Νεκτ. Τέρπος, ο Μοσχοπολίτης Διδάσκαλος του Γένους…

Ο Νεκτάριος Τέρπος, ο βλαχόφωνος Βορειοηπειρώτης διδάσκαλος του γένους, ανήκει στους λογίους και εναρέτους κληρικούς, που διακρίθηκαν στα μέσα της ιη’ εκατονταετηρίδας. Με τους αγώνες και τη γενικότερη πνευματική του δραστηριότητα συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάσχεση του κύματος του εξισλαμισμού και στην αποφυγή του εκτουρκισμού στις ΒΔ ακριτικές περιοχές του ελληνικού χώρου. Γεννήθηκε το 1690 στη Μοσχόπολη της Βορείου Ηπείρου. Φοίτησε στα ονομαστά σχολεία της γενέτειράς του. Το 1709 τον βρίσκουμε στη Σκήτη της Αγίας Άννας στο Άγιο Όρος. Μετά το Άγιο Όρος αρχικά εγκαταστάθηκε στην περίφημη Μονή του Οσίου Ναούμ Αχρίδος και στη συνέχεια στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Αρδενίτσας, που δεσπόζει στην πεδιάδα της Μεγάλης Μουζακιάς. Εκεί έζησε και έδρασε για μεγάλο χρονικό διάστημα ως μοναχός, πνευματικός και ηγούμενος.

Με ορμητήριο αυτό το μοναστήρι ο Τέρπος άρχισε τη μεγάλη εθνικο-θρησκευτική του δράση, η οποία τοποθετείται στο χρονικό διάστημα 1720-1730. Οι δυσκολίες που συνάντησε ο Τέρπος σε όλη τη διάρκεια των ιεραποστολικών του περιοδειών ήταν μεγάλες. Πολλές φορές κινδύνευσε η ίδια η ζωή του. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα βασανιστήρια, που υπέστη το 1724 στο χωριό Τραγότι, κοντά στο Ελβασάν.

Το 1730 ο Νεκτάριος βρίσκεται στη Βενετία, όπου το 1732 τυπώνει με έξοδα του Μοσχοπολίτη εμπόρου Χατζή Μιχάλη Γκούστα το περίφημο βιβλίο του «Πίστις». Το έργο αυτό κυκλοφόρησε σε πολλές εκδόσεις. Από αυτές γνωρίζουμε εννέα, που εκδόθηκαν στο διάστημα 1732 μέχρι και το 1818. Αν εξαιρέσει κανείς το Θούριο του Ρήγα, κανένα άλλο νεοελληνικό βιβλίο δεν είχε τόση μεγάλη και ευρύτατη κυκλοφορία με τόσες πολλές εκδόσεις, όσες η «Πίστις» του Νεκταρίου Τέρπου.

Στο βιβλίο αυτό δίνει σύντομα τους βίους των αγίων, τους οποίους αποκαλεί «άστρα του ουρανού και στύλους του παραδείσου». Με την έξαρση του μαρτυρικού τους θανάτου τόνωσε το φρόνημα των ραγιάδων, γιγάντωσε την εθνική τους συνείδηση και τους κράτησε όρθιους από τις τουρκικές προκλήσεις και θηριωδίες. 

Ιδιαίτερα καυστικός γίνεται εναντίον των γυναικών εκείνων, οι οποίες συμβουλεύουν τους άνδρες και τα παιδιά τους να βάλουν από ένα τουρκικό όνομα, για να απαλλαγούν από το χαράτσι.

Παρόλο που ήταν αυστηρός και οξύς στις αλλαξοπιστίες πάντα τόνιζε την αναγκαιότητα της μετάνοιας και την ξεχωριστή αγάπη του Θεού, για τον μετανοούντα άνθρωπο. «Και αν εγελάσθης και έγινες Τούρκος, γύρισε, ο αφέντης μας Χριστός σε θέλει και σε συγχωρά». Πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τη ζωή των Ελλήνων βρίσκουμε στα κεφάλαια, όπου επιτιμά τους κρυπτοχριστιανούς, τους κακούς ιερωμένους, τους εμπόρους και άλλους.

Όμως εκείνο που θαυμάζει κανείς στο έργο του Νεκταρίου Τέρπου «Πίστις» είναι το θάρρος. Χτυπάει ανοιχτά και με το όνομά τους τους Τούρκους και κυρίως τον ιδρυτή του ισλαμισμού Μωάμεθ, τον οποίο αποκαλεί αντίχριστο και λαοπλάνο.

Εκτός από το έργο «Πίστις» ο Νεκτάριος συνέγραψε και το έργο «ζητήματα διάφορα θεολογικά κατ’ ερωταπόκρισιν, συναθροισμένα από τα συγγράμματα του Μεγάλου Αθανασίου και από άλλους Πατέρες, και εξηγημένα εις απλήν φράσιν και περίφρασιν», Ενετίησιν 1732.

Ο Νεκτάριος Τέρπος υπήρξε πρόδρομος και πνευματικός πατέρας του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος έδρασε και μαρτύρησε στα ίδια μέρη, στα οποία και εκείνος αγωνίστηκε και του οποίου το έργο συνέχισε και ολοκλήρωσε. Μεταξύ όμως των δυο εθνεγερτών υπήρχαν αρκετές διαφορές ως προς την μεθόδευση του αγώνα. Ο Τέρπος, περισσότερο τολμηρός και ριψοκίνδυνος, ελέγχει κατά πρόσωπο τους τυράννους και κάνει ανοιχτή αντίσταση κατά της αρχής. Ο Κοσμάς όχι μόνο πρόσεχε να μη θίξει τους άρχοντες, αλλά για την οποιαδήποτε δραστηριότητά του κατά κανόνα ζητούσε την άδειά τους. Για τον Τέρπο ο Τούρκος είναι λαομίσητος αντίχριστος, ενώ για τον Κοσμά ο θεόσταλτος σωτήρας της ορθοδοξίας από τον καθολικισμό. Όπως παρατηρεί ο Γ. Βαλέτας ο ανοιχτός αγώνας του Νεκταρίου Τέρπου κατά της τυραννίας και του μωαμεθανισμού είναι μοναδικό φαινόμενο σε ολόκληρη την Τουρκοκρατία, αφού και οι μετέπειτα εθνεγέρτες όπως ο Ρήγας, ο Κοραής και ο Ανώνυμος Έλληνες κρύφτηκαν πίσω από την ανωνυμία και χρησιμοποίησαν ψευδώνυμα.

Δεν έχουμε περισσότερες πληροφορίες για τη μεγάλη αυτή μορφή της Ορθοδοξίας και του ελληνισμού. Αγνοούμε το εάν γύρισε από τη Βενετία, πότε και πού πέθανε. Εκείνο το οποίο γνωρίζουμε είναι ότι η σεβασμία μορφή του είχε ιστορηθεί στην Εκκλησία των Αγίων Αποστόλων της Μοσχοπόλεως. Εκεί εικονιζόταν με το επανωκαλύμμαυχο, τον μανδύα και την ηγουμενική ράβδο. Γύρω από τη μορφή του είχε γραφεί το όνομά του.

Αναμφίβολα ο Νεκτάριος Τέρπος ανήκει στους μεγάλους αγωνιστές των χρόνων της σκλαβιάς. Η δράση του υπήρξε αξιοζήλευτη. Πρόβαλε με πάθος την ορθόδοξη πίστη και την ιδέα της εθνικής ελευθερίας. Αναχαίτισε με ζηλευτή αγωνιστικότητα το κύμα του εξισλαμισμού, που αποτελούσε για το γένος μας θρησκευτική και εθνική αιμορραγία. Τόνωσε το εθνικό φρόνημα των καταπτοημένων ραγιάδων. Μίλησε με θέρμη ψυχής για το μεγάλο ιδανικό της εθνικής ελευθερίας. Καυτηρίασε με σκληρές εκφράσεις τις αθρόες αλλαξοπιστίες και ποτέ δεν συμβιβάστηκε με το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού, το οποίο θεωρούσε νόθο κατάσταση και αδυναμία ευθείας και πεπαρρησιασμένης ομολογίας της αλήθειας.

Ποτέ δεν θυσίασε τις αρχές του στην καιρική σκοπιμότητα. Η παρρησία, το θάρρος και κυρίως η φανερή ομολογία της πίστεως ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά΄ γνωρίσματα της μεγάλης αυτής προσωπικότητας.