Το Δημοτικό τραγούδι και τα… πανηγύρια!

 Φτάσαμε στα μέσα καλοκαιριού και άρχισαν τα πανηγύρια στην ελληνική ύπαιθρο, πλην όμως είμαστε στη δεύτερη χρονιά της πανδημίας και τα κρούσματα αυξάνονται και δεν ξέρουμε με ξεκάθαρο τρόπο αν και με ποιο τρόπο θα γίνουν εορταστικές εκδηλώσεις και τοπικά γλέντια. Παρακολουθώντας ένα ντοκιμαντέρ κάποιου Αμερικανού μουσικολόγου, ανακαλύπτοντας τη μουσική της Ηπείρου, όπως είπε, η ζωή του άλλαξε. Άρα, το δημοτικό τραγούδι είναι τέτοιο, που συγκινεί ακόμη κι έναν ξένο που δεν έχει τέτοια ακούσματα.
Αλλά ας πάρουμε το δημοτικό τραγούδι απ’ την αρχή. Το τραγούδι του λαού είναι «πηγαίο», επομένως ζωντανό. Ο όρος «πηγαίος» δεν θα πει άτεχνο, τουναντίον, είναι πολύ τεχνικότερο απ’ όλη την «έντεχνη» ποίηση των βιρτουόζων του στίχου. Η ουσία του είναι αληθινή και αντικειμενική και όχι επίπλαστη και υποκειμενική. Μέσα σ’ αυτό ζει παντοτινά η υγεία του λαού.
Κατά τον 10ο αιώνα, όταν ο νέος ελληνισμός αποκτά συνείδηση της εθνικής του ενότητας και η ελληνική γλώσσα παρουσιάζεται με το χαρακτηριστικό της γνώρισμα, ακμάζει η δημοτική ακριτική ποίηση.
Συνέχειά της είναι η δημοτική ποίηση των χρόνων της τουρκοκρατίας. Οι άγνωστοι ποιητές των δημοτικών τραγουδιών ήταν αγράμματοι, άνθρωποι του λαού, που συνέθεταν τα έργα τους προφορικά και συνήθως αχώριστα από τη μουσική τους.
«Δεν πρέπει να χωρίζουμε ότι είναι αχώριστο, ποίηση και τραγούδι», γράφει ο ποιητής Γ. Τερτσέτης. Τα δημοτικά τραγούδια, επί αιώνες διασώθηκαν προφορικά μέχρι που ορισμένοι συλλογείς τα κατέγραψαν και τα κατέταξαν σε ομάδες. Για την προφορική τους διάδοση όμως, από τόπο εις τόπον, προκλήθηκαν πολλές μεταβολές.
Τα δημοτικά τραγούδια τα χαρακτηρίζει η ανωνυμία, ο προσδιορισμός του χρόνου που δημιουργήθηκαν είναι αδύνατος με εξαίρεση των ιστορικών, ακριτικών, κλέφτικων που μπορούμε περίπου να τα προσδιορίζουμε, επειδή γνωρίζουμε της ιστορίας τα γεγονότα στα οποία αναφέρονται.
Γνώρισμα του δημοτικού τραγουδιού, όπως ανέφερα, είναι η ζωντάνια, η φυσικότητα και η συντομία, αποτέλεσμα του αυθορμητισμού και της απερίτεχνης έκφρασης χωρίς περιττές λέξεις. Και τέλος η αγάπη της ζωής και της ελευθερίας, η αισιοδοξία καθώς επίσης η έντονη φυσιολατρία δείχνουν τη διάθεση και το πνεύμα των δημοτικών τραγουδιών.
Τα δημοτικά τραγούδια του ελληνικού λαού αποτελούν συνέχεια της αρχαίας ελληνικής ποιήσεως, του 4ου π.χ. αιώνα περίπου και τα παλαιότερα είναι οι λεγόμενες «παραλογές», πλην όμως υπήρχαν και τραγούδια ερωτικά, σκωπτικά, λατρευτικά, γνωμικά από τα οποία λίγα διασώθηκαν. Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα νεοελληνικά δημοτικά τραγούδια και αποτελούν την αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Ο Νικόλαος Πολίτης κατέταξε τα δημοτικά τραγούδια σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
Α) Τα καθαρώς λυρικά τραγούδια που διαιρούνται σε ιστορικά κλέφτικα, θρησκευτικά της αγάπης, της ξενιτιάς, του χάρου, του Κάτω Κόσμου, εργατικά, σκωπτικά, εορταστικά, νανουρίσματα.
Β) Τα επικολυρικά ή διηγηματικά. Αυτά είναι εκτενέστερα και τεχνικότερα αλλά και λιγότερα. Διαιρούνται και αυτά όπως τα άλλα.
Τα δημοτικά τραγούδια θα το ξαναπώ είναι το ξέσπασμα της ψυχής του λαού, σαν συγκλονίζεται από τη χαρά, τη λύπη και συναισθήματα, τα οποία αισθάνεται την ανάγκη να εκφράσει σε στιγμές ψυχικής έξαρσης. Είναι το ξεχείλισμα της ψυχής του λαού, που η ζωή του συνταράσσεται από έντονα βιώματα.
Κι ερχόμαστε στο σήμερα, στα χρόνια τα δικά μας. Δυστυχώς αυτά που ακούμε δεν είναι δημοτικά τραγούδια, και όπως εύστοχα παρατήρησε κάποιος: «Κακοποίηση της μουσικής άνευ οίκτου». Δεν ξέρω τι φταίει στη σημερινή εποχή και όλα έχουν ισοπεδωθεί. Τα πανηγύρια σήμερα είναι σουβλάκι, κουτάκια μπύρας, και από μουσική «οπώ πωπώ πωπώ θα τρελαθώ».
Ειδικά οι νέοι που δεν έχουν παραστάσεις και βιώματα από πραγματικά πανηγύρια χορεύουν και λικνίζονται σε έναν μονότονο ρυθμό, δίχως να αισθάνονται αυτό που χορεύουν. Γιατί ο χορός είναι ένας τρόπος επικοινωνίας μέσω του σώματος. Έτσι μπορούν να εκφραστούν διάφορα συναισθήματα. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται συνήθως στα καμποχώρια ενώ σε περιοχές όπως στα Ζαγοροχώρια, το Μέτσοβο, Συρράκο, Καλαρρύτες, Πράμαντα ή και αλλού εξακολουθούν να τιμούν την παράδοση.
Στίχοι δίχως νόημα, μουσική στο ίδιο μοτίβο «τραλαλά- λαλά». Πληθώρα οι ερμηνευτές των δημοτικών τραγουδιών στα Γιάννινα αλλά λίγοι είναι που συνεχίζουν να κρατούν την παράδοση. Όπως και οργανοπαίκτες, λίγοι έχουν μείνει στην συνείδηση αυτών που αγαπούν τα παραδοσιακό τραγούδι όπως ο Χαρισιάδης, ο Καρακώστας, οι Χαλκιάδες, ο Πέτρο-Λούκας, ο Γ. Καψάλης, ο Αυγερινός Μπάος, ο Μάσιος και άλλοι που με το ταλέντο τους κρατούσαν και άφησαν πίσω μια μεγάλη παρακαταθήκη στο δημοτικό τραγούδι. Μήπως είναι καλύτερα να μη γίνουν πανηγύρια με τέτοια τραγούδια και γλυτώσει το δημοτικό μας τραγούδι τον διασυρμό;
(Μέτσοβο)