Στην γειτονιά του Χρ. Χρηστοβασίλη

Ο σπουδαίος Ηπειρώτης λογοτέχνης, πολιτικός και δημοσιογράφος, Χρήστος Χρηστοβασίλης (1862-1937), από τους πρωτεργάτες του κινήματος του δημοτικισμού, εγκαταστάθηκε στα Ιωάννινα, το Μάρτιο του 1913, σε ηλικία 51 ετών, μαζί με την (δεύτερη) σύζυγό του Αλεξάνδρα, τις κόρες του Δάφνη, Τιτίνα, Ανθούλα και τον γιό του Βασίλη. Κατοίκησαν σε ένα «τουρκόσπιτο», του οποίου οι κάτοικοι είχαν φύγει για την Τουρκία μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων.  Το σπίτι αυτό βρισκόταν στην σημερινή οδό Κωνσταντίνου Γερακάρη που συνδέει την οδό Χρ. Χρηστοβασίλη με την Πλατεία Πάργης. Η οδός Γερακάρη, την εποχή του Χρηστοβασίλη, δεν υπήρχε. Διανοίχτηκε αργότερα με ρυμοτόμηση του οικοπέδου Χρηστοβασίλη και άλλων γειτονικών οικοπέδων, το 1938-1939. Η σύζυγος του Χρηστοβασίλη, Αλεξάνδρα, με αίτημά της προς το Δημοτικό Συμβούλιο προσπάθησε να αναστείλει την ρυμοτόμηση του οικοπέδου, αλλά ανεπιτυχώς. Το σπίτι γειτνίαζε με την οδό Χρηστοβασίλη η οποία μετονομάστηκε έτσι, μετά τον θάνατο του Χρηστοβασίλη, με ψήφισμά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Ιωαννιτών το 1937. 

Η οικία ήταν διώροφη με πολύ ψηλό μεσότοιχο κατά τα πρότυπα της εποχής (φωτο). Όπως και στα περισσότερα σπίτια εκείνης την εποχής, είχε στην αυλή πηγάδι. Το πηγάδι όμως αυτό, σύμφωνα με τον ίδιο τον Χρηστοβασίλη, είχε «εφάλμυρο» και «βαρύ νερό» και γι’ αυτό πόσιμο νερό η οικογένειά του προμηθεύονταν από το πηγάδι «με το γευστικότατο νερό» που υπήρχε στην τοποθεσία Μεϊντάνι. Το τοπωνύμιο αυτό απαντάται ως σήμερα. Προέρχεται από την τούρκικη λέξη meydan και σημαίνει «πλάτωμα». Το πλάτωμα, σύμφωνα με πληροφορίες, βρισκόταν στη διασταύρωση των οδών Σπύρου Λάμπρου και Χρ. Χρηστοβασίλη. Το πηγάδι, που δεν υπάρχει πλέον, αποτελούσε μία από τις κύριες πηγές νερού της πόλης μέχρι την ύδρευση της από την Κρύα, στα τέλη της δεκαετίας του 1930. 

Όπως λέει ο ίδιος ο Χρηστοβασίλης, ένας από τους βασικούς λόγους που το διάλεξε το σπίτι αυτό, ήταν η ύπαρξη του τζαμιού Σιεμσιεντίν μπροστά από το σπίτι. Το τζαμί Σιεμσιεντίν (λέγεται και Σιαμψιαθμιά) που σημαίνει «ήλιος της πίστης», ιδρύθηκε το 1578. Το αναφέρει ο περιηγητής Εβλιά Τσελεπή, το 1670, που το ονομάζει το τζαμί του «Εβλιά Ελιάζ Εφέντη» (evliya σημαίνει «άγιος» στα τουρκικά). Περιβαλλόταν από νεκροταφείο και διατηρούσε ιεροσπουδαστήριο (μεντρεσέ). Σύμφωνα με τον Λαμπρίδη ήταν καταστόλιστο και χτισμένο σύμφωνα με το πλινθοπερίκλειστο δομικό σύστημα. Το 1923 χρησιμοποιήθηκε για την στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων. Είχε τελικά την ίδια μοίρα με τα άλλα 13 από τα 17 συνολικά τζαμιά των Ιωαννίνων που γκρεμίστηκαν την περίοδο 1923 - 1929. Το συγκεκριμένο πρέπει να γκρεμίστηκε κάποια στιγμή μεταξύ του 1926, οπότε και απεικονίζεται σε φωτογραφία του αρχείου Χρήστου Χρηστοβασίλη, και του 1929, οπότε και δημοσιεύτηκε το διήγημα του Χρηστοβασίλη «Το καϋμένο το τζαμί μας» όπου αναφέρεται η κατεδάφισή του.

 Ο Χρηστοβασίλης θέλησε να αγοράσει το σπίτι. Όμως το σπίτι, όπως και άλλες μουσουλμανικές ιδιοκτησίες είχαν περιέλθει «δυνάμει του από 2-10-25 πρωτοκόλλου παραδόσεως και παραλαβής της από 30-1-23 συμβάσεως Ανταλλαγής πληθυσμών και της από 24-6-24 αποφάσεως της Μικτής Επιτροπής εις το Ελληνικόν Δημόσιον και εκ τούτου εις την διαχείρισιν της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος». Αλλά η Εθνική Τράπεζα ζητούσε υπερβολικά μισθώματα και κάθε τόσο οι ενοικιαστές αναγκάζονταν να καταφύγουν στη Δικαιοσύνη. Για το λόγο αυτό και με την ιδιότητά του προέδρου του Συνεταιρισμού των ενοικιαστών των Μουσουλμανικών Κτημάτων, ο Χρηστοβασίλης ήρθε σε συνεννόηση με Κρητικούς και Μακεδόνες ομοιοπαθούντες και κατέθεσαν από κοινού ένα υπόμνημα προς τον τότε πρωθυπουργό. Ο Χρηστοβασίλης τελικά υποχρεώθηκε να πληρώσει το ποσό των 110.000 δρχ. σε 28 εξαμηνιαίες δόσεις που άρχιζαν από τις 2/7/1931 και τελείωναν στις 2/7/1945. Δεν ευτύχησε ποτέ όμως να γίνει οριστικός ιδιοκτήτης του σπιτιού του, αφού πέθανε το 1937. Τις τελευταίες δόσεις κατέβαλε, μετά τον θάνατό του, ο σύζυγος της κόρης του Ανθούλας, Δημήτριος Κατσίλας. 

Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το σπίτι βομβαρδίστηκε και το δωμάτιο που υπέστη τις πιο πολλές ζημιές ήταν το γραφείο του Χρηστοβασίλη. Το σπίτι, παρά τις αντιδράσεις, κατεδαφίστηκε (με την συγκατάθεση της εγγονής και κληρονόμου του Χρηστοβασίλη) το 1996 -την ίδια χρονιά που κατεδαφίστηκε και το τελευταίο εναπομείναν στοιχείο του αγαπημένου του τζαμιού, την χρονιά που απεβίωσε η μικρότερη κόρη του, η Ανθούλα Κατσίλα-Χρηστοβασίλη- προκειμένου στην θέση του να αναγερθεί πολυκατοικία. Από την γειτονιά του Χρηστοβασίλη έχουν απομείνει μόνο τα κυπαρίσσια του τζαμιού και το πηγάδι με το «εφάλμυρο» νερό.

 Ο δε οικογενειακός του τάφος (φωτο), που βρίσκεται στο Δημοτικό Νεκροταφείο Αγίου Νικολάου Κοπάνων (μαζί με της συζύγου του Αλεξάνδρας, και των παιδιών του Βασίλη, Τιτίνας και Ανθούλας), είναι χορταριασμένος και απεριποίητος.

*Το άρθρο αυτό δεν θα μπορούσε να είχε γραφτεί χωρίς την πολύτιμη συμβολή του αρχιτέκτονα καθηγητή Γιώργου Σμύρη.