Ο Θωμάς Μπαϊρακτάρης και ο Σύνδεσμος Ζωσιμαίας…

Τον συνάντησα για πρώτη φορά όταν ήμουν στην Πέμπτη τάξη του Δημοτικού. Υπηρετούσε τότε σε ένα Οικοτροφείο στην Κέρκυρα, όπου φιλοξενηθήκαμε, για μερικούς μήνες, οι μαθητές του Γυμνασιακού Οικοτροφείου Παραμυθιάς και δυο μαθητές του Δημοτικού: ο Αντώνης Οικονόμου της Έκτης Τάξης και ο υποφαινόμενος, μαθητής της Πέμπτης. Ήταν, από τότε ένας άνθρωπος γεμάτος ζωντάνια και καταδεκτικότητα.

Ξανασυναντηθήκαμε, ύστερα από πολλά χρόνια, ως καθηγητές στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων. Του θύμισα την πρώτη μας συνάντηση στην Κέρκυρα και την επόμενη μέρα μου έφερε και μου έδειξε το ευχαριστήριο γράμμα που του είχε στείλει ο καθηγητής που μας συνόδευσε στην Κέρκυρα, επισημαίνοντας την ολοπρόθυμη φιλοξενία που έδειξε κατά την τρίμηνη παραμονή μας στο Οικοτροφείο στο οποίο υπηρετούσε. Κατά τα χρόνια της υπηρεσίας μας στη Ζωσιμαία Σχολή, παραδίδαμε, για ένα διάστημα συμπληρωματικά μαθήματα στη Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία, αυτός στο μάθημα της Θρησκειολογίας και εγώ στα μαθήματα της Λογοτεχνίας και της Ιστορίας του Πολιτισμού. 

Είχε ιδιαίτερη κλίση και ξεχωριστό ενδιαφέρον για τη Μουσική και μου έχουν μείνει αξέχαστες οι συχνές μουσικές εκδηλώσεις και στις δυο Σχολές, που κορυφώνονταν και έπαιρναν πανηγυρικό χαρακτήρα κατά τις εθνικές και θρησκευτικές εορτές. Στο τέλος μιας από αυτές που έδειχνε ότι πλέει σε πελάγη ευτυχίας τον πλησίασα και του είπα: «Θωμά, εσύ έκανες περισσότερο για μουσικός και λιγότερο για θεολόγος». Αυτό το δέχτηκε με ευχαρίστηση.

Μετά την παραίτησή μου από τη Ζωσιμαία Σχολή, οι συναντήσεις μας ήταν περιορισμένες. Όταν, το 1993, εξέδωκα το Βιβλίο «Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων», με βάση το πλούσιο υλικό που είχα συναντήσει στη Σχολή, ταξινομημένο, από τον αείμνηστο Γυμνασιάρχη της Ζωσιμαίας Σχολής Χρίστο Σούλη, από το έτος 1828 που ιδρύθηκε η Σχολή, μέχρι το 1945 που ο Γυμνασιάρχης απολύθηκε από τη δημόσια υπηρεσία, του τηλεφώνησα, ήρθε στο γραφείο που διατηρούσα στην οδό Γούναρη, του πρόσφερα το βιβλίο και είπαμε αρκετά για τη Σχολή, τους δημιουργούς της και την προσφορά τους. Διατυπώσαμε την ευχή να μας δοθεί η ευκαιρία κάτι να κάνουμε γι’ αυτούς.

Και μια μέρα του έτους 1995, εμφανίστηκε στο γραφείο μου, κρατώντας ένα βιβλιαράκι το οποίο περιείχε τον Κανονισμό Λειτουργίας του Συνδέσμου Αποφοίτων και Διδαξάντων της Μεγάλης του Γένους Σχολής στην Κωνσταντινούπολη και μου είπε: Κάτι παρόμοιο πρέπει να κάνουμε κι εμείς. Πρόσθεσε δε ότι επί μήνες ολόκληρους τον τελευταίο καιρό, είχε έλθει σε επαφή με αρκετούς απόφοιτους και διδάξαντες της Ζωσιμαίας. οι οποίοι τον ενθάρρυναν να αναλάβει αυτή την πρωτοβουλία. Τον ίδιο μήνα που έγινε η συνάντηση, είχαμε διαβάσει τον Κανονισμό που είχαν συντάξει για τη Μεγάλη του Γένους Σχολή, τον προσαρμόσαμε στα δεδομένα της Ζωσιμαίας Σχολής και είχαμε έτοιμο το Σχέδιο του Καταστατικού για την ίδρυση του Συνδέσμου, με τη δέσμευση ότι δεν θα είναι ένας Σύλλογος -σφραγίδα, αλλά θα ασχοληθούμε με ουσιαστικά θέματα που έχουν σχέση με τη Γεραρά Ζωσιμαία Σχολή και τους δημιουργούς της. Αυτή δε τη δέσμευση, ως προς τους σκοπούς της ίδρυσης του Συνδέσμου, θα την περιλάβουμε στο Καταστατικό και πάνω σ’ αυτή θα στηρίξουμε τη δράση μας. Για την Ιστορία αντιγράφω από τον ισχύοντα μέχρι σήμερα Κανονισμό, τους σκοπούς του Συνδέσμου, όπως αυτοί είναι καταχωρισμένοι στο άρθρο 2 του Καταστατικού:

«Σκοποί του Συνδέσμου είναι:

1. Η συμβολή με κάθε νόμιμο μέσο και ενέργεια στην αναβάθμιση της ιστορικής Ζωσιμαίας Σχολής.

2. Η συμπαράσταση στο έργο των μαθητών της Ζωσιμαίας Σχολής.

3. Η συγκέντρωση στοιχείων και η προβολή της ζωής και του έργου των μεγάλων Ευεργετών Αδελφών Ζωσιμάδων και η επιδίωξη όπως γίνει σεβαστή η πραγματική τους βούληση στη διοίκηση και στη διαχείριση του Κληροδοτήματός τους.

4. Η εξύψωση του κύρους της γεραράς Ζωσιμαίας Σχολής ως Μεγάλης του Γένους Σχολής και η προαγωγή της σε Πρότυπο Σχολείο.»

Ο Σύνδεσμος, μετά την έγκριση του Καταστατικού του από το Πρωτοδικείο, ήταν ήδη πραγματικότητα. Πρόεδρος και ψυχή του Συνδέσμου ο Θωμάς Μπαϊρακτάρης. Καθημερινά σχεδόν έδινε το «παρών» στο γραφείο. Συντάσσαμε τα σχετικά έγγραφα, τα ταχυδρομούσε, έγραφε συνδρομητές, εισέπραττε συνδρομές, εξασφάλιζε πιστώσεις από πρόσωπα -πρώην- μαθητές του, για την κάλυψη βασικών εξόδων λειτουργίας, για την ενίσχυση του ερευνητικού έργου που ήδη είχε αρχίσει, για τις ενέργειες στις οποίες προβαίναμε, ώστε το Κληροδότημα των Ζωσιμάδων να διοικείται σύμφωνα με τη βούλησή τους, διατυπωμένη ξεκάθαρα στη διαθήκη τους-πράγμα που, όπως ήταν επόμενο προκάλεσε και τις σχετικές αντιδράσεις. Οργάνωνε εκδηλώσεις για την προβολή της Ζωσιμαίας και εκλεκτών προσωπικοτήτων -καθηγητών και μαθητών της- συγκέντρωνε υλικό αρχειακό και μνημειακό για τη Ζωσιμαία και τους Ζωσιμάδες και δεν άφηνε ευκαιρία να πάει χαμένη για να εκπληρωθούν όσο γινόταν πιο τέλεια οι σκοποί του Συνδέσμου.

Και μια μέρα έρχεται και μου λέει: Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να εκδώσουμε ένα Λεύκωμα με τίτλο «ΜΝΗΜΗ ΖΩΣΙΜΑΙΑΣ ΣΧΟΛΗΣ». Συζητήσαμε το θέμα στο Διοικητικό Συμβούλιο και εξετάσαμε όλες τις παραμέτρους αυτού του πράγματι ευγενικού αλλά δύσκολου εγχειρήματος. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα πως για να γίνει κάτι τέτοιο, είναι απαραίτητο να επισκεφτούμε έναν από τους μακρινούς τόπους από τους οποίους ξεκίνησαν τη δράση τους οι Αδελφοί Ζωσιμάδες, όπου, όπως είχαμε πληροφορηθεί, υπήρχε άφθονο αρχειακό και μνημειακό υλικό σχετικό με τους Ζωσιμάδες. Και ο τόπος αυτός ήταν η μακρινή πόλη Νίζνα της κραταιάς Αυτοκρατορικής Ρωσίας, κοντά στο Κίεβο. Χάρη στην επιμονή και στη θέληση του Θωμά τα εμπόδια για ένα τέτοιο εγχείρημα ξεπεράστηκαν. Βρέθηκαν έξι άτομα που προθυμοποιήθηκαν να καλύψουν, εξ ιδίων, τα έξοδα αυτού του μακρινού ταξιδιού, έγινε η σχετική προετοιμασία μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών, με την ευγενική παρέμβαση του συμπατριώτη μας διπλωμάτη Χρήστου Μπότζιου, ειδοποιήθηκαν σχετικά τα μέλη του Ελληνικού Συλλόγου Νίζνας «ΟΙ ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ» και ο Δήμος της πόλης και έξι άτομα ξεκινήσαμε ένα μακρινό ταξίδι προς το άγνωστο: Ο Θωμάς Μπαϊρακτάρης, ο Γιώργος Παπακώστας, ο Φρίξος Πούρλης, η Ελένη Κουρμαντζή, ο Παύλος Βρέλλης και ο υποφαινόμενος.

Πρώτος σταθμός η Οδησσός όπου επισκεφθήκαμε και ξεναγηθήκαμε στους χώρους που είχαν σχέση με τον Ελληνισμό, με επίκεντρο το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας, από το οποίο αντλήσαμε και αρκετό σχετικό με την αποστολή μας υλικό.

Δεύτερος σταθμός το Κίεβο. Στο ξενοδοχείο στο οποίο μείναμε καταθέσαμε τα διαβατήρια. Μόλις η κοπέλα της ρεσεψιόν είδε στο διαβατήριο του Θωμά το έτος Γεννήσεως -1917- πετάχτηκε όρθια και ανέκραξε: «Τότε ακριβώς έγινε και η Επανάσταση». Και ο Θωμάς χαριτολογώντας της είπε: «Εγώ είμαι γεννημένος πριν από την Επανάσταση». Μετά την ξενάγηση σε χώρους σχετικούς με τον Ελληνισμό, καταλήξαμε στην Ελληνική Πρεσβεία του Κιέβου κατά τις απογευματινές ώρες, συζητήσαμε θέματα σχετικά με τη μετάβασή μας στη γειτονική Νίζνα και το βράδυ ο Πρέσβης, με εντολή του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, όπως μας είπε, παρέθεσε στα μέλη της αποστολής επίσημο δείπνο. (Εικόνα1).

Στη Νίζνα την επόμενη μέρα βρεθήκαμε μπροστά σε ένα θέαμα που μας άφησε άναυδους: Στο προαύλιο του Ελληνικού Ναού των Αγίων Πάντων -που λειτουργεί μέχρι σήμερα- μας υποδέχτηκαν, με εθνικές ελληνικές ενδυμασίες και με την ελληνική σημαία, ελληνόπουλα και Ελληνοπούλες, με επικεφαλής την Πρόεδρο του Ελληνικού Συνδέσμου Νίζνας «ΟΙ ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ» και, στη συνέχεια, μετά την τέλεση πανηγυρικής θείας λειτουργίας στον μεγαλοπρεπή Ιερό Ναό των Αγίων Πάντων, μεταβήκαμε, μαζί με όλους τους Έλληνες της Νίζνας, στο Ελληνικό Ορθόδοξο Νεκροταφείο, όπου σώζονται μέχρι σήμερα πολλοί τάφοι Ελλήνων. Εκεί τελέσαμε επιμνημόσυνη δέηση στους τάφους του Νικόλαου και του Αναστάσιου Ζωσιμά (εικόνα 2), που σώζονται σε άριστη κατάσταση και κάθε χρόνο Ελληνόπουλα και Ελληνοπούλες καταθέτουν ευλαβικά λουλούδια στη μνήμη τους. Περιηγηθήκαμε, στη συνέχεια την πόλη με τα σωζόμενα εκεί ελληνικά μνημεία που σου έδιναν την εντύπωση ότι βρίσκεσαι σε μια μεγάλη περιφερειακή ελληνική πόλη. Η ξενάγηση ολοκληρώθηκε με την επίσκεψή μας στο Δημαρχείο της πόλης, όπου γίναμε ενθουσιωδώς δεκτοί και μας παρατέθηκε επίσημο δείπνο (εικόνα 3). 

Σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις πρωτοστατούσε ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Θωμάς Μπαϊρακτάρης, με μια αξιοθαύμαστη ζωντάνια που μας κατέπληττε όλους. Και να φανταστείτε ότι αυτά συν έβαιναν το έτος 2000, οπότε ο Θωμάς είχε συμπληρώσει το ογδοηκοστό τρίτο (83) έτος της ηλικίας του.

Με την επιστροφή μας στα Γιάννινα, φορτωμένοι με πλούσιες εμπειρίες και με πολύτιμο αρχειακό και μνημειακό υλικό, μπήκε σε εφαρμογή η έμπνευση του Θωμά Μπαϊρακτάρη και σε ένα χρόνο το μνημειώδες έργο του Συνδέσμου, με το οποίο ξεκίνησε και συνεχίζεται μέχρι σήμερα το πλούσιο συγγραφικό και εκδοτικό έργο, με τίτλο «ΜΝΗΜΗ ΖΩΣΙΜΑΙΑΣ ΣΧΟΛΗΣ» έβλεπε το φως της δημοσιότητας (Εικόνα 4). Την επιμέλεια αυτού του έργου είχε ο υποφαινόμενος, όμως στην ουσία η ιδέα για τη συγγραφή του, η συγκέντρωση του υλικού και η φροντίδα για την εξασφάλιση των εξόδων της έκδοσής του και για την ευρύτατη κυκλοφορία του ήταν έργο του ακούραστου, παρά την ηλικία του, Θωμά Μπαϊρακτάρη.

Επί της Προεδρίας του τέθηκαν γερά τα θεμέλια του Συνδέσμου, οι διάδοχοί του έδειξαν τον ίδιο με εκείνον ενθουσιασμό και το έργο συνεχίζεται, με βάση τους σκοπούς του, όπως τους ορίζει το Καταστατικό του.

Αυτά μου ήρθαν πρόχειρα στο νου, μόλις, με κάποια καθυστέρηση, πληροφορήθηκα ότι έφυγε από τη ζωή στα 105 χρόνια, μια ζωή γεμάτη ζωντάνια και δράση, που ήταν αξιοθαύμαστη για όσους είχαμε τη χαρά και την τύχη να συνεργαστούμε μαζί του.