Ο δικός μας Μιχάλης…
Ο Μιχάλης Γκανάς ήταν ένας δικός μας άνθρωπος, γέννημα και θρέμμα της πάλαι ποτέ κώμης του Τσαμαντά αλλά και των Φιλιατών, γνήσιο τέκνο της Ηπείρου. Γεννημένος στα χρόνια της γερμανικής κατοχής (1944), τεσσάρων χρονών παιδάκι είχε τη δική του Οδύσσεια, όπως και τόσα άλλα γυναικόπαιδα των χωριών της Μουργκάνας, στα πέτρινα εκείνα χρόνια των «αδερφοφάδων» του Εμφυλίου.
Ήταν 14 Σεπτεμβρίου του 1948, όταν ξεριζώθηκαν από τα σπίτια τους. Ανθρώπινο μπουλούκι, άλλοι ξυπόλυτοι και νηστικοί, μ’ ένα μπόγο ρούχα, περνάν το σύνορο, Αγίους Σαράντα και φθάνουν στη Σκόδρα της Αλβανίας, όπου μένουν ένα χρόνο. Μετά με πολωνέζικο φορτηγό βαπόρι, κρυμμένοι στ’ αμπάρια του, περνάν το Γιβραλτάρ, τη Μάγχη και φθάνουν μετά 12 μερόνυχτα στην Πολωνία κι από κει με τρένο στην Ουγγαρία, χωριό Μπελογιάννης. Χειμώνας, το χιόνι σωροί. Η οικογένεια πολυμελής κι η μάνα να δουλεύει στις οικοδομές και στον κάμπο. Κι ο πατέρας μονάχος στην Ελλάδα…
Ο Μιχάλης πηγαίνει Σχολείο με Έλληνες και Ουγγαρέζους δασκάλους. Και οι προσπάθειες για επαναπατρισμό έντονες. Ευοδώνονται το Φλεβάρη του 1954. Αποχαιρετισμοί στο Μπελογιάννη με ευχές για «καλή πατρίδα σύντροφε», τρένο, Αυστρία, Ιταλία, πλοίο, Ηγουμενίτσα. Δεν έπιανε λιμάνι το καράβι, βγαίνουν με βάρκες, πολλοί φιλάνε το χώμα, άλλοι βγάζουν λόγους. Αγκαλιάσματα και δάκρυα με τον πατέρα. Την άλλη μέρα επιστροφή με μουλάρια στο χωριό. Ο περιπετειώδης κύκλος της Οδύσσειας έκλεισε ξανά στον Τσαμαντά.
Ο Μιχάλης έγινε ήδη 10 χρονών. Παρακολουθεί από το Φλεβάρη την Δ’ Δημοτικού. Στο σπίτι πολυμελής η οικογένεια, 11-12 νοματαίοι, αγώνας επιβίωσης. Το 1956 δίνει εξετάσεις και μπαίνει στο Γυμνάσιο Φιλιατών, γυμνασιόπαιδο πια μ’ εκείνο το αλησμόνητο καπέλο με την κουκουβάγια!
Ήταν ένα ήσυχο και πράο παιδί, ευαίσθητο, διαβαστερό και εσωστρεφές κατά την κρίση του πατέρα του, των συμμαθητών και των φίλων του. Με ιδιαίτερη επίδοση στα Νέα Ελληνικά. Φιλόλογος, καθηγητής του ήταν και ο διακεκριμένος πωγωνήσιος συγγραφέας Χριστ. Μηλιώνης.
«Με τα βιβλία άρχισα να έχω επαφή χάρη στο δάσκαλο του χωριού μου και μετά στο γυμνάσιο. Ήμουν κλειστό παιδί, βρήκα αποκούμπι στο βιβλίο. Το πρώτο εξωσχολικό βιβλίο που έπεσε στα χέρια μου ήταν η ποιητική συλλογή «Μαραμπού και Πούσι» του Νίκου Καββαδία, που έφερε κάποιος φίλος φοιτητής. Έτσι άρχισα να γράφω. Πως και γιατί δεν ξέρω», εξομολογούνταν ο ίδιος.
Ήταν, άραγε, η ομηρική μούσα, η Θεά, το νερό και ο αέρας του Τσαμαντά, η «Οδύσσεια της Ουγγαρίας», η συμπυκνωμένη εφηβεία, οι κληρονομικές καταβολές, ο αχός των πολυφωνικών τραγουδιών ή η προίκα της φύσης; Κουβαλώντας όλη αυτή τη σκευή που υφάνθηκε στον Τσαμαντά, την Ουγγαρία και το Φιλιάτι ο Μιχάλης κατεβαίνει στην Αθήνα το 1962 για να σπουδάσει Νομικά, σπουδές που δεν ολοκλήρωσε. Φαίνεται πως οι Μούσες της ποίησης τον ξελόγιασαν! «Φαίνεται σαν να ξεστράτισα, σαν να προοριζόμουν γι’ αλλού και αλλού πήγα», μας έλεγε.
Με την καρδιά και τις μνήμες του πάντα στην Ήπειρο ο ποιητής μας παραμένει σταθερά ένας δωρικός Ηπειρώτης στο «κλεινόν άστυ». Ριγεί πάντα ακούγοντας τα κλαρίνα («τα ξύλινα»), τα πολυφωνικά μας τραγούδια και κυρίως τα πονεμένα μοιρολόγια μας, που θεωρεί ότι νικούν το θάνατο κι αφήνουν μια γεύση ανθρώπινης παρηγοριάς, παραμυθιάς.
Το σκηνικό της ποίησης του είναι συχνά ηπειρωτικό: βουνά και ποτάμια, βροχές, ομίχλη και κυρίως χιόνι, βελάσματα κι αγρίμια, πουλιά κάθε λογής, κυρίως κοτσύφια. Είναι ένας μοντέρνος Κώστας Κρυστάλλης, μεγαλύτερο αδερφό τον ονόμαζε.
Με το ιοστεφές άστυ των Αθηνών εξοικειώνεται με τον καιρό και γίνεται δεύτερη πατρίδα του και είναι η αττική γη που τον φιλοξενεί πια, στο ταξίδι του προς την Αχερούσια λίμνη.
Πιστεύω πως θα επιθυμούσε στο μνημείο του:
«από τη δεξιά τη μεριά να αφήσουν παραθύρι
να μπαινοβγαίνουν τα πουλιά, της άνοιξης τ’ αηδόνια…
και ν’ ακούει απόμακρα το πονεμένο μοιρολόι της Μαργιόλας,
σαν «ανάκουστο κιλαϊδισμό και λιποθυμισμένο»
Υ.Γ.: Τιμή στη μνήμη του και αντίδωρο για την αγάπη του στα Γιάννενα, «τα γυάλινα και τα μαλαματένια», θα ήταν να ονομαστεί από το Δήμο μας μια ανώνυμη οδός η πλατεία με το όνομα του Μιχάλη Γκανά. Η πόλη των γραμμάτων πρέπει να τιμά τους ανθρώπους του πνεύματος.
