Το κοινό όραμα που οδήγησε στο «θαύμα του Μετσόβου»

• Δύο σημαντικές προσωπικότητες ήταν εκείνες που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στο να συντελεστεί το λεγόμενο «θαύμα του Μετσόβου». Ο λόγος για τον Ευάγγελο Αβέρωφ και για τον βαρώνο Μιχαήλ Τοσίτσα, οι οποίοι μοιράστηκαν ένα όραμα για την ορεινή κωμόπολη που έλαβε τελικά σάρκα και οστά δίνοντας τη δυνατότητα μιας πολύπλευρης δημιουργίας στο Μέτσοβο.

Η επαφή των δύο ανδρών ξεκίνησε και εξελίχθηκε σε φιλία μέσα από επιστολές, οι οποίες ήρθαν στο φως πρόσφατα χάρη στην έκδοση του τόμου «Ευάγγελος Αβέρωφ - Επιστολές προς τον Μιχαήλ Τοσίτσα, 1938-1948», από το Ίδρυμα της Βουλής και το Ίδρυμα Ευάγγελου Αβέρωφ -Τοσίτσα. Μία έκδοση που υποστηρίχθηκε θερμά από τον Πρόεδρο της Βουλής Κώστα Τασούλα, όπως αναφέρει ο καθηγητής ιστορίας του ΕΚΠΑ Ευάνθης Χατζηβασιλείου, μέλος της επιστημονικής

επιτροπής του Ιδρύματος για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, της Βουλής των Ελλήνων.

Σε συνέντευξή του στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη και την εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος» ο κ. Χατζηβασιλείου μιλάει για τη γνωριμία του Ευάγγ. Αβέρωφ με τον Μιχ. Τοσίτσα, για το πώς οι επιστολές που αντάλλαξαν έφτασαν να δημοσιευθούν αλλά και για τα σπουδαία έργα που έγιναν στο Μέτσοβο με χρήματα από την περιουσία του βαρώνου. 

H συνέντευξη 

• Ποιος ήταν ο λόγος της έκδοσης του τόμου με τις επιστολές του Ευάγγελου Αβέρωφ προς τον Μιχαήλ Τοσίτσα;

-Οι επιστολές του Ευάγγελου Αβέρωφ προς τον Μιχαήλ Τοσίτσα αποτυπώνουν ένα σημαντικό πολιτιστικό, κοινωνικό, οικονομικό, τοπικό και εθνικό φαινόμενο, δηλαδή την αναμόρφωση του Μετσόβου και την ανάδειξή του σε πρότυπο ανάπτυξης. Είναι επομένως μία ιστορία δημιουργίας. Παράλληλα, προσφέρουν υλικό για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός κορυφαίου πολιτικού, κάτι που δημιουργεί πρόσθετο ενδιαφέρον.

• Πότε και πώς γνώρισε τον βαρόνο Τοσίτσα ο Ευάγγελος Αβέρωφ;

 -Κι όμως, είναι μία περίπλοκη ερώτηση. Ο βαρόνος Τοσίτσας ζούσε στην Ελβετία και δεν ήρθε ποτέ στην Ελλάδα. Η επικοινωνία μεταξύ τους ξεκίνησε το 1938, με αφορμή επιστολή του Εξωραϊστικού Συλλόγου Μετσόβου (με αντιπρόεδρο τον Αβέρωφ) προς τον Τοσίτσα. Εκείνος αναγνώρισε το επίθετο του Αβέρωφ και επιζήτησε την επικοινωνία, καθώς υπήρχαν σημαντικοί οικογενειακοί δεσμοί. Έτσι, ξεκίνησε μια μακρά αλληλογραφία, αλλά οι δύο άνδρες δεν συναντήθηκαν διά ζώσης επί πολλά χρόνια, λόγω του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μόνον μεταπολεμικά έγινε η πρώτη της συνάντηση, κατά τη διάρκεια ταξιδιού του Αβέρωφ στο εξωτερικό. Πάντως, επειδή δεν υπήρχε διά ζώσης επαφή, οι επιστολές καταγράφουν με μεγάλη ακρίβεια την εξέλιξη της φιλίας και επικοινωνίας.

• Η αλληλογραφία κράτησε μία δεκαετία. Γιατί δεν είχε δημοσιευθεί και περιμέναμε τόσα χρόνια;

-Η Τατιάνα Αβέρωφ-Ιωάννου, κόρη του Ευ. Αβέρωφ, είχε δωρίσει το Πολιτικό Αρχείο του στο Ιδρυμα «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής», αλλά είχε διατηρήσει στην κατοχή του Ιδρύματος Αβέρωφ τα έγγραφα του πατέρα της που αφορούσαν στον πολιτισμό. Δεν είναι ασυνήθιστο το φαινόμενο μια τέτοια αλληλογραφία, που δεν εμπεριέχει την «κύρια», δηλαδή την πολιτική, δράση του πολιτικού προσώπου να αποτελέσει αντικείμενο ενδιαφέροντος και ειδικής δημοσίευσης σε μεταγενέστερη στιγμή. Η πρωτοβουλία της βρήκε τη θερμή υποστήριξη του Προέδρου της Βουλής, ο οποίος ενδιαφέρθηκε έντονα για την έκδοση. 

• Από την αλληλογραφία μαθαίνουμε σημαντικά πράγματα για το παρελθόν και για την οικογένεια Αβέρωφ. Ποια είναι κατά τη γνώμη της η σημασία της έκδοσης;

 -Ασφαλώς αποτυπώνονται σημαντικές πληροφορίες για την ιστορία του Μετσόβου και των δύο οικογενειών, Αβέρωφ και Τοσίτσα. Επιπλέον, οι επιστολές αναδεικνύουν τα κίνητρα, της προτεραιότητες, το ιδεολογικό υπόβαθρο και την κοσμοαντίληψη του Αβέρωφ. Αυτά τα στοιχεία, ωστόσο, δεν διέκριναν μόνον τον ίδιο, αλλά γενικότερα διανοουμένους και πολιτικούς της γενιάς του, η οποία και θα επιτελέσει, από τη δεκαετία του 1950 και εξής, το μεγάλο έργο της ανάπτυξης της χώρας και της πλήρους ένταξής της στην Ευρώπη. Είναι, επομένως, μια ιστορία που έχει όχι μόνον τοπικές αλλά και ευρύτερες διαστάσεις.

• Ένα σημαντικό μέρος της περιουσίας του βαρόνου Μιχαήλ Τοσίτσα επενδύθηκε στο Μέτσοβο. Ποιες ήταν οι σημαντικότερες δομές που έγιναν και υπάρχουν ακόμη και σήμερα; 

-Πολλά από τα έργα που πραγματοποιήθηκαν επιτέλεσαν το σκοπό της και δεν υπάρχουν πια – π.χ. το βουστάσιο. Από αυτά που μένουν μέχρι σήμερα αναφέρω το γνωστό Τυροκομείο του Ιδρύματος Τοσίτσα, το Λαογραφικό Μουσείο του αρχοντικού Τοσίτσα, την παιδική βιβλιοθήκη, τα αναπαλαιωμένα κτίρια και τα παραδοσιακά νεόκτιστα, τη διαμόρφωση χώρων (δρόμοι, βρύσες, αναδασώσεις), δηλαδή δράσεις που διαφύλαξαν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του τόπου, τη Φοιτητική Εστία του Ιδρύματος Τοσίτσα στην Κάτω Κηφισιά, το ξυλουργικό εργοστάσιο, αλλά και τα κρίσιμης σημασίας αντιδιαβρωτικά έργα, καθώς το Μέτσοβο είχε αρχίσει να διολισθαίνει και χρειάστηκε μια τεράστια προσπάθεια σταθεροποίησης. Πάντως, τα έργα αυτά, που έγιναν με έναν συνολικό σχεδιασμό, λειτούργησαν ως καταλύτης και απελευθέρωσαν και τις δυνάμεις της τοπικής κοινωνίας της την ίδια κατεύθυνση της ανάπτυξης και της πολιτιστικής δυναμικής. Αυτό ήταν η σημαντικότερη συμβολή. 

• Υπάρχουν στην Ελλάδα κι άλλες περιπτώσεις σαν του Ευάγγελου Αβέρωφ, που διέθεσαν την περιουσία της και ονειρεύτηκαν να βελτιώσουν τον τόπο της; 

-Είναι βασικό χαρακτηριστικό και των Ηπειρωτών, και ιδιαίτερα των κουτσοβλαχικών κοινοτήτων, η ευποιία και η ευεργεσία υπέρ της Ελλάδας. Οι περισσότεροι από τους ευεργέτες, διωγμένοι και λόγω της φτώχειας των ιδιαίτερων πατρίδων τους, μεριμνούσαν για αυτές (αλλά και για τη χώρα γενικά), αφού πρώτα πρόκοψαν σε ξένους τόπους. Πάντως, η συγκεκριμένη περίπτωση ίσως διαφέρει από άλλες, καθώς αφορά μία μεγάλη δωρεά από τον Τοσίτσα, η οποία αξιοποιήθηκε και παραγωγικά και επενδυτικά από τον Αβέρωφ και έδωσε τη δυνατότητα μιας πολύπλευρης δημιουργίας στο Μέτσοβο. Υπήρχε δηλαδή ένα συνολικό όραμα το οποίο μοιράζονταν και οι δύο, και αυτό βρήκε την κοινωνική και πολιτιστική του έκφραση στην αξιοποίηση της δωρεάς από τον Αβέρωφ με μεγάλη προσωπική δέσμευση και εργασία.