Η σημασία των Times για τα γλυπτά του Παρθενώνα…

Το κύριο άρθρο των Times του Λονδίνου της 12/1/2022, που χαρακτήρισε το ζήτημα του επαναπατρισμού των γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα ως «ακαταμάχητο», αλλάζοντας τη σκληρή, αντίθετη γραμμή πολλών δεκαετιών της κορυφαίας εφημερίδας που εκδίδεται εδώ και δυόμισι αιώνες και εκφράζει τους ηγετικούς κύκλους της Βρετανίας, είναι πολύ πιο σημαντικό απ’ ό,τι πιθανώς νομίζουμε για την υπόθεση αυτή και δεν μπορεί να συμπεριληφθεί απλώς στο μητρώο των ευνοϊκών κειμένων του διεθνούς τύπου, που συνηγορούν σε ένα δίκαιο ελληνικό αίτημα, που έρχεται από την εποχή του Όθωνα. 

Ακόμα και οι σφυγμομετρήσεις που έγιναν στην Αγγλία πρόσφατα, μετά την επίσημη επίσκεψη εκεί του Έλληνα Πρωθυπουργού, κ. Κ. Μητσοτάκη, που έθεσε τεκμηριωμένα το ζήτημα στον Άγγλο Πρωθυπουργό και στην βρετανική κοινή γνώμη, ακόμη και άλλα παρόμοια θετικά δημοσιεύματα, όπως της Guardian της 5/2/2022, με τίτλο «Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα ανήκουν στην Ελλάδα», ακόμη και αυτά, λοιπόν, δεν είναι σύνθρονα σε βαρύτητα και σημασία με εκείνο των Times, γιατί απλώς, όπως είπαμε, η εφημερίδα αυτή, εκφράζει αλλά και υπαγορεύει ενίοτε την ηγετική γραμμή του βρετανικού κατεστημένου (στην Αγγλία, ως γνωστόν, υπάρχει κατεστημένο!).
Μια σκόρπια ματιά στην ελληνική ιστορία μας δείχνει τη σχέση της χώρας μας με τους Times και πως πάντα οι τελευταίοι, δεν εξέφραζαν απλά μια ιστορική εφημερίδα, αλλά κάτι περισσότερο.
Τη συμμετοχή του βρετανικού στόλου στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου, οι Times τη χαρακτήρισαν «βαρύ λάθος», γιατί έτσι, έγραψαν, ο αγγλικός στόλος χρησίμευσε ως όργανο της ρωσικής επέκτασης. Δεν είναι τυχαίο ότι λίγο αργότερα, στο λόγο του θρόνου, ο Γεώργιος Δ΄ χαρακτήρισε το Ναβαρίνο ως «ατυχές γεγονός». Όταν αργότερα, το 1870, είχαμε τη σφαγή στο Δήλεσι, με την απαγωγή και θανάτωση Ιταλών και Άγγλων περιηγητών, οι Times ξιφούλκησαν δριμύτατα κατά της Ελλάδος, ζητώντας «κατοχή» της χώρας από τις Μεγάλες Δυνάμεις! Αργότερα πάλι, τον Σεπτέμβριο του 1900, ο πρίγκιψ Γεώργιος, Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης, επισκέφθηκε τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, για να εκτιμήσει τις προθέσεις τους για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Στην Αγγλία του υπεδείχθη από ανακτορικούς κύκλους να συναντηθεί με τον περίφημο αρχισυντάκτη του διεθνούς ρεπορτάζ («Foreign editor») των Times, Μακένζι Γουάλας, μετέπειτα ιδιαίτερο γραμματέα του Γεωργίου Ε΄, ο οποίος και προθυμοποιήθηκε να του συντάξει και το κείμενο της έκθεσής του προς τον Πρωθυπουργό Λόρδο Σώλτσμπερυ, ο οποίος, ωστόσο, του είπε πως δεν είναι δυνατό να αλλάξει το πολιτικό καθεστώς της Κρήτης, από αυτονομία σε προσάρτηση στην Ελλάδα.
Οι Times υπήρξαν αργότερα ιδιαίτερα υποστηρικτικοί του Χαριλάου Τρικούπη προσωπικά, για να προσκολληθούν εν συνεχεία, μέσω του ανταποκριτού τους στα Βαλκάνια, Τζέιμς Μπάουτσερ, στην ιδέα της μεγάλης Βουλγαρίας ως αναχώματος της εξόδου της Ρωσίας, στη Μεσόγειο.
Μεταπολεμικά, όταν το κυπριακό ζήτημα δοκίμασε άγρια τις σχέσεις Ελλάδος και Αγγλίας, η στάση των Times εξέφραζε τις πιο αδιάλλακτες θέσεις του Foreign Office. Η στάση τους φερ’ ειπείν, στις βουλευτικές εκλογές της Ελλάδος του 1958, ήταν χαρακτηριστική. Ας πάμε όμως προηγουμένως, λίγο πιο πίσω χρονικά. Το φθινόπωρο του 1956, μετά την αγγλική αποτυχία και απώλεια του Σουέζ, που στοίχισε την πρωθυπουργία στον Ήντεν, η στάση της Αγγλίας στο κυπριακό σκλήρυνε, γιατί μετά την απώλεια των βάσεων στην Αίγυπτο, της ήταν ακόμη πιο απαραίτητη η κυριαρχία της στην Κύπρο. Στις 19 Δεκεμβρίου 1956, παρουσιάστηκε το σχέδιο Ράντκλιφ, στη Βουλή των Κοινοτήτων που συνδέθηκε με την περιβόητη δήλωση του Υπουργού Αποικιών περί διπλής αυτοδιαθέσεως, δηλαδή διχοτομήσεως. Η Ελληνική Κυβέρνηση το απέρριψε για να ακολουθήσει το σχέδιο Φουτ, από το όνομα του νέου τότε Κυβερνήτη της Κύπρου που παρουσιάστηκε στις 6 Ιανουαρίου 1958, στο βρετανικό Υπουργικό Συμβούλιο. Ήταν ένα βαρύ και δύσθυμο Υπουργικό Συμβούλιο, στο νούμερο 10 της Ντάουνινγκ Στριτ, όχι λόγω του σχεδίου Φουτ, όσο γιατί το ίδιο πρωινό ο Άγγλος Πρωθυπουργός ΜακΜίλαν, είχε λάβει τις παραιτήσεις του Υπουργού Οικονομικών, Πίτερ Θόρνικροφτ (μετέπειτα, επί Θάτσερ, Προέδρου του Συντηρητικού Κόμματος) και των δύο υφυπουργών, Ναίτζελ Μπερτς και Ινοχ Πάουελ.
Όταν η Κυβέρνηση απειλείται με διάλυση, κατά την έκφραση του ΜακΜίλαν στο ημερολόγιό του, η στάση της στο κυπριακό δεν μπορούσε να αγνοήσει τα αδιάλλακτα μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδος των Τόρις, που δεν επιθυμούσαν διάρρηξη των σχέσεων με την Τουρκία. Το σχέδιο Φουτ, απερρίφθη από την ελληνική κυβέρνηση, γιατί μεταξύ άλλων, προέβλεπε τουρκική βάση στην Κύπρο. Τότε λοιπόν, μετά δύο απορρίψεις επίλυσης του κυπριακού, το Λονδίνο επειγόταν να βρει οπωσδήποτε λύση για το κυπριακό. Τότε ξέσπασε ξαφνικά και απροσδόκητα σοβαρή κυβερνητική κρίση στην Ελλάδα. Δεκαπέντε βουλευτές του κυβερνητικού σχηματισμού, με επικεφαλής τον πρώην Αντιπρόεδρο της κυβερνήσεως, ανακοίνωσαν, στις 1/3/1958, στον Πρόεδρο της Βουλής την άρση της εμπιστοσύνης τους προς την Κυβέρνηση Καραμανλή. Εξηγεί ο ίδιος ο Κ. Καραμανλής το παρασκήνιο της πτώσης της κυβέρνησής του, το 1958: «Η κρίση του 1958 ήταν αποτέλεσμα συνωμοσίας, στην οποία μετείχαν τα ανάκτορα, οι Αμερικανοί και οι Άγγλοι και ορισμένοι συνεργάτες μου. Ο καθένας απ’ αυτούς επεδίωκε την πτώση της κυβερνήσεώς μου για σκοπούς δικούς του. Οι μεν ξένοι ήθελαν να με αναγκάσουν να κάνω κυβέρνηση με τα άλλα κόμματα για να κλείσουμε το κυπριακό. Οι δε άλλοι παράγοντες, διότι με ήθελαν αποδυναμωμένον, εις τρόπον ώστε να με θέσουν υπό τον έλεγχον τους» (βλ. Αρχείο Κ. Καραμανλή, τομ. 3 σελ. 86).
Και συμπεραίνει ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας, στο βιβλίο του «Ιστορία χαμένων ευκαιριών», «Και σήμερα είναι ακόμη δύσκολο να λεχθεί τι προκάλεσε εκείνη την κρίση. Βέβαιο, όμως, είναι ότι αυτές τις διεργασίες, με πολύ τέχνη, τις ενθάρρυναν αντιπρόσωποι ξένων κυβερνήσεων. Της αγγλικής πριν απ’ όλες, που έβλεπε ότι με κυβέρνηση Καραμανλή, παρά τις τόσες πιέσεις, δεν γινόταν καμία υποχώρηση στο κυπριακό, που η Αγγλία ήθελε με κάθε τρόπο να το ξεφορτωθεί. Μία αδύναμη κυβέρνηση, μια συμμαχική κυβέρνηση στην Ελλάδα θα είχε μοιραία μικρότερη δύναμη αντιστάσεως… Η αγγλική δυσφορία έναντι της ελληνικής κυβέρνησης αποκαλυπτόταν από πολλά σημάδια, γιατί σε όλη τη πορεία που ακολούθησε, η στάση της Μ. Βρετανίας ήταν δυσμενής για τον Καραμανλή και το κόμμα της ΕΡΕ. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι Times του Λονδίνου, συχνά φερέφωνο του Foreign Office, έγραφαν ότι η ΕΡΕ θα συγκεντρώσει το 25% των ψήφων.» (Τομ.2, σελ. 26). Παρά ταύτα, στις εκλογές της 11η Μαΐου 1958, ο Καραμανλής ήταν και πάλι νικητής με 172 έδρες!
Ως προς τα γλυπτά του Παρθενώνα, ποια ήταν η μέχρι τότε στάση των Times; Η ίδια η εφημερίδα παραδέχτηκε πως, μέχρι σήμερα, στήριζε τη Βρετανική κυβέρνηση, ώστε να αντιστέκεται στην πίεση για επιστροφή των γλυπτών. Στις 23/1/1941, η βουλευτής των Συντηρητικών, Θέλμα Καζαλέ, μετέπειτα επικεφαλής του BBC, υποβάλει στη Βουλή των Κοινοτήτων την ακόλουθη ερώτηση: «Η κυρία Καζαλέ ερωτά τον Πρωθυπουργό αν πρόκειται να προτείνει νομοθετικά μέτρα, τα οποία να επιτρέπουν την επιστροφή των Ελγινείων Μαρμάρων στην Ελλάδα, ύστερα απ’ το τέλος των εχθροπραξιών ως κάποια αναγνώριση της εξαιρετικής της στάσης υπέρ του πολιτισμού». Την απάντηση έδωσε ο εργατικός Λόρδος Σφραγιδοφύλαξ τότε, Κλέμεντ Άττλη: «Η κυβέρνηση της Αυτής Μεγαλειότητος δεν έχει πρόθεση να προτείνει νομοθετικά μέτρα για αυτό το σκοπό».
Το βαριεστημένο στιλ του Άττλη μοιάζει βέβαια με το ύφος μιας άλλης δήλωσης που έκανε 9 χρόνια αργότερα, το Φεβρουάριο του 1950, ο Άγγλος, εργατικός επίσης, Υπουργός Αποικιών Τζον Νταγκντέιλ, δημοσιογράφος των Times και στενός συνεργάτης του Άττλη, σχολιάζοντας στην Βουλή των Κοινοτήτων, το κυπριακό δημοψήφισμα, της 15/1/1950 (96% υπέρ της Ενώσεως), λέγοντας: «Έχει λεχθεί επανειλημμένως και σαφώς ότι ουδεμία αλλαγή κυριαρχίας επί της νήσου αντιμετωπίζεται». Το θέμα των γλυπτών επανήλθε στη Βουλή των Κοινοτήτων, 20 χρόνια μετά την απάντηση Άττλη, όταν ερωτήθηκε ένας άλλος Πρωθυπουργός, ο Χ. ΜακΜίλαν, ο οποίος στο ερώτημα αν είχε έλθει ο καιρός «να επιστραφούν τα Μάρμαρα στην Αθήνα» απάντησε στις 9/5/1961, πως «πρόκειται για ένα πολύπλοκο ζήτημα, το οποίο είναι αναγκαίο να εξεταστεί με μεγάλη περίσκεψη. Έχουμε ένα πρόβλημα εδώ. Δεν θα το βγάλω από το μυαλό μου, αλλά εγείρει σημαντικά ζητήματα και θα χρειαστεί φαντάζομαι νομοθετικό διάταγμα». Οι Times του Λονδίνου την αμέσως επόμενη μέρα επιτέθηκαν με δριμύτητα στον ΜακΜίλαν, γελοιοποιώντας τον για τις αοριστολογίες του και τη χαλαρή στάση του και τον καλούσαν «να βγάλει κάθε ιδέα περί επιστροφής των Μαρμάρων από το μυαλό του, όσο γρηγορότερα, τόσο καλύτερα».
Τι βρίσκεται όμως στο Βρετανικό Μουσείο, λεηλατημένο από τον Λόρδο Έλγιν, από το 1801-1804 και έπειτα από σύμφωνη γνώμη του βρετανικού κοινοβουλίου, της 7ης Ιουνίου 1816 με ψήφους 82 έναντι 30; Βρίσκεται ουσιαστικά το 50% του γλυπτού διάκοσμου του Παρθενώνα! Αυτός ο γλυπτός διάκοσμος, στη ζωφόρο, στις μετόπες και στα αετώματα αποτελεί μια ενότητα με εσωτερική αλληλουχία. Η γέννηση της Αθηνάς και η κήρυξή της ως πολιούχου των Αθηνών, η πομπή των Παναθηναίων, ο Τρωικός πόλεμος, μαζί με τη γιγαντομαχία, όλα αυτά συνθέτουν το επουράνιο, το επίγειο και το μυθικό στοιχείο των ιδεολογικών βάσεων της νέας Αθηναϊκής Δημοκρατίας, που προέκυψε από τα Μηδικά. Ειδικότερα, η ζωφόρος του Παρθενώνα είναι «η τέλεια απεικόνιση του ιδανικού της Δημοκρατίας, όπως εκφράζεται στον επιτάφιο λόγο του Περικλέους», σύμφωνα με τον Τζον Μπίζλι, τον περίφημο καθηγητή κλασικής αρχαιολογίας στην Οξφόρδη. Από τους 97 σωζόμενους λίθους της ζωφόρου του Παρθενώνα, οι 56 βρίσκονται στο Λονδίνο, από τις 64 σωζόμενες μετόπες οι 15 βρίσκονται στο Λονδίνο και από τις 28 μορφές των αετωμάτων, οι 19 βρίσκονται στο Λονδίνο…
Μετά την επίσημη επίσκεψη του Πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, στο Λονδίνο, στα μέσα Νοεμβρίου, του 2021, και την επιτυχημένη εκ μέρους του επαναδρομολόγηση του θέματος του επαναπατρισμού των γλυπτών, οι Times του 1,5 εκ. αναγνωστών μηνιαίως, παραδέχονται «πως οι καιροί και οι συνθήκες άλλαξαν και πως τα γλυπτά ανήκουν στην Αθήνα, που τώρα πρέπει να επιστρέψουν»! Μάλιστα, σε άρθρο τους της 14/2/2022 προτείνουν την αντικατάστασή τους με μοναδικά 3D μαρμάρινα αντίγραφα!
Ο Έλληνας Πρωθυπουργός είπε στο Λονδίνο πως το θέμα είναι πολιτικό και ηθικό και όχι νομικό. Οι Times, μια ιστορική εφημερίδα, που έχει το ίδιο μότο με το αγγλικό στέμμα, καλεί την οικουμενική Βρετανία του σήμερα σε μια υψηλόφρονα πράξη ηθικά αυτοκρατορική! Πόσο θα το ακούσει αυτό η Βρετανία;
Το Βρετανικό Μουσείο διέπεται από νόμο του 1963. Οι επίτροποί του είναι 25. Από αυτούς 15 διορίζονται από τον Πρωθυπουργό, 5 από τους ίδιους τους επιτρόπους, 1 από τη Βασίλισσα και 4 από βασιλικά ιδρύματα. Σήμερα, με την ισχύουσα νομοθεσία, είναι στην αρμοδιότητά τους να διαθέσουν ένα αντικείμενο, το οποίο είναι «ακατάλληλο για να διατηρηθεί στις συλλογές του Μουσείου». Είναι δυνατόν, δηλαδή, οι επίτροποι να αποφασίσουν, για λόγους ηθικής τάξης, ότι είναι λάθος να διατηρούν κλεμμένη περιουσία και ότι είναι συνετό να επιστρέψουν τα Γλυπτά του Παρθενώνα, επανενώνοντας τα, εν ονόματι του πλέον εμβληματικού έργου τέχνης της παγκόσμιας κληρονομιάς. Αν πάλι θεωρήσουν οι επίτροποι ότι, βάσει του Αρ. 4 (3) του Νόμου του 1963, δεν μπορούν να διαθέτουν αντικείμενα του Μουσείου, τότε μια αλλαγή της νομοθεσίας είναι σαφώς εντός των δυνατοτήτων, αλλά και της εμπειρίας του Βρετανικού Κοινοβουλίου. Αλλά είπαμε, το θέμα είναι πολιτικό και πολιτικά το έθεσαν οι Times επικαλούμενοι και την πρόσφατη επιστροφή του κάτω άκρου της Αρτέμιδος, από το Παλέρμο στο Μουσείο της Ακρόπολης, για να τοποθετηθεί στην ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα.
Ένα μεγάλο κύμα διεθνούς υποστήριξης της επανένωσης των γλυπτών δημιουργήθηκε μετά την επίσκεψη του Κ. Μητσοτάκη στο Λονδίνο. Οι Times καλούν την αγγλική κυβέρνηση να επιστρέψει τα μάρμαρα, ως μοναδική περίπτωση, που δεν δημιουργεί προηγούμενο, στο Μουσείο της Ακρόπολης, που είναι «μεγαλοπρεπές, ασφαλές και προσβάσιμο». Το Νοέμβριο του 1934, o βρετανός Υφυπουργός Αεροπορίας και ευνοούμενος του Τσώρτσιλ, αλλά και στυλοβάτης του μουσειακού κατεστημένου του Λονδίνου (Πρόεδρος της Εθνικής Πινακοθήκης) Σερ Φίλιπ Σασούν, Ρότσιλντ από την πλευρά της μητέρας του, έχοντας επισκεφθεί την Αθήνα έγραψε στους Times του Λονδίνου: «Παρά την καταστροφή που επέφεραν οι βόμβες των ενετών και των τούρκων, αναρωτιέμαι αν τελικά τα υπέροχα ερείπια του Παρθενώνα και η δοξασμένη ατμόσφαιρα των Αθηνών δεν θα αποτελούσαν ένα καλύτερο σκηνικό από το Βρετανικό Μουσείο για τα πιο εξαίσια μάρμαρα στον κόσμο».
Ήλθε φαίνεται η ώρα που οι Times υιοθετούν δυναμικά και αποφασιστικά την άποψη του τρομερού παιδιού του βρετανικού, οικονομικού και πολιτικού κατεστημένου του μεσοπολέμου! Ήλθε δηλαδή η ώρα, που ο Λόρδος Βύρων μπορεί να αποδειχθεί πολύ πιο πειστικός από τον Λόρδο Έλγιν!

* Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή της Κυριακής» - 20/2/2022.