Η συμβολή των Δελβινακιωτών στην Επανάσταση του 1821

 Πολλοί τόποι, μικροί ή μεγάλοι, υπερηφανεύονται για την προσφορά τους στον αγώνα του 1821, όμως στην συντριπτική τους πλειοψηφία, δεν έχουν αποδεικτικά στοιχεία, γι' αυτό και όλα ανάγονται στη σφαίρα της προφορικής παράδοσης, που συνήθως από στόμα σε στόμα καταλήγει ωραίο παραμύθι.

Μια απροσδόκητη εξαίρεση σ' αυτό αποτελεί η περίπτωση του Δελβινακίου, του οποίου η προσφορά στον αγώνα του 1821, τεκμηριώνεται ακράδαντα μέσα από πλήθος αποδεικτικών στοιχείων, δημοσιευμάτων, εγγράφων της εποχής και γενικότερα μέσω από ένα πραγματικό θησαυρό τεκμηρίων που έτυχε να διαθέτει.
Οι πηγές απ' όπου αντλούνται τα αποδεικτικά αυτά στοιχεία είναι οι κατωτέρω:
1) Το συγγραφικό έργο του Γεωργίου Γαζή, Δελβινακιώτη αγωνιστή του 1821, χιλίαρχου του αγώνα, επίσημου γραμματέα του Γεωργ. Καραϊσκάκη και έγκυρου ιστορικού της επανάστασης.
2) Οι πληροφορίες όλων σχεδόν των Ευρωπαίων περιηγητών που επισκέφθηκαν το Δελβινάκι την περίοδο 1800 - 1821, του Λόρδου Βύρωνα, του Πουκεβίλ, του Λικ, του Χόλαντ, του Χομπάουζ κλπ.
3) Το έργο του Βούλγαρου Ακαδημαϊκού και πρεσβευτή της Βουλγαρίας, στην Ελλάδα, Νικολάι Τοντόρωφ, ο οποίος ερευνώντας τα αρχεία της Ρωσικής αστυνομίας του 1821, εντόπισε ένα κατάλογο μαχητών και μελών της Φιλικής Εταιρείας, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και πολλοί Δελβινακιώτες.
4) Διάσπαρτες πληροφορίες γνωστών Ηπειροτογράφων, όπως των Λαμπρίδη, Αραβαντινού κλπ.
Στη συνέχεια για την πληρέστερη κατανόηση των γεγονότων παρουσιάζεται μια περιληπτική ανάλυση της οικονομικής, πληθυσμιακής και πολιτιστικής κατάστασης του Δελβινακίου, την εποχή πριν το 1821, μέσα από 2 κείμενα.
1) Στην περιγραφή του Τούρκου περιηγητή Ελβιά Τσελεμπή, ο οποίος επισκέφθηκε το Δελβινάκι το 1660 γράφει: «Το Δελβινάκι έχει 450 οικίας απίστων, 40-50 καταστήματα, 10 εκκλησίες και 3 χάνια. Ανήκει στην περιουσία του στίματος η οποία είχε παραχωρηθεί εις τον Καπουδάν Πασά [αρχινούναρχο] κριτής δε και άρχων των είναι ο Βοεβόδας των», παρουσιάζει δηλ. ένα ακμαίο οικονομικά και πληθυσμιακά κεφαλοχώρι το οποίο αυτοδιοικείται.
2) Στην περιγραφή του Ληκ, ο οποίος χαρακτηρίζεται «ως πολυμαθής» και ακριβολόγος, γράφει: «Το ξένο εμπόριο με το οποίο ασχολούνται οι κάτοικοι του Δελβινακίου είναι κυρίως μεταξύ Ελλάδας και Μαύρης θάλασσας, όπου ανταλλάσσεται το λάδι των Επτανησίων, του Μωριά και της Κρήτης. Οι ξηροί καρποί, τα κρασιά, ο καφές και η ζάχαρη αγοράζονται από την Κων/λη ή Σμύρνη, έναντι σιδήρου, πίσσας, βουτύρου, χαβιαριού και άλλων προϊόντων των ακτών της Μαύρης θάλασσας. Γούνες εισάγονται επίσης απ' αυτούς από τη Ρωσία και χρυσοκλωστές από τη Γερμανία για την κατασκευή κεντημάτων, δαντελών ή κορδονιών».
Παρουσιάζει δηλ. και ο Ληκ τις μεγάλες οικονομικές δυνατότητες των Δελβινακιωτών της εποχής αυτής. Όμως η ανωτέρω περιγραφόμενη ακμή του χωριού άρχισε τη φθίνουσα πορεία της από το 1770 περίπου, με την άνοδο του Αλή Πασά στην εξουσία της περιοχής, ο οποίος προσπάθησε να καταργήσει την διοικητική αυτοτέλεια του Δελβινακίου και να οικειοποιηθεί την οικονομική ευμάρεια του. Άρχισε τότε ένας ανηλεής αγώνας «στα όπλα και στα γρόσια», όπως λέγεται, μεταξύ του Αλή Πασά και των Δελβινακιωτών, που κράτησε 50 χρόνια μέχρι το θάνατο του Αλή. 0 αγώνας αυτός είχε ένοπλες συγκρούσεις, όπως η μάχη του 1777 κατά την οποία ο Αλή έκαψε το Δελβινάκι, αλλά και αφόρητες πιέσεις.
Σχετικά μ' αυτό είναι τα παρακάτω κείμενα:
α) του Ευρωπαίου περιηγητή Χιούζ, που γράφει: «Ο Αλή προσέφυγε εις τας πλέον καταθληπτικάς αγγαρείας και πλέον επαχθείς φόρους, διατηρών περί τους 6 μήνας, αρκετάς χιλιάδας Αλβανών, μεταθέτων αυτούς, ίνα εισαγάγει εις την πόλιν (το Δελβινάκι) νέους άνδρας και εμβάλει τους κατοίκους εις μεγαλυτέραν δυστυχίαν».
β) αναφορά του Κουρτ Πασά του Βερατίου, εχθρού του Αλή, προς τον Σουλτάνο, διασωθείσα από τον Γ. Γαζή: «Πολυτίμητε και μεγαλοπρεπέστατε........... Τα κακά (του Αλή] αυξάνουν εις το χειρότερον. Διότι δεν του έφθασε που αφάνισε τον ραγιά, και εξολόθρευσε τον Φακίρ Φουκαρά, δεν του έφθασε που αφάνισε όλον τον ναχαγιέ της παλιάς Πωγωνιανής, έκαυσε το Δελβινάκι, μου εσκότωσε τους ανθρώπους κλπ.».
Ως αποτέλεσμα αυτής της μακροχρόνιας ένοπλης διαμάχης ήταν αφ' ενός η εκπαίδευση των Δελβινακιωτών στα όπλα, και αφ' ετέρου ο εκπατρισμός τους στην Κων/λη, τη Μολδοβλαχία και κυρίως τη Ρωσία.
Σχετική με τον εκπατρισμό των Δελβινακιωτών στη Ρωσία είναι και η αναφορά του Ζαγορίσιου Ηπειρωτογράφου, Ιωαν. Λαμπρίδη, ο οποίος γράφει: «Από τους 200 Έλληνες του Κισινέβ [τη σημερινή πρωτεύουσα της Δημοκρατίας της Μολδαβίας] οι 120 είναι Δελβινακιώτες».
Εδώ ας σημειωθεί ότι το Κισινέβ (το Κισνόβι) ήταν η πόλη της οικογενειακής, εγκατάστασης των Υψηλάντηδων και κέντρο ζυμώσεων του εθνικού ζητήματος, γεγονός που εξηγεί τη μεγάλη συμμετοχή των Δελβινακιωτών στη Φιλική εταιρεία, όπως καταδεικνύεται στη συνέχεια.
Τον γενικό εκπατρισμό των Δελβινακιωτών αλλά και άλλων κατοίκων της περιοχής έρχεται να επαληθεύσει και το παρακάτω φερμάνι των Τουρκικών αρχών, του «Ρούμελη Βαλεσί», που διατάζει τον αναγκαστικό επαναπατρισμό στις εστίες τους όλων των φευγάτων ραγιάδων της περιοχής του Πωγωνίου.
Το έγγραφο αυτό διασώθηκε και πάλι από τον Γ. Γαζή και έχει ως εξής (αποσπασματικά): «Προς όλους εσάς τους φευγάτες ραγιάδες από τον Ναχαγιέ της Παληο Πωγώνης. ........Εις όποιο μέρος είστε διασκορπισμένοι, επειδή είναι φιρμάνι βασιλικού..... ο καθένας να επιστρέψει εις την πατρίδα του, δια τούτο βλέποντας την παρούσα μου προσταγή αμέσως να σηκωθείτε να έλθετε εις το βατάνι σας, χωρίς άλλο, όλοι οι φευγάτοι εδώ και δέκα χρόνους».
Στη συνέχεια του εγγράφου διατάζονται οι αξιωματούχοι του κράτους να συγκεντρώσουν με το ζόρι όλους τους φευγάτους και να τους στείλουν στην πατρίδα τους.
Με την έναρξη της επανάστασης του 1821, όλοι αυτοί οι εκπατρισμένοι Δελβινακιώτες εμπειροπόλεμοι και εθνικά συνειδητοποιημένοι από τον πενηντάχρονο αγώνα κατά του Αλή, αρκετοί μέλη της Φιλικής Εταιρείας, όπως αναφέρεται στη μελέτη του Νικολάι Τοντόρωφ που παρουσιάζεται στη συνέχεια, εντάχθηκαν εθελοντικά στα επαναστατικά σώματα και πολέμησαν τόσο στη Μολδοβλαχία όσο και στη Νότια Ελλάδα.
Για τις μάχες στη Μολδοβλαχία και κυρίως για τη μάχη του Σκουλενίου έχουμε πληροφορίες από τους τοπικούς ιστορικούς, ότι έλαβαν μέρος 97 Δελβινακιώτες. Εμείς όμως αρκούμαστε στα όσα αναφέρονται από το Βούλγαρο Ακαδημαϊκό, Νικολάι Τοντόρωφ. Αυτός ερευνώντας τα αρχεία της Ρωσικής αστυνομίας του 1821, ανακάλυψε τον κατάλογο των Ελλήνων μαχητών που συνελήφθησαν από τους Ρώσους μετά τη μάχη του Σκουλενίου. Ως γνωστόν η μάχη του Σκουλενίου έγινε στον ποταμό Προύθο που αποτελούσε το συνοριακό όριο μεταξύ, Ρωσίας και Τούρκικων ηγεμονιών. Οι Έλληνες πολέμησαν ηρωικά όμως για πολλούς λόγους αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και διαπλέοντας τον ποταμό Προύθο να καταφύγουν στο Ρωσικό έδαφος. Οι Ρώσοι επειδή ήταν ουδέτεροι και μάλλον μη θετικά διακείμενοι στην Ελληνική Επανάσταση, συνελάμβαναν και έκλειναν φυλακή τους εκεί καταφεύγοντες Έλληνες.
Τον κατάλογο των συλληφθέντων Ελλήνων ανακάλυψε πρόσφατα ο παραπάνω αναφερόμενος Βούλγαρος ακαδημαϊκός. Στον κατάλογο αυτό περιλαμβάνονται και αρκετοί Δελβινακιώτες αγωνιστές το δε αξιοσημείωτο είναι ότι ο αριθμός των συλληφθέντων Δελβινακιωτών μαχητών (Φιλικών, όπως χαρακτηρίζεται από τους Ρώσους), είναι μεγαλύτερος αριθμητικά και αναλογικά από τους συλληφθέντες από κάθε άλλο μέρος της Ελλάδος, πόλη ή χωριό).

Αύριο το Β΄ μέρος
(με τον κατάλογο
των Δελβινακιωτών μαχητών)