Η επιστροφή των γραπτών μνημείων στα Γιάννενα…

 Τα μουσεία άνοιξαν μετά από μήνες «σιωπής» και είναι ευκαιρία για τους λάτρεις της ιστορίας της Ηπείρου και της πόλης των Ιωαννίνων να τα (ξανα)επισκεφτούν. Το παλαιότερο στα Γιάννενα μουσείο είναι το Δημοτικό Μουσείο.

Βρίσκεται σε μια μαγευτική τοποθεσία και στεγάζεται στο Τζαμί Ασλάν Πασά, ένα από τα πρώτα κτήρια που ανακηρύχτηκαν διατηρητέα στην Ελλάδα, και που αποτελεί το τουριστικό σήμα κατατεθέν των Ιωαννίνων. Τα εκθέματά του είναι πολύ ενδιαφέροντα αλλά το μικρό αυτό μουσείο θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με νέα και να αναβαθμιστεί σε ένα σύγχρονο Μουσείο της Πόλεως των Ιωαννίνων. 

Όταν έρχεται η συζήτηση στα μουσειακά εκθέματα δεν μπορεί κανείς να μην αναλογιστεί το ληστρικό άδειασμα της Ελλάδας από τους ιστορικούς θησαυρούς της που έλαβε χώρα τους τελευταίους αιώνες. Ένα διάσημο και παλαιό αίτημα της χώρας είναι η επιστροφή των μαρμάρινων γλυπτών του Παρθενώνα που υπεξαίρεσε ο Λόρδος Έλγιν το 1806, και που βρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο. Λιγότερο διάσημο και πολύ νεότερο είναι το αίτημα της επιστροφής των χάλκινων γλυπτών της Δωδώνης που είχαν και αυτά παρανόμως εξαχθεί από τον Μινέικο στο εξωτερικό. Το μεγαλύτερο μέρος τους πουλήθηκε το 1904 στο Μουσείο του Βερολίνου από τον γαμπρό του Μινέικο. Όμως παρόλες τις προσπάθειες τα παραπάνω δίκαια και αυτονόητα αιτήματα δεν έχουν ικανοποιηθεί για έναν απλούστατο λόγο: τα αντικείμενα αυτά αποτελούν τουριστικές ατραξιόν και αποφέρουν έσοδα. Η επιστροφή αυτών των αντικειμένων στην Ελλάδα θα ζημιώσει σημαντικά τα αντίστοιχα μουσεία.
Υπάρχουν όμως κι άλλου τύπου μνημεία, όχι γλυπτά αλλά γραπτά, όχι μαρμάρινα ούτε χάλκινα αλλά χάρτινα και δερμάτινα που, στο παρελθόν, έχουν υπεξαιρεθεί και πωληθεί στο εξωτερικό. Αναφέρομαι στους χειρόγραφους κώδικες. Αποτελούν και αυτοί πολύτιμα ιστορικά μνημεία που θα πρέπει να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Εν αντιθέσει όμως με τα γλυπτά ή τα χάλκινα αντικείμενα, η οικονομική ζημιά που θα επιφέρει η απόσπαση των χειρόγραφων αυτών από τις βιβλιοθήκες όπου φιλοξενούνται σήμερα, θα είναι ελάχιστη. Αυτό καθιστά την διεκδίκηση τους ευκολότερη και αυξάνει τις ελπίδες επιτυχίας ενός τέτοιο εγχειρήματος.
Δύο τέτοια σημαντικότατα μνημεία για την Ελλάδα και κυρίως για τα Γιάννενα, είναι τα δύο χρυσόβουλα - επίσημα έγγραφα που φέρουν χρυσή αυτοκρατορική σφραγίδα - του 14ου αι. Τα χρυσόβουλα αυτά συντάχθηκαν το 1319 και 1321 όταν μετά από έναν αιώνα απόσχισης από το Βυζάντιο, τα Γιάννενα επανήλθαν στην αυτοκρατορική επικράτεια. Με αυτά οι «καστρηνοί», αλλά και οι εκτός του Κάστρου «Ιωαννιώτες», όπως και οι «Ιουδαίοι» (για τους οποίους γίνεται ξεχωριστή μνεία) διεκδικούν και λαμβάνουν εκτεταμένα προνόμια από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο ενώ παράλληλα κατοχυρώνεται το ιδιοκτησιακό καθεστώς της μητρόπολης Ιωαννίνων που απαλλάσσεται από κάθε φορολογία «εις τον εξής πάντα χρόνον». Τα χρυσόβουλα αυτά αποτέλεσαν τον καταστατικό χάρτη της πόλεως των Ιωαννίνων, που μετατράπηκε σε μια αυτοδιοικούμενη και προστατευόμενη πόλη που επέκτεινε την εμπορική δραστηριότητά της σε ολόκληρη την βυζαντινή αυτοκρατορία, τερματίζοντας την περίοδο απομόνωσης.
Το χρυσόβουλο του 1319 βρισκόταν ακόμα στα Γιάννενα το 1762. Εν συνεχεία, το 1845, εντοπίζεται στην συλλογή ενός Κερκυραίου ιατρού ονόματι Ποντίκης. Ακολούθως κατέληξε στα χέρια του Λευκαδίτη νομικού, ποιητή και μέλους της Φιλικής Εταιρείας, Ιωάννη Ζαμπελίου ο οποίος και το δώρισε, το 1857, στην Εθνική Βιβλιοθήκη, όπου και φυλάσσεται μέχρι σήμερα με τον αριθμό χειρόγραφου 1463. Είχε σταλεί προηγουμένως, το 1851, στην Διεθνή Έκθεση του Λονδίνου, όπου είχε αποτιμηθεί 600 αγγλικές λίρες αλλά ευτυχώς δεν πουλήθηκε. Το χρυσόβουλο του 1321 βρισκόταν ακόμα στα Γιάννενα το 1862, στην κατοχή ενός ιδιώτη ονόματι Τζίνης. Από αυτόν το αγόρασε (προφανώς παρανόμως) ο Άγγλος πρόξενος στα Γιάννενα H. Stanhope-Freeman, ο οποίος το πούλησε στην συνέχεια στην Βρετανική Βιβλιοθήκη, όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα με τον αριθμό Add. MS 24382 (φωτο).
Πιστεύω ότι και τα δύο αυτά πολύ σημαντικά γραπτά μνημεία ανήκουν στα Γιάννενα και η θέση τους δεν είναι ούτε στην Αθήνα ούτε στο Λονδίνο, αλλά στο Δημοτικό Μουσείο.