Ο φιλέλληνας Σάμουελ Χάου και τα ορφανά Ελληνόπουλα του 1821…

Ζωηρή υπήρξε η απήχηση της Ελληνικής επανάστασης και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όπου ζούσαν ακόμη πολλοί από την ηρωική γενεά που είχε κάμει το μεγάλο αγώνα, με την ηγεσία του Ουάσιγκτον, για την αμερικανική ανεξαρτησία.

Ο τύπος δημοσίευε τα γενόμενα στην Ελλάδα και έτσι δημιουργήθηκε ισχυρή φιλελληνική αμερικανική κοινή γνώμη.
Χαρακτηριστικό είναι ότι, όταν έγινε γνωστό το καλοκαίρι του 1825 ότι ο Δημήτριος Υψηλάντης με λίγες δυνάμεις νίκησε στους Μύλους του Ναυπλίου το στρατό του Ιμπραήμ, τόσος ενθουσιασμός προκλήθηκε στην Αμερική, ώστε μία νεόκτιστη πόλη την ονόμασαν Υψηλάντη από τον θαυμασμό στον ήρωα Έλληνα στρατηγό. Διατηρείται μέχρι σήμερα το όνομα αυτό.
Μέσα στο κλίμα αυτό αναδύθηκε ο μέγας φιλέλληνας Σάμουελ Χάου. Κατά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, τελείωσε τις σπουδές του στην ιατρική σχολή. Μόλις πήρε το πτυχίο του ιατρού έτρεξε να έλθει στην Ελλάδα, όπου και παρέμεινε έξι χρόνια, συμμετέχοντας σε πολεμικές επιχειρήσεις και προσφέροντας τις υπηρεσίες του ως ιατρός.
Κάποια στιγμή επέστρεψε στην Αμερική για να ενεργήσει έρανο για τον ελληνικό αγώνα. Κατόρθωσε να συγκεντρώσει μεγάλα ποσά για την εποχή εκείνη. Με αυτά αγόρασε τρόφιμα και είδη ρουχισμού, τα οποία μετέφερε στην Ελλάδα και στα πλήθη που είχαν καταφύγει στο Ναύπλιο για να σωθούν από το τούρκικο μαχαίρι.
Έρημα παιδιά στα ερείπια της Χίου, των Ψαρών, του Μεσολογγίου υιοθετούνται από Αμερικανούς φιλέλληνες. Ο ρόλος του Σάμουελ Χάου σε όλη αυτή τη φιλάνθρωπη συμπεριφορά ήταν βασικός και σωτήριος για πολλά ορφανά. Μαζί με άλλους συμπατριώτες του έσωσε πολλά Ελληνόπουλα από το μαχαίρι του Τούρκου.
Όπως σε όλους τους πολέμους, οι άμαχοι κατά την διάρκεια της εθνικής παλιγγενεσίας έπαθαν καταστροφές, που αρκετές φορές άγγιξαν τα όρια της γενοκτονίας. Στα Ψαρά, στη Χίο, στο Μεσολόγγι, τα γυναικόπαιδα υπέφεραν μεγάλα δεινά. Περιγράφοντας ο Χάου στο ημερολόγιό του την οικτρή κατάσταση που αντίκρυσε στους Μύλους της Αρκαδίας και στα βουνά της περιοχής, γράφει τα εξής: «Βρήκαμε εδώ πέντε, εκεί δέκα ή δεκαπέντε οικογένειες, κυνηγημένες από τα χωριά τους. Ζούσαν κάτω από τη σκέπη βράχων ή μέσα σε σπηλιές. Ήταν όλοι πεινασμένοι και μισόγυμνοι».
Η αγάπη του μεγάλου αυτού φιλανθρώπου τον παρακίνησε σε μία ενέργεια που είχε θαυμάσια αποτελέσματα και αποδείχτηκε σωτήρια για πλήθος ορφανών και άλλων παιδιών, τα οποία φθάνοντας στην Αμερική βοήθησαν αργότερα την πατρίδα τους στην δημιουργία καλού ονόματος και καλής φήμης.
Ο Σάμουελ Χάου παρακίνησε τους συμπατριώτες του να αναλάβουν να μεγαλώσουν και να μορφώσουν ορφανά Ελληνόπουλα, τα οποία αργότερα επιστρέφοντας στη γενέθλια γη θα συνέβαλλαν στην πνευματική και ηθική αποκατάστασή της.
Η ανταπόκριση των Αμερικανών στο κάλεσμα του Χάου είχε μεγάλη επιτυχία. Συντάχθηκαν κατάλογοι με τα ονόματα όσων αναλάμβαναν να μορφώσουν το ορφανό ή ορφανά Ελληνόπουλα, τα έξοδα της εκπαιδεύσεώς τους και τον αριθμό των παιδιών. Για το τόσο σημαντικό αυτό (ενδιαφέρον) ντοκουμέντο, ένας ανέκδοτος κατάλογος υπάρχει με ονόματα Αμερικανών που δέχονταν να μεγαλώσουν και να μορφώσουν διάφορα Ελληνόπουλα.
Προτάσσεται μία μικρή εισαγωγή, που εξηγεί τους λόγους που οδήγησαν τους ευεργέτες σ’ αυτή την απόφαση: «Συνδρομή για την εκπαίδευση νέων Ελλήνων. Η διήγηση των προσωπικών σας παθημάτων από τον φίλο και συμπολίτη μας δόκτορα Χάου, γέμισε τις καρδιές μας τρυφερότατη συμπάθεια. Μας έκανε να κλάψουμε κρυφά και μας παρακίνησε να εξετάσουμε τι μπορούμε να πράξουμε και εμείς, για να ανακουφίσουμε τον πόνο σας.
Με χαρά θα μοιραστούμε μαζί σας τα σπίτια και τις ανέσεις μας. Εμείς, λοιπόν, οι υπογεγραμμένοι ποθούντες την πρόοδο της πολιτικής και θρησκευτικής ελευθερίας της Ελλάδος και πεισθέντες πως ένα από τα δραστηριότερα μέσα με τα οποία μπορεί να εξασφαλισθεί, είναι η εκπαίδευση των νέων Ελλήνων στην Αμερική, οι οποίοι, αφού διανύσουν εντελώς την τακτική σειρά των σπουδών σε διάφορα δικά μας εκπαιδευτήρια θα γυρίσουν στην πατρίδα τους. Γινόμαστε υπόλογοι προς την επιτροπή που θα συσταθεί για την εκπαίδευση τόσου αριθμού νέων Ελλήνων, ο οποίος βρίσκεται κοντά στο όνομά μας. Η αναγκαία ποσότητα για την εκπαίδευση κάθε νέου θέλει είναι από εκατό μέχρι εκατόν πενήντα τάληρα τον χρόνο. Εννοείται πως οι νέοι αυτοί, αφού σπουδάσουν, θα είναι ελεύθεροι να μετέλθουν οποιοδήποτε επάγγελμα ήθελαν εκλέξει, είτε νομική, είτε ιατρική, είτε θεολογία.
18 Νοεμβρίου 1828».
TTT
Κατάλογοι τέτοιοι στάλθηκαν πολλοί στην ελληνική κυβέρνηση, ώστε να φροντίσει να στείλει τα ανάλογα ορφανά για να σπουδάσουν στην Αμερική. «Μεταξύ των νέων εκείνων συγκαταλέγονται μερικοί, που τίμησαν το ελληνικό όνομα. Άλλοι έμειναν εκεί, άλλοι γύρισαν στην Ελλάδα και άλλοι άλλαξαν όνομα, μετά την υιοθεσία τους. Ο αριθμός τους είναι μεγάλος, αν και δεν γνωρίζουμε ούτε τα ονόματα όλων, ούτε τις σπουδές τους. Είναι δύσκολο ύστερα από τόσα χρόνια να τους μάθουμε. Είναι Μωραΐτες, Χιώτες, Κρητικοί, Ρουμελιώτες, Σμυρνιοί, Θεσσαλοί και Επτανήσιοι». Γνωρίζουμε μόνο για όσους η σύγχρονη έρευνα έχει φέρει νεότερα στοιχεία στο φως.
Υπολογίζεται ότι τα Ελληνόπουλα που διασώθηκαν και υιοθετήθηκαν από Αμερικανούς φιλέλληνες ήταν 130 αγόρια και δέκα περίπου κορίτσια. Μετά από αρκετές προσπάθειες βρέθηκαν τα ονόματα και στοιχεία για τη ζωή και εκπαίδευση πολλών από τα παιδιά αυτά. Τα Ελληνόπουλα, με την οικονομική και ηθική ενίσχυση και εκπαίδευση που έλαβαν, έγιναν σημαντικοί παράγοντες της αμερικανικής κοινωνίας. Ορισμένα, μάλιστα, από αυτά που σώθηκαν την τελευταία στιγμή από την σφαγή, αποδείχτηκαν πολύ αξιόλογοι άνθρωποι, συγγραφείς, διανοούμενοι, διοικητικοί υπάλληλοι, πρόξενοι, κ.α.
Από τα βιογραφικά στοιχεία που έχουμε είναι αδύνατον να μην αναλογιστεί κανείς πόσο ανθρώπινο πολύτιμο υλικό εξανδραποδίστηκε, σκλαβώθηκε, πουλήθηκε και θανατώθηκε από τον κατακτητή. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι πολλά από αυτά αποδείχτηκαν παιδιά – θαύματα. Η διάσωσή τους υπήρξε σπουδαίο γεγονός για δύο βασικούς λόγους. Ο ένας είναι η διάσωση υλικού ανθρώπινου, χρήσιμου στην κοινωνία και ο άλλος ότι η παρουσία των παιδιών αυτών στην Αμερική συνέβαλε στην αναζωπύρωση των φιλελληνικών αισθημάτων του αμερικανικού κοινού και στη δημιουργία σχέσεων μεταξύ Ελλήνων και Αμερικανών.
Με το ίδιο ψυχικό σθένος ο Σάμουελ Χάου βοήθησε την Ελλάδα μέχρι τη δημιουργία του νεότερου Ελληνικού κράτους.
Όμως, δεν σταμάτησε εκεί. Το 1866 άρχισε η επανάσταση στην Κρήτη. Ο Χάου σε μεγάλη ηλικία τότε πρόσφερε και εκεί με αυτοθυσία τις ιατρικές του υπηρεσίες βοηθώντας τον ιερό αγώνα των Κρητικών. Στην Αθήνα βρισκότανε ο νεαρός Ηπειρώτης Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος από το Πάπιγκο Ζαγορίου, ο οποίος αναδείχτηκε Εθνικός Ευεργέτης και λόγιος. Το 1866, με την μεσολάβηση του Άγγλου πρέσβη στην Αθήνα γνωρίστηκε ο Αναγνωστόπουλος με τον Σάμουελ Χάου, ο οποίος ήταν τότε διευθυντής του Ινστιτούτου Perkins της Βοστώνης. Ο Χάου εξετίμησε πολύ τον Μιχαήλ Αναγνωστόπουλο για τα προσόντα και τον χαρακτήρα του και τον πήρε μαζί του στην Αμερική το 1867. Τον προσέλαβε ως βοηθό του στη διεύθυνση του Ιδρύματος και νυμφεύτηκε την κόρη του Χάου Julia Romana. Το 1876 έγινε ο ίδιος διευθυντής μετά την απόσυρση του πεθερού του λόγω γήρατος και ασθενείας.
Στα 30 χρόνια της διεύθυνσης του ιδρύματος τυφλών και κωφαλάλων (1876-1906) επέδειξε εξαιρετικές ικανότητες, προήγαγε τις δραστηριότητες και τους στόχους του, εφάρμοσε καινούργιες μεθόδους, αντιπροσώπευσε επάξια το Ίδρυμα Perkins σε διεθνή συνέδρια και ελάμπρυνε τη φήμη του ως ένα από τα καλύτερα του είδους στο ζοφερό κόσμο της εποχής του.
Αυτά τα θαυμαστά αποτελέσματα είχε η σύνδεση της τύχης του Παπιγκιώτη Μιχαήλ Αναγνωστόπουλου με την οικογένεια Χάου.
Έχουμε και 46 επιστολές του Αναγνωστόπουλου που αποτελούν πραγματική «χρηστομάθεια». Είχε έμφυτη τη χριστιανική ηθική.