Οι εργατικές κατοικίες των Αμπελοκήπων...

Περπατώντας στα βόρεια προάστια της πόλης, στην οδό Οδυσσέα Ανδρούτσου, παράλληλη της Λεωφόρου Γράμμου, μόλις προσπεράσουμε κάποιες α-διάφορες πολυκατοικίες και φτάσουμε στην πλατεία Ελευθερίας, εμφανίζονται άξαφνα μπροστά μας κάποιοι ενδιαφέροντες θύλακες του παρελθόντος: πρόκειται για μονώροφες και διώροφες εργατικές κατοικίες που χτίστηκαν, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων, μεταξύ 1956 -1958, στα τότε βόρεια όρια της πόλης. Είναι γνωστές ως εργατικές κατοικίες Α.

Αποπνέουν μία κουλτούρα μόχθου και νοικοκυροσύνης και η μικρή τους κλίμακα τους προσδίδει κάτι από λαϊκή αρχιτεκτονική. Εύκολα μπορεί να ζωντανέψει με την φαντασία του κανείς την ζωή στο συγκρότημα στις καλές του μέρες, με τις αλάνες γεμάτες παιδιά να παίζουν, πριν γίνει η πλατεία Ελευθερίας την δεκαετία του 1990, και τον κόσμο να ησυχάζει στους κήπους ή στους εξώστες με την απρόσκοπτη θέα στην λίμνη, πριν η λεωφόρος Γράμμου γεμίσει με αυτοκίνητα και πολυώροφα κτίρια.
Οι μονώροφες κατοικίες διαφέρουν σχεδιαστικά από τις διώροφες. Οι πρώτες, με εμφανή λιθοδομή, σε στυλ μεσοπολεμικής λαϊκής κατοικίας, μοιάζουν να σχεδιάστηκαν κατά τα πρότυπα των (διώροφων) κατοικιών της οδού Βορείου Ηπείρου και της οδού Επίκτητου, των επονομαζόμενων «υπαλληλικών», που σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων χτίστηκαν πριν το 1953. Συνολικά υπήρχαν 70 (34 μονώροφες και 36 διώροφες) εργατικές κατοικίες Α. Από τις μονώροφες σήμερα απομένουν ελάχιστες -οι περισσότερες ενσωματώθηκαν μετά το 1970, σε πολυκατοικίες ή σε μεγάλα σπίτια. Στην περιοχή Λεμονιά, βορειότερα, στην μικρή πλατεία με το μνημείο των εκτελεσμένων από τους Γερμανούς το 1944, υπάρχουν κι άλλα εργατικά συγκροτήματα (μέτρησα οκτώ), με διώροφες κατοικίες, παρόμοιου στυλ αλλά με κάποιες διαφορές από τις διώροφες εργατικές κατοικίες Α.
Σύμφωνα πάντα με τις μαρτυρίες των κατοίκων, αυτές χτίστηκαν αργότερα, μεταξύ 1961 - 1963, και ονομάζονται εργατικές κατοικίες Β. Οι εργατικές κατοικίες Α και Β κατασκευάστηκαν από τον ΟΕΚ (Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας που ιδρύθηκε το 1954 και καταργήθηκε το 2012) που, εκτός από τα Γιάννενα, κατασκεύασε εργατικές κατοικίες σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας. Σκοπός ήταν η παροχή στέγης σε εργατοϋπαλλήλους σε ολόκληρη τη χώρα για την κάλυψη των αυξημένων αναγκών που προέκυψαν από την ξαφνική αστικοποίηση του αγροτικού πληθυσμού μεταπολεμικά. Ο αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης, αρχιτέκτονας της Όασης και του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων, κατά την περίοδο 1955 - 1957, ήταν προϊστάμενος της υπηρεσίας «φέρων την ευθύνην δια την αρχιτεκτονικήν διάταξιν και μορφήν των παρά του ΟΕΚ αναγειρομένων οικισμών».
Όπως αναφέρει και ο ίδιος στο έργο του «Μελέτες και Κατασκευές», σχεδίασε τις εργατικές κατοικίες στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη, στο Ηράκλειο Κρήτης, στην Πάτρα, στον Πύργο και στις Σέρρες. Οι μονώροφες εργατικές κατοικίες Α μάλλον ανήκουν σε προγενέστερη κατασκευαστική φάση του έργου που (σύμφωνα με μαρτυρία κατοίκου) ξεκίνησε στα πλαίσια κάποιου κρατικού προγράμματος στέγασης η «Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος» (που ιδρύθηκε με την πρωτοβουλία της βασίλισσας Φρειδερίκης), αλλά ολοκλήρωσε ο ΟΕΚ. Τα σχέδια των μονώροφων είναι μάλλον διαφορετικού (άγνωστου σε μένα) αρχιτέκτονα από αυτόν των διώροφων εργατικών κατοικιών Α. Πιστεύω ότι οι διώροφες εργατικές κατοικίες Α στα Γιάννενα βασίζονται σε σχέδια του Κωνσταντινίδη (μοιάζουν με τις εργατικές κατοικίες που σχεδίασε ο Κωνσταντινίδης στην Νέα Φιλαδέλφεια την ίδια περίοδο), αλλά πρέπει να τις αποπεράτωσε μετά το 1957 (χρονιά που παραιτήθηκε ο Κωνσταντινίδης) ο διάδοχός του στον ΟΕΚ, ο αρχιτέκτονας Γεώργιος Σκιαδαρέσης, ο οποίος πρόσθεσε ενδεχομένως κάποια δικά του στοιχεία. Οι εργατικές κατοικίες Β φαίνεται να είναι σχεδιασμένες εξαρχής από τον Σκιαδαρέση (μοιάζουν με τις εργατικές κατοικίες 2 του Σκιαδαρέση στις Σέρρες) αν και ομολογουμένως φέρουν την έντονη επίδραση του στυλ του Κωνσταντινίδη (όπως συμβαίνει και με άλλα έργα του Σκιαδαρέση).
Όποιου αρχιτέκτονα κι αν είναι οι διώροφες εργατικές κατοικίες Α (και Β), δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει την ευγενή απλότητά τους καθώς και τα χαρακτηριστικά της νέας αρχιτεκτονικής που άρχιζε τότε να εμφανίζεται στη μεταπολεμική Ελλάδα.

Υπό την έννοια αυτή αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της πόλης των Ιωαννίνων. «Στην κώχη τούτη την μικρή», υπάρχει ένα σημαντικό κτιριακό αρχιτεκτονικό απόθεμα.

Ένα κεφάλαιο προς εξερεύνηση.