Νοέμβριος…

Ο Νοέμβρης είναι ο 11ος μήνας του Γρηγοριανού ημερολογίου, με διάρκεια 30 ημερών. Το όνομά του είναι εξελληνισμένος τύπος του Λατινικού November-από το novem (εννέα), επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο Ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο ένατος μήνας. Με την προσθήκη, από τον Νουμά Πομπίλιο, του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου και τη μεταγενέστερη προώθησή τους στην αρχή του έτους -ο Νοέμβρης έγινε ο ενδέκατος μήνας του Πολιτικού Ρωμαϊκού έτους.

Έκτοτε, μολονότι διατηρεί αυτή τη θέση, τόσο στο Ιουλιανό και το Γρηγοριανό, όσο και στο νέο διορθωμένο Ιουλιανό ημερολόγιο, κράτησε την αρχική ονομασία του.

Τον μήνα Νοέμβριο οι ιερείς, στην αρχαία Ρώμη, έκαναν ειδικές τελετές, χρησιμοποιώντας ένα ζεύγος Ελλήνων και ένα ζεύγος Γαλατών. 

Οι τελετουργίες αυτές ήταν μυστικές και αθέατες, κατάλοιπο αρχαιότερων ρωμαϊκών ανθρωποθυσιών, όπου θυσιάζονταν ένα ζεύγος Ελλήνων και ένα Γαλατών αιχμαλώτων, εξ ου και η ονομασία Galus-Graecus (Γάλλος-Γραικός) της ανθρωποθυσίας εκείνης. Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι με την εξιλαστήρια αυτή θυσία μπορούσαν να εξευμενίζουν τους θεούς τους, εφαρμόζοντας σχετική ρήση των Σιβυλλιακών  χρησμών.        

Ο Νοέμβριος ή Νοέμβρης, ονομάζεται από το λαό και Σποριάς, καθώς είναι ο κυρίως μήνας της σποράς των δημητριακών και των οσπρίων. Καλείται επίσης και Μεσοσπορίτης, με σπαρμένα τα μισά χωράφια, έχοντας αρχίσει από τον Οκτώβριο.

Επίσης αναφέρεται και ως βροχάρης, για τις βροχές του. Ονομάζεται επίσης Ανακατωμένος, από τις ακατάστατες καιρικές συνθήκες και Χαμένος, από το «χάσιμο» της μέρας, επειδή οι μέρες του είναι σε διάρκεια απ’ τις μικρότερες του έτους και βέβαια οι νύχτες του από τις μεγαλύτερες.

Στη διάρκειά του αρχίζει να δυναμώνει το κρύο. Τη μεταβολή αυτή τη «μηνάει», λέει ο λαός, ο άγιος Μηνάς, που γιορτάζεται στις 11 Νοεμβρίου. Το κρύο δυναμώνει του Αγίου Φιλίππου(14 Νοεμβρίου)και τελικά αντριεύει του Αγίου Αντρέα(30 Νοεμβρίου) «Τ’ Αντριός  αντριεύει ο καιρός» λέει ο λαός.

Το πρώτο δεκαπενθήμερο  του Νοεμβρίου  δύει η Πούλια, το φαντασμαγορικό ανοικτό σμήνος  των Πλειάδων  γεγονός  που  σημαίνει την ορμητική  έλευση του χειμώνα. Το  ουράνιο αυτό σημάδι προειδοποιούσε τους γεωργούς  να ολοκληρώσουν τη σπορά ,αλλά και τους κτηνοτρόφους  να κατηφορίζουν για τα χειμαδιά. ‘’όντας η Πούλια βασιλεύει, ο καλός ο ζευγολάτης αποσπέρνει κι’  ούτε τσοπάνος στα βουνά, ούτε ζευγάς  στους κάμπους, λέει ο λαός και «η πούλια βασιλεύοντας και πίσω παραγγέλλοντας μήτε τσοπάνος στα βουνά μήτε γεωργός στους κάμπους» προτρέπει μια παροιμία.

Μια άλλη παροιμία ορίζει μάλιστα και την ακριβή ημερομηνία στις 17 ή στις 18 πέφτει η πούλια στο γιαλό και πίσω παραγγέλλει «μήτε στανήτσα στα βουνά, μήτε γεωργός στους κάμπους.

Οι γεωργοί μας τότε συμβουλεύονταν τα σημάδια του ουρανού, όπως και τα μερομήνια έχοντάς τους απόλυτη εμπιστοσύνη. Με την πούλια οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι προσδιόριζαν την ώρα κατά την διάρκεια της νύχτας και με αυτό το ουράνιο το ουράνιο νυχτερινό ‘’ρολόι’’ κανόνιζαν τις δουλειές τους με το χάραμα της ημέρας.

Πολλές οι γιορτές το Νοέμβριο: Την 1η Νοεμβρίου γιορτάζουμε τους Αγίους Κοσμά και Δαμιανό. Ως γνωστός οι δύο Μικρασιάτες αδελφοί ήταν θεραπευτές «Πρώτοι γιατροί του κόσμου», που γιάτρευαν τον κόσμο δωρεάν, γι’ αυτό και «Ανάργυροι». Την ημέρα αυτή, παλαιότερα, γινόντουσαν θυσίες ζώων, ταγμένων σε αυτούς, και εγκοιμήσεις στην εκκλησία, για θεραπευτικούς σκοπούς. Στα ξόρκια από τη Ρούμελη: «Αφέντημ’ Ανάργυρε και θαυματουργέ πάψε τ’ς πόνοι και τ’ς δαρμοί».

Λένε επίσης πως ο Κοσμάς και ο Δαμιανός ήταν σιδεράδες και πως, επειδή δεν δέχονταν χρήματα(αργύρια)για τη δουλειά τους, πήραν το όνομα «Ανάργυροι».

Στους δυο αγίους ως προστατών του γάμου, απευθύνονται με την παράκληση «Μητερούλα Κοσμαδαμιανή σφυρηλάτησέ μας το γάμο». Γι’ αυτό η μέρα της γιορτής τους ήταν και γιορτή των ανύπαντρων κοριτσιών, που τη μέρα αυτή ετοίμαζαν τελετουργικό δείπνο, που λεγόταν «αδελφοποίηση με όρνιθες»(Ορνιθόχαρα) όπου το κύριο φαγητό ήταν κότες, συνήθως κλεμμένες από συγχωριανούς. (Οι άγιοι θεράποντες στη λαϊκή δοξαστολογία των Σλαβικών λαών).

Τέλος, επειδή στις 8 Νοεμβρίου εορτάζονται οι Ταξιάρχες Αρχάγγελοι και στρατηλάτες των Ουρανίων δυνάμεων, Μιχαήλ και Γαβριήλ, ο Νοέμβριος συναντιέται σε πάμπολλα μέρη της πατρίδας μας και ως Αϊ Ταξιάρχης, Αρχαγγελίτης, Αρχαγγελιάτης, ΑΪ Στράτης και Αϊ Στρατηγός.             

Άλλες λαϊκές ονομασίες του Νοεμβρίου είναι Σκιγιάτης (σκιά, νύχτα) και Κρασομηνάς (επειδή ανοίγουν τα καινούργια κρασιά). Κι ακόμη: Αγιομηνάς από τη γιορτή του Αγίου Μηνά, Φιλιππιάτης από τη γιορτή του Αγίου Φιλίππου και Αντριάς από τη γιορτή του Αγίου Ανδρέου.

Στο εκκλησιαστικό έτος το χρονικό διάστημα από του Αϊ Φιλίππου(14 Νοεμβρίου)έως τα Χριστούγεννα(25 Δεκεμβρίου) ονομάζεται Σαρανταήμερο και η εκκλησία ορίζει την τήρηση νηστείας σαράντα ημερών.                                                                             

Το φθινόπωρο της αγροτικής οικογένειας είναι σχεδόν συνώνυμο με το μάζεμα της ελιάς και ειδικά το Νοέμβριο. Το λιομάζεμα και οι μαζώχτρες έχουν περάσει σε γλαφυρές σελίδες του Εφταλιώτη (Η μαζώχτρα), του Πρεβελάκη(Ο Κρητικός), του Παπαδιαμάντη (Η φαρμακολύτρια). 

Ελιές «εύτυχες» λιοτρίβια με το «λιόζουμο» ν’ αχνίζει, πιθάρια που «λαδογυαλοκοπούν» περιμένοντας… Έτσι μας δίνει την εικόνα του Ελληνοφθινοπωριού ένας ακούραστος ταξιδιώτης του χώρου και του χρόνου. Ο Νίκος Καζαντζάκης: 

«Εύτυχες φέτο κρίβαζαν οι ελιές χοντρό καρπό γεμάτες, κι ο νοικοκύρης κοκορεύεται, χύνουν οι ελιές στο νου του, τα πλήθια εντός του τρίζουν λιοτριβειά, τα στάματα τρουλιάζουν, κυλάει στις σκάφες το αγουρόλαδο κι ο λιόζουμος αχνίζει και βαθιά λαδογυαλοκοπούν αραδιαστά πιθάρια. 

Κι απ’ το πολύ στο νου του το άλεσε κι απ’ την πολλή χαρά του στραφτάλιζε ολολάδωτος στο φως, σαν ποντικός ο Ρήγας…»

Στη «ζώνη της ελιάς» φθινόπωρο σήμαινε σε περασμένους καιρούς σπορά και λιομάζωμα….