Έτσι είδαν τις εμφύλιες διαμάχες του ’21 οι πρωταγωνιστές!

Νιώθουμε περήφανοι για τον δεκάχρονο απελευθερωτικό αγώνα των προγόνων μας κατά το ’21 που οδήγησε στη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Ήταν πραγματικά ένα κατόρθωμα μοναδικό στην ιστορία, αφού ο Ελληνικός λαός αποφάσισε ύστερα από 400 χρόνια να αγωνιστεί για την ελευθερία του με μοναδικά του όπλα τη γλώσσα, την πίστη και τη συνείδηση της ιστορικής του καταγωγής.
Όμως στις ηρωικές σελίδες της Επανάστασης υπάρχουν και γεγονότα τα οποία αμαύρωσαν τον αγώνα. Ένα απ’ αυτά είναι οι εμφύλιοι πόλεμοι, οι οποίοι προκάλεσαν και διχασμό και μεγάλες συμφορές στους επαναστατημένους την ώρα που είχαν δημιουργήσει τις αναγκαίες συνθήκες για την επιτυχία του ιερού τους σκοπού. Είναι γνωστοί οι λόγοι της εμφύλιας διαμάχης. Υπενθυμίζω επιγραμματικά τον παράγοντα του τοπικισμού, την αντιπαλότητα ανάμεσα στους πολιτικούς και στρατιωτικούς, τις οικογενειακές φατρίες, καθώς και το ρόλο των ξένων προστατών.
Έχω τη γνώμη ότι μπορεί ο ενδιαφερόμενος για την καλύτερη κατανόηση του εμφυλίου να μελετήσει απόψεις που έχουν σωθεί ως τα σήμερα πρωταγωνιστών του ’21 είτε στο πεδίο του αγώνα είτε στην προσφορά των Λογίων. Παραθέτω αυτούσιο κείμενο επιστολής της Πελοποννησιακής Γερουσίας προς τον στρατηγό Δημήτριο Πλαπούτα (Τρίπολη 16 Οκτωβρίου 1822): «Και με άλλα μας γράμματα σας είπομεν να σβύσετε την φωτιάν οπού φοβερίζει ν’ ανάψη εις την πατρίδα μας. Και τώρα τα ίδια σας λέγομεν εις απόκρισιν των γραμμάτων σας, να μην δώσετε παραμικράν αιτίαν εμφυλίου πολέμου… τώρα δεν είναι καιρός να κυτάζωμεν τα παρόμοια, φθάνει μας ο εξωτερικός πόλεμος, ας λείψει ο εσωτερικός διά να μην πάρουμε τους χριστιανούς εις τον λαιμόν μας, τώρα εάν είμεθα αληθείς πατριώτας διά την σωτηρίαν του έθνους πρέπει να τα υποφέρωμεν όλα… Λοιπόν τραβάτε χέρι κατά το παρόν, και αν ιδώμεν μίαν λαμπράν ημέραν, τότε ο καθ’ εις βρίσκει το δίκαιόν του…» (Γενικά Αρχεία του Κράτους).
Το Γενάρη του 1826 από το Παρίσι ο Αδ. Κοραής σε επιστολή του στον Γεώργιο Κουντουριώτη γράφει: «…Ως να μην ήσαν αρκεταί όσας υπέφερε πολυχρονίους πληγάς από τους αγρίους τυράννους της, κατασπαράσσεται τώρα από τα ίδια της τέκνα. Όχι! λανθάνομαι· δεν είναι τέκνα της οι άνομοι φατριασταί, αλλά γεννήματα εχιδνών, τ’ όνομα μόνον Έλληνες, αλλά την ψυχήν αγριώτεροι παρά τους παλαιούς μας τυράννους· τ’ όνομα μόνον Χριστιανοί, αλλά την ψυχήν ασεβέστεροι παρά τους προσκυνητάς τον Μωάμεθ. Όπως και όπου καταφέρωσι την δυστυχή πατρίδα τα νόθα της τούτα τέκνα, πρόσεχε συ (παρακαλώ σε, Σεβάσμιε Πρόεδρε) μη σε παρασύρη καμμία από τας φατρίας. Μένε πάντοτε, εώς τώρα εδείχθης, γνήσιον τέκνον της Ελλάδος…» (Γ.Α.Κ.).
Τα πάθη των αγωνιστών κατά τον εμφύλιο πόλεμο φωτίζονται από δύο κείμενα, που δανείζομαι από το βιβλίο του Θ. Βερέμη «21 ερωτήσεις και απαντήσεις για το 21». Στο ένα ο Κανέλλος Δεληγιάννης εξαντλεί την οργή του κατά των αντιπάλων του γράφοντας: «Αφού εγύμνωσαν, ελεηλάτησαν και κατάστρεψαν την Πελοπόννησον, αφού ήρπασαν τας λίρας του αγγλικού δανείου, ανεχώρησαν άπαντες και απήλθον εις την Ρούμελην, οι περισσότεροι εξ αυτών εις τα αρματολίκια τους, συνοδευθέντες με τις κατάρες και τα αναθέματα όλου του πελοποννησιακού λαού…».
Στο δεύτερο κείμενο ο Φωτάκος περιγράφει τα έργα του Γκούρα: «…τα στρατεύματα του Γκούρα και των λοιπών της Διοικήσεως οπλαρχηγών εδόθησαν εις την μέθην και εις άλλας ηδονάς και αρπαγάς. Όλην δε σχεδόν την Πελοπόννησον εγύρισαν αδιακρίτως συλλαμβάνοντες καθώς έλεγαν, αντάρτες και τιμωρούντες αυτούς…».
Ήταν όμως ευτύχημα πραγματικό να αναλάβει τα ηνία του κράτους ο Μεγάλος Ηγέτης, ο Ι. Καποδίστριας, «ο Άγιος της πολιτικής», ο οποίος πρόλαβε να τοποθετήσει τα θεμέλια της πατρίδας. Σε εγκώμιό του προς τους Δημογέροντες των Επαρχιών (Αίγινα 20 Γενάρη 1828) γράφει: «Με πλήρη πεποίθησιν εις την θείαν βοήθειαν. Ιδού αποδέχομαι τας ηνίας της Εθνικής Κυβερνήσεως… προτίθεμαι μόνον και κύριον σκοπόν την σωτηρίαν και ευδαιμονίαν της φίλης πατρίδος…».