Ο Γ. Σωπικιώτης και το Μουσείο Φυσικής ιστορίας Καστάνιανης…

on .

Το δημοσίευμά μου αυτό, μπορεί και να θεωρηθεί και σαν συνέχεια προηγουμένου μου σχετικό με τις ανεμογεννήτριες, στο τμήμα εκείνο που δίνονται κάποιες πληροφορίες για το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Καστάνιανης Πωγωνίου.

Ίσως κάπου εδώ, να συνδέονται οι περιστρεφόμενες ανεμογεννήτριες του βουνού Κασιδιάρης.

Κάποια από τα εκθέματα της ορνιθοπανίδας του Μουσείου Καστάνιανης που δημιούργησε ο δάσκαλος Γεώργιος Σωπικιώτης να είχαν τα ενδιαιτήματά τους στον γειτονικό βουνό Κασιδιάρη, του οποίου το Φυσικό Περιβάλλον σε μεγάλη του έκταση νεκρώθηκε και «νταμαροποιήθηκε» από την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών.
Με το σημείωμα αυτό, θα ανασυρθεί από την έκδοσή μου «ΠΩΓΩΝΗΣΙΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ αρ. 4», της σειράς «Πωγωνιακά Χρονικά» 1995, ένα κείμενο του αείμνηστου δάσκαλου Γεώργιου Σωπικιώτη, με το Χρονικό της δημιουργίας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Καστάνιανης Πωγωνίου (σελ. 256-260).
Στο «Χρονικό» του δάσκαλου, υποσημειώνονται κάποιες λέξεις και φράσεις που περιέχουν χαρακτηριστικές πρόδρομες Περιβαλλοντικές έννοιες οι οποίες σήμερα αποτελούν το Περιβαλλοντικό πρόταγμα του μεγαλείου της Φύσης και της ανάγκης προστασίας του Περιβάλλοντος, και όσα συνδέονται και ενοχοποιούν την Κλιματική κρίση. Επίσης και πολλές δράσεις της εκπαιδευτικής λειτουργίας του σχολείου, που και αυτές πολύ συζητούνται σήμερα, τη ζωή του μέσα σ’ αυτό, μαζί με τους μαθητές του μέσα σε μια δημιουργική απασχόληση και την παιδαγωγική λειτουργία στην επαφή των μαθητών με το περιβάλλον, και τη γνώση του φυσικού κόσμου, και την παράλληλη απασχόληση των μαθητών στη χειροτεχνία, για την ανάπτυξη της δεξιοτεχνίας σε χρήσιμες κατασκευές, και τη συμμετοχή σε κοινωνικές δράσεις μέσα στην συλλογικότητα της Κοινότητας κ.ά.
ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΩΠΙΚΙΩΤΗ
Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Καστάνιανης
Το Χρονικό της  Δημιουργίας του

«Το Σεπτέμβριο 1956 μετατέθηκα από το Πρωτόπαππα και τοποθετήθηκα στο Δημοτικό Σχολείο Καστανής (Καστάνιανης) Πωγωνίου. Ήταν ένα μονοθέσιο Σχολείο με 30 παιδιά. Χωρίς συγκοινωνία, δίπλα στα σύνορα, με επικοινωνία τηλεφωνική υποτυπώδη, η απομόνωση ήταν μόνος σύντροφος και το διδακτικό έργο μόνη διέξοδος.
Έτσι διαθέτοντας όλο το χρόνο στο σχολείο και στα παιδιά σκέφτηκα να βελτιώσω και να πλουτίσω το «εργαστήριο» και τα εποπτικά μέσα. Μέσα στο φυσικό περιβάλλον η γνώση του φυσικού κόσμου, χλωρίδας και πανίδας, της περιοχής, ήταν ένας ιδιαίτερα πλούσιος, προσιτός και παιδαγωγικός τομέας. Και όχι μόνο περιγραφικά από το απλό βιβλίο του Σχολείου. Ιδιαίτερα για την πανίδα θέλησα να προσθέσω στην απλή περιγραφή κάθε άλλη πληροφορία, ανατομία, τρόπος διαβίωσης των ζώων, κανόνες επιβίωσης, τοπική παράδοση, μυθολογία, πολλαπλασιασμός και ό,τι για να γίνει το μάθημα ελκυστικό, ενδιαφέρον και παιδαγωγικά αποδοτικό. Με αυτές τις σκέψεις άρχισα να κάνω τις πρώτες ταριχεύσεις πτηνών και ζώων με τις στοιχειώδεις γνώσεις που είχα αποκτήσει, φροντίζοντας να πλουτίζω συνεχώς τις γνώσεις και να βελτιώνω την τεχνική. Πάνω σ' αυτά τα πρώτα κομμάτια, γινόταν τα μαθήματα με συμμετοχή των μαθητών εφαρμόζοντας έτσι και τις αρχές του «Σχολείου Εργασίας». Την περίοδο εκείνη υπηρετούσε στο Στρατιωτικό Φυλάκιο Καστανής ένας Δόκιμος αξιωματικός που ήταν χημικός. Παρακολουθώντας την προσπάθεια μου με ενημέρωσε πως μπορώ να διατηρήσω ένα πτηνό με την μέθοδο της εκδοράς, χωρίς σάρκες και κόκκαλα κρατώντας μόνο τα άκρα, πόδια, μύτη και κεφάλι. Αν και δεν μπορέσαμε να δουλέψουμε μαζί, λόγω αιφνίδιας μετάθεσης του, μπόρεσα να αξιοποιήσω μόνος μου την μεθοδολογία που μου σύστησε.
Βασικά υλικά ήταν η στίψη και το αλάτι τα οποία διατηρούν το δέρμα. Λίγη φορμόλη για τα σημεία όπου παρέμεναν ίχνη από σάρκες και ψεύτικα γυάλινα μάτια. Η μέθοδος συνεχώς βελτιώνονταν. Από το 1957 έως το 1960 μπορούμε να πούμε πως ήταν περίοδος πειραματισμού και βελτίωσης της τεχνικής για τα πτηνά και μετά για τα ζώα. Και βέβαια εκείνο που λειτουργούσε βασικά ήταν η αρτιότητα της παιδευτικής προσπάθειας και η προσέλκυση του ενδιαφέροντος των μαθητών στο μάθημα της φυσικής ιστορίας που έτσι γινόταν εποπτικό και γνωστικό μέσα στο ίδιο το περιβάλλον.
Το 1960 αρχίζει πλέον η συστηματική προσπάθεια για την δημιουργία συλλογής με την φιλοδοξία να γίνει ένα υποδειγματικό αντιπροσωπευτικό μικρό μουσείο φυσικής ιστορίας της περιοχής.
Στη συλλογή αυτή μπήκαν πρώτα τα πτηνά. Τα πουλιά εξασφάλιζα, είτε με ξόβεργα, είτε με το κυνήγι, που αποτελούσε και αυτό μια διέξοδο από την απομόνωση, είτε από προσφορές των κατοίκων του χωριού, που αγκάλιασαν με ενθουσιασμό αυτή μου την προσπάθεια.
Την απλή στήριξη και έκθεση ακολούθησε η δημιουργία συμπλεγμάτων και συνθέσεων όπως συναντιούνται στη φύση. Φωλιές, αυγά, κλωνάρια, συνδυασμοί με φίδια, ποικιλίες και άλλες «αντιγραφές» εκ του φυσικού περιβάλλοντος, πλούτιζαν συνεχώς την συλλογή που άρχισε πλέον να προσελκύει το ενδιαφέρον των κατοίκων και κάθε επισκέπτη του χωριού. Με την ίδια φροντίδα έγινε και η διατήρηση των ζώων που κι' αυτά πρόσθεσαν ενδιαφέρον και πλούτισαν τη συλλογή.
Η συλλογή συμπληρώνεται με ερπετά που αποτελούν ένα πολύ ενδιαφέρον τμήμα και ιδιαίτερα τα φίδια. Πέραν του ότι είναι σχεδόν όλα τα είδη και μεγέθη, είναι διατηρημένα σε φιάλες μέσα σε φορμόλη ή οινόπνευμα αλλά και σε αποξηραμένη κατάσταση. Κι εδώ έχει αντιγραφεί η φύση σε συνθέσεις και αναπαραστάσεις σκηνών και σε συμπλέγματα με άλλα ζώα ή πτηνά.
Ένα άλλο τμήμα της συλλογής που δημιουργήθηκε είναι, έντομα, πεταλούδες, σκαθάρια. Η συλλογή ανατέθηκε στους μαθητές οι οποίοι είχαν εφοδιαστεί με μικρές σακούλες και μάζευαν ό,τι έβρισκαν. Τα επεξεργαζόμασταν στο μάθημα και τα τοποθετούσαμε στη συλλογή. Φωλιές, αυγά, έμβυα, μικρά ζώα, νεογνά συμπληρώνουν τη συλλογή. Στα πτηνά εκτός από τα ενδημικά περιλαμβάνονται και τα αποδημητικά καθώς και μερικά περαστικά με δαχτυλίδια αναγνώρισης στα πόδια που χτύπησαν κυνηγοί.
Σήμερα βρίσκονται στη συλλογή είδη που εξαφανίστηκαν στην περιοχή ή σπανίζουν τόσο που είναι αντικείμενα περιέργειας και ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα από το θαύμα της φύσης και το μεγαλείο του φυσικού περιβάλλοντος. Βέβαια η συλλογή δεν θα ήταν το μοναδικό έργο του Σχολείου Εργασίας στην Καστανή. Το Εργαστήριο ήταν συμπληρωμένο με άλλα εποπτικά όργανα Φυσικής Χημείας, πολλά απ' αυτά κατασκευασμένα επί τόπου μαζί με τους μαθητές. Επίσης το Σχολείο είχε δείγματα δουλειάς των μαθητών στην ξυλοτεχνία, ζωγραφική, χαρτογραφία, πλαστική, εργαλεία, και άλλα, έτσι που μαζί με την συλλογή φυσικής ιστορίας είχε γίνει καύχημα του χωριού. Αγαπήθηκε από τους κατοίκους και σε κάθε επισκέπτη, η προτροπή «πάμε να δούμε το σχολείο μας» λέγονταν με περηφάνεια, τόσο για τα εκθέματα όσο και για τη δουλειά του Σχολείου και των παιδιών. Και αυτό ήταν και η μεγαλύτερη ικανοποίηση του δάσκαλου, κάτι που και σήμερα το θυμάμαι με συγκίνηση. Η δουλειά μου στη συλλογή τελείωσε το 1975 όταν μετατέθηκα στα Γιάννενα. Πολλοί από τους μαθητές μου έμαθαν και την τέχνη της ταρίχευσης και γενικά της διατήρησης των δειγμάτων της πανίδας της περιοχής. Το έργο συνεχίζουν περιστασιακά, οι παλιοί μαθητές μου Φώτης Κουμζής και Μιχαήλ Κολιός του Σταύρου και αυτό είναι μία ακόμη προσωπική μου ικανοποίηση. Δυστυχώς η δουλειά μου αυτή δεν αξιολογήθηκε μέσα από την υπηρεσία μου. Αξιολογήθηκε όμως από τους κατοίκους της Καστανής και την Αδελφότητα των Αθηνών. Που βοήθησαν και συνεχίζουν και σήμερα να συντηρούν και να φυλάνε τη συλλογή. Η καλή και προσεγμένη δουλειά που έγινε από την αρχή, επιβεβαιώνεται σήμερα, που μετά από 30 και πλέον χρόνια τα «παρασκευάσματα» διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Τούτο όπως πληροφορήθηκα διαπίστωσε ειδικός ζωολόγος που επισκέφτηκε το 1994 τη συλλογή.
Εύχομαι να διατηρηθεί, να συντηρηθεί και εμπλουτιστεί η Συλλογή Φυσικής Ιστορίας της Καστανής. Και όχι γιατί είναι ένα έργο 20 και πλέον χρόνων δικής μου δουλειάς. Είναι έργο των μαθητών μου και καθολικής βοήθειας και συμπαράστασης των Καστανιωτών. Είναι επί πλέον σήμερα ένα μνημείο του Φυσικού Περιβάλλοντος του Πωγωνίου όλου, ενός περιβάλλοντος που αλλοιώνεται, υποβαθμίζεται και κάθε μέρα φτωχαίνει. Είναι μία προσφορά από το παρελθόν στους νέους, για το μέλλον και ένα δείγμα δουλειάς των νέων του παρελθόντος.
Αυτό είναι με όσα λίγα λόγια μπόρεσα να παρουσιάσω το Χρονικό του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Καστανής το οποίο αξίζει της προσοχής και της βοήθειας της Πολιτείας. Στο Χρονικό του δάσκαλου καταγράφονται πράγματι, κάποιες πρωτοποριακές, για τα χρόνια εκείνα (1957), δραστηριότητες του σχολείου, του «Σχολείου Εργασίας» της Καστάνιανης Πωγωνίου, όπου άφησε έναν σημαντικό Περιβαλλοντικό Συλλεκτικό Θησαυρό, που δημιούργησε πριν από 60 και πλέον χρόνια, ένα έργο που το παρουσιάζει απλά σαν αυτονόητο για την εποχή εκείνη, της ζωής μέσα στη Φύση, μέσα στην απομόνωση και τα περιορισμένα μέσα. Και το περιγράφει απλά, αλλά στη διάσταση που σήμερα είναι το ζητούμενο.
«Είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα από το θαύμα της Φύσης και του μεγαλείου του Φυσικού Περιβάλλοντος».
Τα σπάνια και χαμένα πλέον είδη της ορνιθοπανίδας που διασώζονται στο Μουσείο Καστάνιανης, τα οποία βεβαιώνουν τη ζημία που έχει προκληθεί στο Φυσικό Περιβάλλον του Πωγωνίου, με τη βιοποικιλότητα να φτωχαίνει και τον βιότοπο να αδειάζει επικίνδυνα, λειτουργούν πλέον σαν σήμα κινδύνου, σαν σειρήνες ενός συναγερμού, ένα κόκκινο alarm, δια τη διάσωση του Φυσικού Περιβάλλοντος, που επικαιροποιείται και μεγεθύνεται με την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των αιολικών πάρκων, και την εκστρατεία κάμψεως των κοινωνικών αντιδράσεων.
Ο Γιώργος Σωπικιώτης, ο δάσκαλος του 1957, εκεί στην ακριτική Καστάνιανη, μας θυμίζει το μεγαλείο του Φυσικού Περιβάλλοντος και το Θαύμα της Φύσης, και μου δίνει την ευκαιρία να γράψω τους στίχους ενός ποιητή, του Γεωργίου Αθάνα για το περιβάλλον, πόχει αβασίλευτη ομορφιά κι αγέραστη έχει νιότη!»:
«Την ομορφιά μιας ήσυχης κι ειρηνικής ζωής
Που ανθεί σαν τον βασιλικό και τρέχει σαν ρυάκι
Που σαν σπουργίτι κελαηδεί στην άκρη της σκεπής
Και σαν καπνός υψώνεται σπιτίσιος το βραδάκι
Αυτή την όμορφη ζωή, την ταπεινή ζωή
Πόχει αβασίλευτη ομορφιά κι αγέραστη έχει νιότη
Να ψάλω σαν κορυδαλλός ζηλεύω μιάν αυγή
προτού πεθάνει μέσα μου η ψυχή του επαρχιώτη».
Το σημείωμά μου αυτό αποτελεί και ένα πνευματικό μνημόσυνο στον Γιώργο, τον παιδικό μου φίλο που ζήσαμε μαζί στην Πωγωνιανή, γείτονες και μαθητές του Γυμνασίου, στα δύσκολα χρόνια του πόλεμου και της κατοχής.

Σημείωση: Το όνομα Καστάνιανη - Καστανή - Καστάνιανη είναι διαδοχικές μετονομασίες με τη σημερινή Καστάνιανη επικρατούσα.