Δημοκρατία και Δικαιοσύνη

Απέφυγα σκόπιμα να πάρω θέση στο θέμα της απόφασης του δικαστηρίου για την τραγωδία στο Μάτι και τα όσα ακολούθησαν και αυτό για ένα βασικό λόγο: δεν ήθελα οι σκέψεις μου να διατυπωθούν «εν βρασμώ ψυχής», όπως συνέβη στην αίθουσα του δικαστηρίου με την ανακοίνωση της απόφασης. Πρόκειται για θέμα σοβαρότατο, που πρέπει να μας απασχολήσει όλους γιατί είναι θέμα Δικαιοσύνης, και ταυτόχρονα και θέμα Δημοκρατίας όταν μιλάω για Δημοκρατία δεν εννοώ αυτή που ζήσαμε και ζούμε όλα αυτά τα χρόνια της μεταπολίτευσης. Αυτό δεν έχει σχέση με την ουσία της Δημοκρατίας• Πρόκειται για μια κατ’ επίφαση Δημοκρατία, και μάλιστα για ένα λαό στη χώρα του οποίου γεννήθηκε η Δημοκρατία. Αυτό γίνεται σκόπιμα, γιατί αυτοί που μας κυβέρνησαν όλα αυτά τα χρόνια, και εξακολουθούν να μας κυβερνάνε, ή να διεκδικούν την εξουσία, ενδιαφέρονται μονάχα για την εξουσία. Ασφαλώς δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο του Μοντεσκιέ «Το Πνεύμα των Νόμων», με το οποίο άρχισε ουσιαστικά «Ο αιώνας των Φώτων» στην Ευρώπη του 18ου αιώνα, και με τη δημοσίευση του οποίου ειπώθηκε από επίσημα χείλη- πράγμα που ενδιαφέρει εμάς τους Έλληνες- ότι «ο Πολιτικός Διαφωτισμός του Αριστοτέλη μεταφέρθηκε στην Ευρώπη του 18ου αιώνα». Αντιγράφω το σχετικό απόσπασμα από αυτό το βιβλίο, και θα καταλάβετε σε τι χάλια βρισκόμαστε: «Δεν υπάρχει ελευθερία-γράφει ο Μοντεσκιέ -όταν συμπίπτουν στο ίδιο πρόσωπο ή στο ίδιο διοικητικό σώμα, η νομοθετική με την εκτελεστική δύναμη. Όλα είναι χαμένα αν ο ίδιος άνθρωπος ή το ίδιο σώμα ασκεί και τις τρεις εξουσίες». « Όλα, λοιπόν, είναι χαμένα», όσο θα εξακολουθεί να συνεχίζεται η ίδια κατάσταση. Αυτό συμβαίνει στη χώρα μας, με τους ηγεμόνες -πρωθυπουργούς τους οποίους κατά κανόνα άλλοι τους επιλέγουν από το οικογενειακό κατεστημένο ή από τους ανάλογους κομματικούς σωλήνες και εμείς, με την φήφο μας, επιβραβεύουμε την επιλογή τους. Και αν εξαιρέσουμε τις εκλογές του 1964 και του 1975, σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, αυτοί που ανέλαβαν την εξουσία δεν είχαν την πλειοψηφία, όπως απαιτεί «η λαϊκή κυριαρχία» που είναι, κατά το Σύνταγμα, «το θεμέλιο του Πολιτεύματος» αλλά ανήκουν στη μειοψηφία, με τους καλπονοθευτικούς εκλογικούς νόμους, που κάθε τόσο τους αλλάζουν και τους προσαρμόζουν στα μέτρα τους, στο όνομα τάχα της πολιτικής σταθερότητας που σημαίνει στην ουσία πολιτική στασιμότητα και οπισθοδρόμηση. Αυτήν ακριβώς τη στασιμότητα ή μάλλον την οπισθοδρόμηση ζούμε πέντε δεκαετίες τώρα, και αυτό γίνεται - μας λένε- στο όνομα της σταθερότητας.

Αν ξεκίνησα από το θέμα της Δημοκρατίας, αυτό το έκανα γιατί πιστεύω ότι όταν δεν υπάρχει Δημοκρατία, που στηρίζεται στη διάκριση των εξουσιών, όπως δίδαξε τον κόσμο ο δικός μας Αριστοτέλης, δεν υπάρχει τίποτα. Βρεθήκαμε πριν από αρκετά χρόνια, στα πλαίσια μιας ερευνητικής εξόρμησης για το Γυμνασιάρχη της Ζωσιμαίας, Γεώργιο Καλούδη, στο μακρινό Λεωνίδιο, στο οποίο τον είχε εξ αποστείλει το κατεστημένο των Ιωαννίνων, για να παραμένει ανενόχλητο στις ατασθαλίες του.

Εκεί, όταν φτάσαμε, μάθαμε ότι, το απόγευμα, θα μιλούσε ο διεθνούς φήμης Έλληνας κοινωνιολόγος και φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης. Τόσο η ομιλία του, όσο και η συζήτηση, ήταν μια πραγματική πνευματική πανδαισία, άγνωστη για τα ελληνικά δεδομένα. Θέμα της ομιλίας και της συζήτησης «η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα». Θα σταθώ μόνο σε δυο σημεία που μας ενδιαφέρουν άμεσα.

Ξεκαθάρισε από την αρχή ότι η αρχαία Ελλάδα δεν είναι πρότυπο ούτε μοντέλο προς μίμηση σε μας σήμερα• ούτε βέβαια και κάποιο άλλο ιστορικό έργο σε οποιονδήποτε τομέα• μπορεί όμως να λειτουργήσει σαν γονιμοποιό σπέρμα με την προσφορά στοιχείων που μπορούν να είναι για μας κέντρισμα και πηγή ιδεών, που μπορούν να μας βοηθήσουν στα δικά μας προβλήματα. Πρόσθεσε επίσης πως στην Αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε η λέξη κράτος, όπως έχουμε εμείς σήμερα, γιατί κράτος εσήμαινε δύναμη, ισχύ, βία. Στη θέση της υπήρξε η λέξη Πολιτεία, και μάλιστα όχι η Πολιτεία της Αθήνας, γιατί η Αθήνα είναι γεωγραφική έκταση, αλλά η Αθηναίων Πολιτεία• οι Αθηναίοι ήταν οι πολίτες-ο Δήμος - που συγκροτούσαν την Πολιτεία. Όταν δε ο Θουκυδίδης στον Επιτάφιο του Περικλή χρησιμοποιεί τη φράση «χρώμεθα γαρ Πολιτεία», δεν εννοούσε τη «δημοκρατία» του Κλέωνα και των άλλων δημαγωγών από τους οποίους σφύζει η εποχή μας, αλλά τη Δημοκρατία του Σόλωνα, του Κλεισθένη και του Περικλή, για την οποία -όπως είπε- ένιωσε την ανάγκη να προσθέσει στο τέλος του Επιτάφιου, τη φράση «ξυνελών τε λέγω την τε πάσαν πόλιν παίδευσιν κοινήν της Ελλάδος είναι».

Έφερε στη συνέχεια, το παράδειγμα από την Αθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλη και είπε πως Δημοκρατία υπήρχε όταν: «Απάντων εαυτόν αυτός κύριον πεποίηκε ο Δήμος, και πάντα διοικείται φηψίσμασι και δικαστηρίοις, εν οις ο Δήμος εστίν ο κρατών». Έδωσε μάλιστα έμφαση στη λέξη «αυτός» και εξήγησε πως η Δημοκρατία εξαρτάται από τον ίδιο το «δήμο», δηλαδή τον οργανωμένο, και όχι από αυτούς που του την προσφέρουν αφειδώς, με κάθε είδους υποσχέσεις, χωρίς οι ίδιοι να έχουν συνειδητοποιήσει τι είναι Δημοκρατία, ίσως μάλιστα και να μην τους ενδιαφέρει.

Στο σημείο αυτό άρχισε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, που ξεκίνησε από το τέλος της ομιλίας: Κάποιος από τους παραβρισκόμενους ρώτησε: Μπορείτε να μας πείτε, με απλά λόγια τι είναι Δημοκρατία; Και η απάντηση ήρθε άμεση: Δεν θα σας το πω έγώ, θα σας το πει η ίδια η λέξη Δημοκρατία, που είναι τόσο απλή: Δημοκρατία σημαίνει ότι κυρίαρχος είναι ο Δήμος-δηλαδή ο οργανωμένος λαός των αρχαίων Ελλήνων-όλα τα άλλα που ακούτε από αυτούς που ορκίζονται στο όνομά της, την κατακτούν και την ασκούν ερήμην του λαού, με τα γνωστά εκλογικά συστήματα-από τα οποία αρκετά αντιστρατεύονται τη λαϊκή κυριαρχία, δηλαδή την ουσία της Δημοκρατίας, η λέξη δημοκρατία είναι χωρίς περιεχόμενο. Αυτό είναι το μήνυμα που μας στέλνει η αρχαία Ελλάδα, κατέληξε. Και με αυτό κλείνω το σημερινό θέμα από το οποίο γίνεται κατανοητό ότι, όπου δεν υπάρχει Δημοκρατία εκεί δεν υπάρχει και Δικαιοσύνη, όπως θα δούμε στο επόμενο σημείωμα…