Το μεγαλείο της Υπεραγίας Θεοτόκου

Η μεγάλη θεομητορική γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου φέρνει στο ιστορικό προσκήνιο το σεπτό και πανακήρατο πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου, που είναι η «σκέπη του κόσμου πλατυτέρα νεφέλης», η «προστασία των Χριστιανών η ακαταίσχυντος» και η «μεσιτεία προς τον ποιητήν η αμετάθετος». Η Παναγία υπήρξε η αγιότερη ύπαρξη που πέρασε ποτέ από τον πλανήτη μας, γι’ αυτό και έγινε το δεκτικό σκεύος  των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος, «ο καθαρότατος ναός του Σωτήρος… το ιερό θησαύρισμα της δόξης του Θεού». Γι αυτό και έπαιξε μοναδικό και αποφασιστικό ρόλο στην πραγματοποίηση του προαιωνίου σχεδίου του Θεού για τη σωτηρία του κόσμου, απετέλεσε τη συνεισφορά του ανθρωπίνου γένους στο έργο της απολυτρώσεως και έγινε «η κλίμαξ η επουράνιος δι’ ης κατέβη ο Θεός».

Η συγκατάθεσή της στη σάρκωση του Θεού Λόγου υπήρξε ένα μοναδικό γεγονός αλληλοπεριχωρήσεως της ζωής του κτιστού και του ακτίστου, αφού ο Ιησούς έζησε υποστατικά ως μέλος του σώματός της. Δικαιολογημένα ο άγιος Νικόδημος ο άγιορείτης την αποκαλεί «η μετά θεόν Θεός, τα δευτερεία της τριάδος η έχουσα», ο δε ιερός Αυγουστίνος έγραψε:

«Τρία δεν ηδυνήθη να κάμη τελειότερα ο Θεός, παρά πάσαν παντοδυναμίαν. Την σάρκωσιν, την παρθένον και την μακαριότητα των δικαίων εν τη μελλούση ζωή».

(Έχει λεχθεί ότι γύρω από δύο γυναίκες περιστρέφεται η ιστορία του κόσμου. Την Εύα και τη Θεοτόκο. «Η μεν γαρ Εύα» γράφει ο Επιφάνιος Κύπρου «πρόφασις θανάτου γεγένηται τοις ανθρώποις· δι’ αυτής γαρ εισήλθεν ο θάνατος εις τον κόσμον· η δε Μαρία πρόφασις ζωής, δι’ ής εγεννήθη ημίν ζωή». Στο πρόσωπο της Θεοτόκου εξισώνεται πλήρως ο άνδρας με τη γυναίκα και με την προσωπική της συμμετοχή στο έργο της σωτηρίας του κόσμου αποδεικνύει ότι ο ρόλος της γυναίκας δεν συνίσταται απλώς στη βιολογική διαιώνιση της ζωής, αλλά και στην ενεργό συμμετοχή και δράση της στην ιστορία με σκοπό την αναβάθμιση της ανθρώπινης κοινωνίας.)

Που όμως εντοπίζεται το μεγαλείο της Θεοτόκου; Αναμφίβολα στο πλήθος των αρετών της.

• Εντυπωσιακή υπήρξε η πίστη της. Όταν ο άγγελος της ανήγγειλε ότι θα γεννήσει το Σωτήρα του κόσμου η Παναγία έκανε υπέρβαση των λογικών δυσχερειών και είπε: «ιδού η δούλη Κυρίου γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου». Πίστευε στο υπέρλογο, το οποίο κατά τον Ωριγενή «Ουκέτι κοινόν ην, αλλ’ ιδιάζον, ξένον πράγμα». Για να συμπληρώσει και ο υμνογράφος της γιορτής της Κοιμήσεως «Νενίκηνται της φύσεως οι όροι, εν σοί, Παρθένε Άχραντε· παρθένε γάρ τόκος, και ζωήν προμνηστεύεται θάνατος. Η μετα τόκον παρθένος, και μετά θάνατον ζώσα…».

• Αξιοσημείωτη ήταν και η ταπεινοφροσύνη της. Αν και έγινε δέκτης των υψηλοτέρων μηνυμάτων που ακούσθηκαν ποτέ στον κόσμο ήταν τόσο ταπεινή, ώστε «συνετήρει πάντα τα ρήματα ταύτα εν τη καρδία αυτής». Αυτός ήταν ο λόγος που ο Κύριος «επέβλεψεν επί την ταπείνωσιν της δούλης αυτού». Η ταπεινοφροσύνη φωτίζει όλες τις πτυχές της ζωής της. Ορθότατα ο Δάντης γράφει ότι η Παναγία υπήρξε η «πλέον ταπεινή και η πλέον υψωμένη από όλα τα δημιουργήματα».

• Φωτεινό στοιχείο της ζωής της υπήρξε η αγνότητα. Γεμάτος θαυμασμό ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφωνεί «Χαίροις η μόνη Μήτηρ Θεού, η πάσης ακτίνος φωτεινοτέρα και πάσης καθαρότητος καθαρωτέρα». Για να συνεχίσει και ο Επιφάνιος Κύπρου, ο οποίος αποκαλεί την Θεοτόκο «σκεύος θαυμαστόν και αρχηγόν της Παρθενίας». «Ουκ είχε», γράφει ο Μέγας Βασίλειος, «η κατ’ εκείνην γενεά των ανθρώπων ομότιμον της καθαρότητος της Μαρίας, ώστε την ενέργειαν του Πνεύματος υποδέξασθαι». Ο Γρηγόριος Παλαμάς διακηρύσσει ότι «Η Παναγία υπήρξε υπερτέρα όχι μόνον από κάθε μολυσμό της σαρκός, αλλά ανωτέρα και από αυτούς τους μολύνοντας διαλογισμούς». Πράγματι, η Μητέρα του Θεού υπήρξε «καθαρωτέρα λαμπηδόνων ηλιακών», γι’ αυτό κι εφείλκυσε τη χάρη του Θεού.

• Έξοχο κόσμημα της αγιασμένης της ψυχής είναι και η υπομονή, η οποία έλαμψε στις ώρες του μεγάλου της πόνου. Ο προφήτης Συμεών είχε προφητεύσει «και σου δε αυτής την ψυχήν διελεύσεται ρομφαία». Πράγματι ρομφαία πέρασε από την καρδιά της, όταν αντίκρυσε τον υιό της αιμόφυρτο πάνω στο Σταυρό. Η Θεοτόκος όμως αντιμετώπισε τον πόνο της με αξιοπρέπεια, ηρωϊσμό και καρτερία!

• Στο περιδέραιο των αρετών της δεσπόζει η αγάπη, της οποίας απόρροια είναι το μεσιτευτικό έργο. Η Παναγία είναι το «δεκτόν της πρεσβείας θυμίαμα» και των «θνητών προς θεόν παρρησία». Ακούει τις προσευχές των πιστών και γίνεται το «πυρίμορφον όχημα» για να φθάσουν οι προσευχές των πιστών στο θρόνο του Θεού. Αν και έγινε η «βασίλισσα των ουρανών» δεν έγινε απρόσιτη στον άνθρωπο, αλλά σκύβει και ακούει τις προσευχές μας, η δύναμη της μεσιτίας της είναι αποτελεσματική, διότι έχει «άπειρον προς Θεόν παρρησίαν». Δικαιολογημένα, η ορθόδοξη Αγιογραφία την τοποθέτησε στην κόγχη του ιερού για να εκφράσει με αυτόν τον τρόπο το μεσιτευτικό της έργο και να δείξει, όπως γράφει ο Γρηγόριος ο Παλαμάς, ότι είναι «το μεθόριον μεταξύ της κτιστής και ακτίστου φύσεως».

Η Υπεραγία Θεοτόκος είναι η μεσίτρια του ανθρωπίνου γένους. «Των απηλπισμένων μόνη ελπίς και των πολεμουμένων βοήθεια· η ετοίμη αντίληψις των προς αυτήν προστρεχόντων και πάντων των χριστιανών το καταφύγιον». Έτσι «ουδείς προστρέχων προς αυτήν κατησχυμένος εκπορεύεται αλλ’ αιτείται την χάριν και λαμβάνει το δώρημα προς το συμφέρον της αιτήσεως», όπως πολύ ωραία τονίζει ο υπέροχος παρακλητικός της κανόν. 

Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά «εξαιρέτως» την Υπεραγία Θεοτόκο «ως τεκούσα των πάντων αγίων αγιώτατον Λόγον». Για αυτό καθιέρωσε προς τιμήν της τις θεομητορικές εορτές με μοναδικής ωραιότητας ποίηση και μουσική. Ο Ακάθιστος ύμνος, οι παρακλητικοί κανόνες, τα Θεοτοκία και σταυροθεοτοκία, η θ’ ωδή των κανόνων είναι μερικά χαρακτηριστικά δείγματα της τιμής που απονέμει η εκκλησία στο σεπτό της πρόσωπο.

Όλος ο λυρισμός των ευσεβών υμνογράφων και ο στοχασμός των πατέρων της εκκλησίας επιστρατεύθηκαν για να υμνηθεί και έγκωμιασθεί - «η ωραιότης της παρθενίας της», «το υπέρλαμπρο της αγνείας της» και να παρακληθεί «ως τεκούσα των πάντων αγίων αγιότατον Λόγον» να μεσιτεύει στον Υιό και Θεό της για τον καθένα μας και για ολόκληρη την ανθρωπότητα. 

Το μεγαλείο της Θεοτόκου οφείλεται, κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, σε δύο λόγους: στον ανερμήνευτο τόκο της και στο πλήθος των αρετών της. Δικαιολογημένα η Εκκλησία μας την αποκαλεί «τιμιωτέραν των Χερουβείμ και ενδοξοτέραν ασυγκρίτως των Σεραφείμ» κάτι που η ίδια είχε προφητεύσει ότι «από του νυν μακαριούσι με πάσαι αι γένεαί, ότι εποίησέ μοι μεγαλεία ο δυνατός».

Για την εποχή μας, μια εποχή αποπροσανατολισμένη πνευματικά, εποχή βίας, ταχύτητας και παραλογισμού, που τα χριστιανικά κριτήρια της ζωής έχουν εκλείψει και τα πάντα έχουν καταλυθεί από την ευδαιμονιστική μανία του τεχνοκρατούμενου αιώνα μας η Υπεραγία Θεοτόκος είναι μια ελπίδα. Είναι το φως, η πίστη και η παράδοση της απροσκύνητης ρωμιοσύνης.