Μια «Κλιματική αλλαγή» από το παρελθόν…

 Ζώντας τα ακραία και εντυπωσιακά καιρικά φαινόμενα με τα καταστροφικά αποτελέσματα και με τον επικοινωνιακό καταιγισμό της απειλής της «Κλιματικής αλλαγής», ξεχνάμε όσα έχουμε μάθει ή διαβάσει για τον «κατακλυσμό του Νώε» της Διαθήκης ή τον «κατακλυσμό του Δευκαλίωνα» της Ελληνικής Μυθολογίας. Ξεχνάμε ακόμη και τα φαινόμενα El Ninio μια ακολουθία ακραίων καιρικών φαινομένων στις ακτές του Περού προ 30 ετών που ενοχοποιούνταν για φαινόμενα ξηρασίας, βροχοπτώσεων και γενικότερες επιπτώσεις στην περιοχή και τον πλανήτη.
Σήμερα με την ηλεκτρονική τεχνολογία οι ειδήσεις είναι ανά πάσα στιγμή άμεσες με παρακολούθηση των γεγονότων με εικόνα και πληροφόρηση.
Παλαιότερα και μάλιστα προ της έκδοσης εφημερίδων, τέτοια γεγονότα καταγράφονταν στην ζώσα παράδοση σαν μύθοι και σαν θρύλοι. Μερικά διασώθηκαν στα περιθώρια των εκκλησιαστικών βιβλίων, εκκλησιών ή μοναστηριών και αποτελούν μια ειδησεογραφία παλιάς εποχής.
Από μια τέτοια ερευνητική συλλογή μου αντλώ μια τέτοια καταγραφή, όπως την διέσωσαν οι «Δημοσιογράφοι του Γένους», ιερείς και καλόγεροι στο Πωγώνι το 1854, με «ανταποκρίσεις» καταγραμμένες σε περιθώρια εκκλησιαστικών βιβλίων που τα διάβαζαν οι πιστοί και έμπαιναν στην προφορική παράδοση.
Σε εκκλησιαστικό βιβλίο, Μηναίο Οκτωβρίου της εκκλησίας του χωριού του Πωγωνίου Γκουβέρι, σήμερα Φαράγγι (φωτό), στάθηκα σε μια ενδιαφέρουσα περιγραφή καιρικού φαινομένου, μια πράγματι «μεγάλη είδηση», τοπική, του 1854 που διέσωσαν οι «Ειδησεογράφοι του Γένους».
Το καταγράφω όπως το αποδελτίωσα:
«εις το παρόν έτος και εις τας 4 του οκτωβρίου επεσεν το κακό το χαλαζη οπου επνηγικε [….]σμος στο δελβινακι οπου ερθε ο λακος απο τι χουνι εκινισε πο το μεγαλο το…..τα αργαστιρια ολονων….εμπηκε μεσα εις την εκλισιαν και………1854 το παρον ετος τεταρτη του οκτοβριου 4 ημερα δευτερα στις εξη ορας της ημερας μια ορα το κρατισε χαλαζη εκατο δραμια το σπιρη εκίνησε μεγαλο ποταμι επιρε μεσα τεσερα εργαστηρια το τηβαρι της εκκλησιας το εκρεμισε ……… ευγαλε τα αποθαμενα κορμια τον πεδγιον κατά τηχη ετηχε η θυρα της εκλισιας ανιχτη και μπενι μεσα κατά τηχη ητον πεντε πεδγια εμπηκαν δια να γλητοσουν ο του θαματος μεσα το νερο κε μπενη μεσα εγινη το νερο μπογια 3 τριγια από τον πολιελεο απανω ανηγοντας τη θιρα βγενη το νερο περνη τη σκαλα και το τηβαρι εξο και …εις το ρογοζι εβρεθι η σκαλα και παπουτζια τζαρουχια ηβρισκε ο λαος ληπον αδελφια μου και εις το εξης το χιροτερο θελη ελθι αν δεν κρατησομε ταις εορταις αδελφια μου το γραφο δια ενθιμισι μας 1854 Οκτωβριου 4 τεσερις»
Στο βιβλίο του Νίκου Υφαντή «Το Δολό στο Πωγώνι» περιλαμβάνεται και μια ενθύμηση από το Μηναίο του Δεκεμβρίου της Εκκλησίας του Δολού, για μια θεομηνία που εκδηλώθηκε στις 4 Οκτωβρίου 1854. Το κείμενο έχει ως εξής.
«1854. Εις το τέλος αγράφου εξωφύλλου Μηναίου Δεκεμβρίου εκδόσεως του 1843.
εν έτι 1854 οκτωβρίου 4 έγινε μεγάλη πλυμίρα και φουρτούνες πολλές όπου επλυμίρισαν άνθρωποι και ζώα και εχάλασαν γεφύρια μύλοι και οσπίτια οι στράτες εκόπησαν από την μεγάλην βροχή ερχόνουτο τα νερά όσπερ θαλασα όστε πολλούς λέγειν ότι κατακλυσμός θέλει γίνει και εδό εις το χορίον έγινε μεγάλη ζημία όπου εχάλασαν οι δρόμοι και οι ρούγες και εξόχως εις Δελβινάκι έγινε μεγαλητέρα ζημία όπου εχάλασαν αργαστήρια και ολιγον έλειψε να αφανιστούν και οσπίτια πολλά εάν δεν ήθελε παύση η μεγάλη φουρτούνα αυτή ώστε πολλοί άνθρωποι έφυγαν και εισέβησαν εις την εκκλησίαν διά να γλυτώσουν από τον μέγαν κινδυνον της μεγάλης βροχής αλλά και εις την εκκλησίαν έτρεξαν τα νερά και εγέμισεν η εκκλησία από νερόν και (οι) άνθωποι οι όντες εν τη εκκλησία εφοβίθησαν φοβον μεγα όστε ανέβησαν εν ταις στασιδίοις δια να φύγουν τον κίνδυνον. Και αυτοί μεν διεσόθησαν πλην εν παιδίον χρονών επτά μη ημπορόντας να διαφυλαχθή με κατ΄ ουδένα τρόπον δεν κατέστη. Οι επίλοιποι δια να το ελευθερόσουν και εκόπτη το σχοινίον και επνίγη εν τη εκκλησία και το έβγαλαν επεθαμένο από την λάσπην και άμμον και πέτρες όπου έφερεν η φουρτούνα και με μαγάλην δυσκολίαν εκαθαρίσθη πλην ουχί ως καθώς ήταν πρώτον και έγινε μεγάλον και φοβερόν σημείον τη τετάρτη του Οκτωβρίου μηνός ημέρα Δευτέρα και παρομοία(έγινε) και(εις) άλλα μέρη αυτή η μεγάλη η πλυμίρα και εκράτησεν πολλάς ημέρας και έος την σήμερον δεν… και εις το εξής Θεός οίδεν τι μέλλει γενέσθαι. Πλην ο κύριος να μας διαφυλάξη αμήν 1854 τη….δεκεμβρίου.
(ο γράψας ταύτα αναγνώστης νικολάου καρακώστας)
Οι δύο αυτές ενθυμήσεις στα δυο εκκλησιαστικά βιβλία Φαραγγίου και Δολού περιγράφουν το ίδιο καιρικό φαινόμενο με μικρές διαφορές στην περιγραφή αλλά χρονολογικά ταυτόσημες. Η ένταση, η διάρκεια και οι καταστροφές, και η έκταση, προσομοιάζουν πολύ με τις περιγραφές των τελευταίων ακραίων φαινομένων την ίδια περίπου εποχή εφέτος στη χώρα μας.
Στην περιγραφή του φαινομένου στο Δολό η πληροφορία συμπληρώνεται και για την «γύρω περιοχή» και για «ζημιές σε μύλους, γεφύρια, οσπίτια, στράτες, ρούγες, ζώα κλπ».
Στα «μολογήματα» της μάνας μου που καταγόταν από το Δολό, κατέγραψα και μια παράδοση όπως την είχε ακούσει από την γιαγιά της Κωστάντω, η οποία την άκουσε από την μαλε Διώχνω. Η μάλε Διώχνω έζησε 103 χρόνια και πέθανε γύρω στο 1920.
Όπως μολογούσαν, «κάποτε έβρεξε μέρες και νύχτες ασταμάτητα. Είχαν ανοίξει οι ουρανοί. Φούσκωσαν τα ποτάμια και κατέβασαν όλα τα κουτσολάκια. Στο χωριό κατάβαιναν πολλά νερά από το βουνό. Τα νερά βγήκαν από τους δρόμους και τα μονοπάτια και μπήκαν στους κήπους και τα σπίτια. Χάλαγε ο Θεός τον κόσμο. Ένα βράδυ τα νερά ξεστράτησαν και μπήκαν στο σπίτι της μαλε Διώχνως. Εκείνη μαζεμένη μέσα δεν κατάλαβε. Στο κατώϊ είχε λίγα πρόβατα και το γαϊδούρι της. Τα νερά γέμισαν το κατώϊ και έπνιξαν τα ζώα. Εκεί που άστραφτε είδε τα νερά, έφτασαν πάνω στο δωμάτιο. Όταν κάθισαν τα νερά, το πρωί, είδε την καταστοφή. Δεν είχε μείνει τίποτε. Το σπίτι έμεινε ακατοίκητο»
Μια παράδοση για τέτοιο κατακλυσμό υπάρχει και στη Μερόπη Πωγωνίου, που πλουτίζεται με θρύλους και διάσωση του χωριού από τα πολλά νερά που κατέβασε το βουνό. Η παράδοση θέλει να σώθηκε από μια μαυροφόρα γυναίκα που με φτυάρι έκτρεψε το χείμαρρο και σώθηκε το Μοναστήρι της Παναγιάς και το χωριό. Η καταγραφή θέλει να είναι η καλογριά ακόμη και η Παναγιά, για να ενισχυθεί η φήμη του θαυματουργού Μοναστηριού, ενώ σε άλλη εκδοχή εμφανίζεται και μια πριγκίπισσα η οποία στολισμένη στα χρυσαφικά έλαμπε όταν καθόταν κάτω από μια γέρικη βελανιδιά, η οποία διατηρείται και φέρει το όνομα, η «Λαμπροπούλα».
Ανεξάρτητα από αυτά υπάρχει στο χωριό και μία επώνυμη μαρτυρία για τον κατακλυσμό με ονόματα και ηλικίες που πλησιάζουν στην χρονολογία των βιβλίων Δελβινακίου και Δολού.
Για την μεγάλη έκταση του φαινομένου «και σε άλλα μέρη» υπάρχει και μία ενθύμηση που διέσωσε ο Σπ. Μουσελίμης (Η.Ε. Τόμος 9-1961-σελ. 514) ερευνητής της Θεσπρωτίας που βρήκε σε εξώφυλλο «Εκκλησιαστικού πηδαγίου» για την ίδια χρονιά.
«1854 έγιναι Μεγάλη βροχή και αμετρι καιρός όπου δεν εστάθη από Νόε και εδόθεν. Επλημέρισαν η ποταμή και έκαμαν άμετρους ζιμίας εις καρπούς και ζώα επήρε. Και το γράφω για ενθυμήσεις
Ιερ. Μακάριος Ζαγορίτης
Όλο αυτό το χρονικό, που προσδιορίζεται χρονικά με ακρίβεια «δημοσιογραφική», και με περιγραφή της έκτασης και των καταστροφικών αποτελεσμάτων που βεβαιώνονται λεπτομερώς στη αφήγηση, πλησιάζει στην έννοια και στο χαρακτηρισμό των επίκαιρων όμοιων γεγονότων της «κλιματικής αλλαγής» ή στη χαμηλότερη έκφραση, της «κλιματικής κρίσης». Κοινό χαρακτηριστικό των δύο αυτών προσεγγίσεων είναι ότι τότε κινδυνολογούσαν με τον ανάμνηση του Νώε και τον φόβο του Θεού που δεν τηρούσαν τις εορτές και τις παραγγελίες της εκκλησίας, ενώ σήμερα περνάει η τρομοκρατία της ενεργειακής ανεπάρκειας και οι επιπτώσεις στην αγορά και στην παραγωγή. Για την καταστροφή της παραγωγής και των καρπών και του ζωϊκού κεφαλαίου μιλούσαν και έγραφαν και τότε, ενώ και σήμερα για παραβιάσεις των κανόνων προστασίας του περιβάλλοντος η κινδυνολογία γίνεται κατακόρυφη.
Πέραν αυτών όμως ο επικοινωνιακός τρόμος για την «κλιματική αλλαγή» με τα τόσο καταστροφικά αποτελέσματα και την κινδυνολογία που διαχέεται, ακυρώνεται κατά κάποιον ιστορικό τρόπο, με αυτήν την αναδρομή που βρέθηκε γραμμένη στα εκκλησιαστικά βιβλία που βεβαιώνει από άλλες πηγές ότι και τότε συνέβησαν όμοια, με όλα τα σημερινά κριτήρια καιρικά φαινόμενα σαν της σημερινής «Κλιματικής κρίσης».
Στη Μετεωρολογία είναι γνωστοί «χρονικοί Κύκλοι», μικρών και μεγάλων περιόδων, επαναλαμβανόμενων καιρικών φαινομένων που συνεχώς ερευνώνται για την συσχέτιση με άλλα γεωφυσικά φαινόμενα, ακόμη και με αστρικά και κοσμικά αίτια που συνεχώς μελετά η επιστήμη.
Οι «ειδησεογράφοι» του Πωγωνίου, ταπεινοί ιερείς και καλόγεροι και αυτοδίδακτοι «χρονογράφοι» συμπληρώνουν τα ιστορικά κενά. Οι ειδικοί επιστήμονες ας βρουν σε ποια θέση τοποθετούνται τα όσα καιρικά συνέβησαν στο Πωγώνι και σε ευρύτερη περιοχή το 1854.
Ήταν μια πρώϊμη «κλιματική αλλαγή» ή αυτή όλη η κινδυνολογία από τα ακραία καιρικά φαινόμενα που παρατηρούνται σήμερα εντάσσονται στον ίδιο επαναλαμβανόμενο μετεωρολογικό «κύκλο», και συντρέχουν με άλλα αστρικά και κοσμικά φαινόμενα που τόσο προχωρημένα μελετώνται από την «κοσμολογία» και το «περπάτημα» των αστροπλοίων στην επιφάνεια των άλλων πλανητών;
Η αρχαία Ελληνική Μυθολογία έχει γλαφυρές και κατανοητές εξανθρωπισμένες περιγραφές για όλα τα φαινόμενα που συμβαίνουν στο Φυσικό Περιβάλλον, και η βασική αντίληψη της κοσμοθεωρίας των αρχαίων Ελλήνων περιγράφει τους απαράβατους κανόνες προστασίας του, που η παράβασή τους τιμωρείται από τους θεούς.
Μια τέτοια θεϊκή τιμωρία διασώζεται και από τους «Ειδησεογράφους του Γένους», τους ταπεινούς παπάδες και καλόγερους που θεωρούν αυτά τα ακραία και καταστροφικά φαινόμενα ως θεία τιμωρία: «το χιροτερο θέλι έλθι αδελφοί αν δεν κρατήσομεν ταις εορτές».
Και τώρα, για «ημέρα του Περιβάλλοντος» και για «εορτές του Περιβάλλοντος» μιλάμε εορταστικά, με εκδηλώσεις και εκστρατείες, «μαζεύοντας» πλαστικά μπουκάλια και κυπελάκια, και για «πανανθρώπινους αυστηρούς κανόνες (νόμους) προστασίας του Περιβάλλοντος» που συζητούν στις σύγχρονες αμφικτιονίες των πλουσιότερων χωρών, οι οποίες όμως δεν θέλουν να χάσουν κάτι από την ευημερία που απόκτησαν καταστρέφοντας την ισορροπία του Περιβάλλοντος με την κατάχρηση των ενεργειακών πηγών.