Οι Άγιοι του Νοεμβρίου και η εθιμολογία τους…

on .

Παλαιότερα, που η ζωή μας ήταν κυρίως γεωργική, ο Νοέμβρης ονομαζόταν, εκτός από Αϊ Ταξιάρχης, απ’ την εορτή των Ταξιαρχών στις 8 του μήνα, και Σποριάς, επειδή το μήνα αυτό ολοκληρωνόταν η σπορά των δημητριακών. Γι’ αυτό στις 21, ημέρα των Εισοδίων της Θεοτόκου βράζαμε δημητριακά (τα πολυσπόρια ή μπόλια) για καλές σοδειές. 

Η Παναγιά η Πολυσπορίτισσα λοιπόν στο ρόλο της αρχαίας Δήμητρας; Μάλλον οι θεοί αλλάζουν, οι ανάγκες των ανθρώπων μένουν. Ουσιαστικά με το Νοέμβριο τελειώνουν οι αγροτικές εργασίες. Θ’ ακολουθήσουν οι  κλειστές μέρες του χειμώνα, με τις βροχές και τις ατελείωτες νύχτες.

Οι θρησκευτικές γιορτές του Νοεμβρίου είναι πολλές και η εθιμολογία πλούσια. Πρώτη στις 1 Νοεμβρίου εορτή των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, οι οποίοι τιμώνται ως άγιοι θαυματουργοί. 

Στις 2 Νοεμβρίου τιμώνται οι άγιοι - μάρτρυρες Ακίνδυνοι (Ακίνδυνος, Ανιμίσιος, Αφθόνιος, Ελπιδοφόρος Πηγάσιος και Ανεμπόδιστος). Η μέρα που τιμάται η ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Γεωργίου (3 Νοεμβρίου) λέγεται του «Σποριάρη» ή του «Μεθυστή», γιατί τότε αρχίζει η σπορά ή γίνεται η σχετική προετοιμασία της.

Ο Ταξιάρχης Μιχαήλ που τιμάται μαζί με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ στις 8 Νοεμβρίου είναι «ο κατ ‘εξοχήν ψυχοπομπός άγγελος» ο οποίος «διετήρησεν ίχνη πολλά της λατρείας του ψυχοπομπού Ερμή», γι’ αυτό, όπως εικονίζεται με ρομφαία και ζυγαριά, προκαλεί το δέος, με δημιουργία αναλόγων προλήψεων. 

Σε κάθε τόπο της γης, που κατοικούν άνθρωποι, κατοικούν και άγγελοι. Είναι οι φύλακες άγγελοι και κάθε άνθρωπος έχει το δικό του, που όταν έρθει η ώρα, κάποτε όμως και άωρα, παίρνει τον άνθρωπο εκεί που πρέπει να τον πάει-εκεί ίσως γίνει και αυτός άγγελος.

Στις 9 Νοεμβρίου τιμάται η μνήμη του Αγίου Νεκταρίου, ο οποίος στη συνείδηση των πιστών είχε αγιοποιηθεί πολύ πριν από την επίσημη εκκλησιαστική ανακήρυξη ως Αγίου το 1961. Η λαϊκή λατρεία προς τον άγιο εκδηλώνεται ιδιαίτερα με το μεγάλο πλήθος των βαπτιστικών ονομάτων Νεκτάριος και Νεκταρία και με την ίδρυση ενοριακών εκκλησιών σ’ όλο τον ελλαδικό χώρο.

Ο Άγιος Μηνάς (11 Νοεμβρίου) εμήνυσε, από σύνδεση του ονόματός του με το ρήμα μηνώ, θεωρείται μηνυτής κάθε αδικίας κι ακόμη ότι «μηνά», δηλαδή φανερώνει τα χαμένα και τα κλοπιμαία. Γι’ αυτό τον επικαλούνται οι τσοπάνηδες για να βρουν ζώα που έχουν χάσει. Τη μέρα της γιορτής του οι γυναίκες δεν ανοίγουν ψαλίδι με τη μαγικοδεισιδαιμονική σκέψη «να’ ναι το στόμα του λύκου κλειστό».

Ο Άγιος Φίλιππος που τιμάται στις 14 Νοεμβρίου, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση ήταν φτωχός γεωργός, ο οποίος όλη τη μέρα δούλευε στο χωράφι του. Όταν το βράδυ γύρισε στο σπίτι του έσφαξε το μοναδικό του βόδι και μοίρασε το κρέας στους συγχωριανούς του για να αποκρέψουν, όπως επιβάλλεται πριν τα Χριστούγεννα. Το πρωί όμως που σηκώθηκε βρήκε το ζώο του ζωντανό. Από θεϊκό θαύμα. Γι’ αυτό, επειδή ήταν πολύ αγαθός, άγιασε όταν πέθανε.

Η μέρα του Αϊ Φιλίππου έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού τότε ξεκινάει 40ήμερη νηστεία για τα Χριστούγεννα. (Σαρανταήμερο ή Σαραντάμερο). Ιδιαίτερα σημαντική είναι η εορτή των Εισόδιων της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου που προσωνυμείται «της Παναγίας της Αρχισπορίτισσας» της «Μεσοσπορίτισσας ή της «Ξεσπορίτισσας» ανάλογα σε ποιο στάδιο βρίσκεται τότε η σπορά. Λέγεται και «Πολυσπορίτισσα» επειδή την ημέρα αυτή συνηθίζεται να βράζουν πολυσπόρια, μείγμα από τα γεωργικά-δημητριακά προϊόντα.

Στη δύση του αρχαίου κόσμου και στην αυγή της χριστιανικής εποχής εμφανίζονται στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου δυο ξεχωριστές γυναικείες μορφές η χριστιανή μάρτυς Αικατερίνη και η εθνική φιλόσοφος Υπατία.

Η Αικατερίνη ήταν κόρη του έπαρχου Κώνστα (ή Κέστου), γυναίκα σπάνιας σοφίας και ωραιότητας. Σε συζήτηση περί πίστεως που είχε με 50 φιλοσόφους η Αικατερίνη μετέστρεψε στο χριστιανισμό όχι μόνο αυτούς αλλά και πολλούς κρατικούς αξιωματούχους και επιφανείς. Η εμμονή στην πίστη της εξόργισε τον αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό και διέταξε το βασανισμό και τελικά τον αποκεφαλισμό της το 305 μ.Χ. Η μνήμη της τιμάται από ορθοδόξους και ρωμαιοκαθολικούς στις 25 Νοεμβρίου.

Η Αικατερίνη στην χριστιανική παράδοση φέρεται ως σοφή και στην εικονογραφία παρίσταται κρατώντας σφαίρα και διαβήτη, όργανα που συμβολίζουν την γνώση της αστρονομίας και των μαθηματικών. (Στην Ήπειρο δεν βρήκα κάποια εθιμολογία προς τιμήν της). Στις Κυκλάδες, οι άγαμες κοπέλες ζυμώνουν αλμυροκουλούρες την ημέρα της εορτής της Αγίας και τρώνε ένα κομμάτι προτού κοιμηθούν.

Ο Άγιος Στυλιανός (26 Νοεμβρίου) από σύνδεση του ονόματός του με το ρήμα στυλώνω, θεωρείται «στύλος» προστασίας και υγείας, ιδιαίτερα των άρρωστων παιδιών. Γι’ αυτό στ’ ασθενικά παιδιά δίνουν το όνομα Στυλιανός και Στυλιανή, για να «στυλώσουν» και οι μητέρες τηρούν εθιμική αργία στη γιορτή τους.

Από παρετυμολογία και πάλι πιστεύεται ότι την ημέρα που τιμάται ο Άγιος Ανδρέας (30 Νοεμβρίου) αρχίζει το κρύο να αντρειεύει και να δυναμώνει τα σπαρτά. Γι’ αυτό βράζουν και πάλι πολυσπόρια, που τα ευλογεί ο παππάς στην εκκλησία και μετά τα μοιράζουν στα σπίτια «για να αντρειωθούν τα σπαρτά».                                                                                                    

Σίμπα Γιαννάκη τη φωτιά

να βράσουμε τα μπόλια

ταχιά χαράζει του Αντρειά

με κρύα και με χιόνια… 

Καλό μήνα - Καλή Σαρακοστή... 

(Μέτσοβο)