Τα προσφυγικά της Νέας Κολχίδας...

Εκτός από τα προσφυγοχώρια Ανατολή, Μπάφρα, Νεοκαισάρεια, Ασφάκα γύρω από τα Γιάννενα, οι πρόσφυγες από την Μικρά Ασία εγκαταστάθηκαν και μέσα στην πόλη.

Στην απογραφή του 1928 αναφέρεται ότι στα Γιάννενα ζούσαν 4.500 πρόσφυγες.
Ένας τέτοιος αστικός προσφυγικός πυρήνας αποτέλεσε τον συνοικισμό της Νέας Κολχίδας. Πρωτοάκουσα για την ύπαρξη του συνοικισμού αυτού από τον καθηγητή Γ. Σμύρη, τον οποίον και ευχαριστώ. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής (τους οποίους επίσης ευχαριστώ θερμά), στον συνοικισμό αυτόν εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες κυρίως από την Καππαδοκία, που κατοίκησαν γύρω από την περιοχή του σημερινού 7ου Δημοτικού Σχολείου, εκατέρωθεν της Σουλίου και από τον Πόντο που εγκαταστάθηκαν δυτικά της Πλατείας Πάργας μέχρι το Μεϊντάνι.
Όταν ήρθαν στα Γιάννενα το 1923, έζησαν για περίπου δύο χρόνια σε χάνια, σε σπίτια που είχαν εγκαταλειφθεί από τους Τούρκους κατά την ανταλλαγή πληθυσμών, σε σχολεία, στο Κάστρο, σε τζαμιά (όπως στο Ναμάζ Γκιάχ, στην σημερινή Νομαρχία, πριν αυτό κατεδαφιστεί), στο Νησί κ.α.. Σε μία από τις συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Ιωαννίνων τον Δεκέμβριο του 1924, το θέμα συζήτησης αφορούσε στην κατάληψη από πρόσφυγες ενός «οίκου ανοχής». Στην αρχή, μερικοί έχτισαν, με ευτελή υλικά, δικά τους, υποτυπώδη σπίτια, παραπήγματα, και μια μικρή αυλή. Από αυτά τα «χειροτεχνήματα της ανάγκης», ελάχιστα ίχνη σώζονται σήμερα.
Η προτεραιότητα που δόθηκε από το κράτος στην αποκατάσταση των προσφύγων της υπαίθρου είχε αρνητικές συνέπειες στην διευθέτηση της στέγασης των προσφύγων των πόλεων. Έτσι η φτώχεια και η ανέχεια στους πρόχειρους αστικούς προσφυγικούς συνοικισμούς κράτησαν πολλά χρόνια. Ο συνοικισμός της Νέας Κολχίδας αναφέρεται πρώτη φορά σε συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου το 1933. Ήταν τότε, στις αρχές τις δεκαετίας του 1930, που η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) και το υπουργείο Υγιεινής και Πρόνοιας έφτιαξαν κατοικίες στα Γιάννενα φροντίζοντας έτσι για την αστική στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων. Αυτή η «μαζική αρχιτεκτονική» της ΕΑΠ αποσκοπούσε στην κάλυψη στοιχειωδών αναγκών και είχε προηγουμένως εφαρμοστεί και στο χωριό της Ανατολής.
Σήμερα, πολλές από τις κατοικίες αυτές έχουν γκρεμιστεί για να γίνουν πολυκατοικίες. Κάποιες, που αντιστέκονται ακόμα στην απόλυτη κυριαρχία του μοντέρνου αστικού τοπίου, σώζονται στις οδούς Καζαντζή, Δημητρίου Φίλιου, Σουλίου, Λαμποτιβιάδη, Σπύρου Λάμπρου και Φιλελλήνων. Μόλις που διακρίνονται στις ρωγμές της πρόσοψης της σύγχρονης πόλης, σφηνωμένες όπως είναι ανάμεσα σε πολυκατοικίες. Άλλες ανακαινισμένες με φροντίδα, άλλες προσεκτικά ενσωματωμένες σε νεότερες κατασκευές, άλλες κλειστές και σφραγισμένες και άλλες συντριμμένες από τον χρόνο.
Η προσφυγική κατοίκηση αποτελεί μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς. Έχει μεγάλη σημασία να διασώσουμε τον δομικό πολιτισμό μιας εποχής, μιας πόλης. Τα προσφυγικά σπίτια που διασώζονται στην Κοκκινιά, στη σημερινή Νίκαια, που έχουν χτιστεί μεταξύ 1920 και 1945, προσφέροντας στέγη σε χιλιάδες οικογένειες προσφύγων από τη Μικρά Ασία, βρέθηκαν στο επίκεντρο επιστημονικής ημερίδας που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα με θέμα την διατήρησή τους. Υπάρχουν παραδείγματα επιτυχημένης διαχείρισης προσφυγικών συνοικισμών, όπως το παράδειγμα της Νέας Ιωνίας Βόλου όπου, τη δεκαετία του 1990, αγοράστηκαν από τον Δήμο κτίρια τα οποία αξιοποιήθηκαν ως κτίρια δημοτικών υπηρεσιών.
Είναι οξύμωρο να τιμώνται τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή χωρίς προηγουμένως να έχει καταγραφεί και προστατευτεί ο οικιστικός πλούτος των προσφυγικών συνοικισμών. Με πρωτοβουλία του Δήμου Ιωαννιτών, ας διατηρηθεί τουλάχιστον ένα προσφυγικό σπίτι στη Νέα Κολχίδα προκειμένου να δημιουργηθεί μια κιβωτός μνήμης, ένα μουσείο του προσφυγικού ελληνισμού προς τιμή και ανάμνηση των «ταπεινών και καταφρονημένων» που άντεξαν και άλλαξαν την πορεία του τόπου.