προσωπική εργασία» υποχρεούνταν σε οικονομική παροχή από τις αρχές του χωριού.
Όσα προαναφέρθηκαν δεν αποτελούν μακρινά παραμύθια προερχόμενα από τις διηγήσεις κάποιων παλαιών. Είναι η πραγματικότητα που υπήρχε τα πρώτα 20-50 χρόνια από την απελευθέρωση από τον Τούρκικο ζυγό.
Και για να πω τι γίνονταν και στην πρωτεύουσα, τα Γιάννενα, την ίδια εποχή θα θυμηθώ ότι τα περισσότερα λαϊκά σπίτια δεν είχαν εσωτερική ύδρευση.
Υπήρχαν στο κέντρο και τις συνοικίες μεγάλα πηγάδια (Κουραμπάς, Λακκώματα, «Τούρκικοι Καφενέδες»).
Βέβαια τότε που εγώ τα έζησα ως μαθητής Γυμνασίου είχαν εγκατασταθεί στις γειτονιές οι Δημοτικές βρύσες της ύδρευσης, όπου δημιουργούνταν οι ουρές με τα «γκιούμια» για την προμήθεια του πόσιμου νερού.
Κυκλοφορούσε επίσης το… «σκατατζίδικο» κάρο του «Πανο-Ψώρα» που άδειαζε τις εξωοικιακές τουαλέτες!
Δεν είναι δυνατό βέβαια οι σημερινοί καλομαθημένοι να πιστέψουν ότι θα ζήσουν τέτοιες καταστάσεις. Προσωπικά τις απεύχομαι.
Γι - Πας
