«Κάτσε Αντώνη, κάτσε…»

Το 2022 έχει χαρακτηριστεί ως Έτος Κατσαντώνη. Οι πραγματικές αλήθειες για αυτή την σπουδαία ιστορική φυσιογνωμία είναι πολλές αλλά οι αυθεντικές μαρτυρίες ελάχιστες. Άραγε όμως τι γνωρίζουμε ή μάλλον καλύτερα τι δεν γνωρίζουμε  για αυτή την θρυλική μορφή των προεπαναστατικών χρόνων;

Το πραγματικό του όνομα ήταν Αντώνης Μακρυγιάννης αλλά για την καθιέρωση του ονόματός του ως Κατσαντώνης υπάρχουν δύο εκδοχές. Η πρώτη εκδοχή αναφέρει πως η μητέρα του βλέποντας την διάθεσή του να φύγει στα βουνά ως κλέφτης, τον παρακαλούσε να μείνει στο χωριό για λίγο ακόμη καιρό κοντά της, ασφαλής, λέγοντας του: κάτσε Αντώνη, κάτσε. Η δεύτερη εκδοχή, η οποία θεωρείται και η πιο πιθανή για την καθιέρωση του ονόματος του, αναφέρει πως προέρχεται από την τούρκικη λέξη Κατσάν, που σημαίνει φυγόδικος. Ο Κατσαντώνης, προτού αποφασίσει να ακολουθήσει την ζωή των κλεφτών, είχε σκοτώσει έναν τούρκο, ο οποίος προηγουμένως τον είχε συλλάβει και βασανίσει με την κατηγορία της ζωοκλοπής.

Διφορούμενες είναι οι απόψεις όσον αφορά και τον τόπο γέννησης του. Ιστορικά τεκμηριωμένο είναι πως ο πατέρας του Γιάννης Μακρυγιάννης, γεννήθηκε στο Βασταβέτσι της Ηπείρου, σήμερα γνωστό με το όνομα Πετροβούνι του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων. Κάποιοι ιστοριογράφοι και συγγραφείς όπως ο Δημήτρης Σταμέλος, τοποθετούν ως τόπο γέννησης του Κατσαντώνη, το χωριό Μάραθος ή Μύρεσι στην περιοχή των Αγράφων. Ο Λάμπρος Μάλαμας και ο Αλέξανδρος Γκορτζής, μέσα από εξονυχιστική μελέτη και έρευνα υποστηρίζουν πως γεννήθηκε στο Πετροβούνι, ο πατέρας του όμως κυνηγημένος από τον Αλή Πασά, θα πάρει το κοπάδι και την οικογένεια του και θα εγκατασταθεί στα Άγραφα. Συγκεκριμένα, ο Μάλαμας, στην μελέτη του αναφέρει μάλιστα που ακριβώς βρίσκεται το σπίτι της οικογένειας Μακρυγιάννη στο Πετροβούνι. 

Πιο συγκεκριμένα, στη θέση Νιάστενα στέκουν μέχρι και σήμερα τα ερείπια του πέτρινου οικοδομήματος της οικογένειας. Με την εκδοχή του Μάλαμα συμφωνεί και ο Αλέξανδρος Γκορτζής μέσα κι από την δική του ιστορική έρευνα. Τέλος, αναφορές του Λαμπρίδη και του Κρυστάλλη, περιπλέκουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Αναφέρουν ως τόπο γέννησης, ο Λαμπρίδης τα Άγραφα και ο Κρυστάλλης τα Κατσανοχώρια της Πίνδου.

Διαφορετικές είναι οι απόψεις και για το έτος γέννησής του. Ο Κασομούλης τοποθετεί την γέννηση του  ανάμεσα στο 1770 και στο 1773. Σύμφωνα όμως με τις πληροφορίες που προκύπτουν από τις σημειώσεις ενός Καρπενησιώτη Γερουσιαστή ονόματι Τσιγκόλη, το έτος που θεωρείται και το πιο πιθανό είναι το 1775. Ο συγγραφέας Κώστας Μπουμπουρής επίσης, μας πληροφορεί πως ο Κοσμάς ο Αιτωλός, την περίοδο που γυρνούσε τα Αγραφιώτικα βουνά, ευλόγησε τον Κατσαντώνη όταν εκείνος ήταν ακόμα παιδί. 

Από τις σημαντικότερες στιγμές στην σύντομη και περιπετειώδη ζωή του ήταν η ανακήρυξη του ως αρχηγός και κορυφαίος πολέμαρχος όλων των κλεφτών, τον Μάιο του 1827, στην περίφημη συγκέντρωση των οπλαρχηγών στη Λευκάδα, ύστερα από πρόταση του Καποδίστρια.

Ο Κατσαντώνης συνελήφθη από τους Τούρκους και βασανίστηκε φρικτά στα μπουντρούμια του Αλή Πασά. Κάτω από έναν πλάτανο, στο Κάστρο των Ιωαννίνων θα υποστεί τον μαρτυρικό θάνατο δια της συντριβής των οστών με σφυρί και αμόνι. Το σώμα του κρεμάστηκε  για να το βλέπουν οι χριστιανοί ως παραδειγματισμό, στο Τζαμί Καλού Τσεσμέ, στη γνωστή συνοικία των Ιωαννίνων Καλούτσια ή Καλούτσιανη. Δύο όμως σημαντικές προσωπικότητες των Ιωαννίνων, ο Σταύρος Τσιαπαλάμος  (γραμματικός του Αλή Πασά και πατέρας του Γεωργίου Σταύρου) και ο Κώστας Μαρίνος, πλήρωσαν αρκετά χρήματα και το πήραν. Τον έθαψαν στον πίσω αυλόγυρο της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου, την σημερινή Μητρόπολη Ιωαννίνων. Ένα βράδυ όμως, θα μπούνε μέσα οι συμπολεμιστές του, θα  ξεθάψουν το σώμα του και θα το πάρουν μαζί τους. Θα το θάψουν εκεί όπου δοξάστηκε. Στα βουνά…

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΟΥΛΑΣ, εκπαιδευτικός