Η ελευθερία και το μέλλον…

Ο όρος ελευθερία σημαίνει χειραφέτηση από οποιαδήποτε υποταγή, απελευθέρωση από κάθε εξάρτηση και προϋποθέτει ικανότητα να κοιτάζει κανείς κατάματα τους συμπολίτες του, με τη σιγουριά ότι κανένας δεν έχει τη δύναμη να παρεμβαίνει, χωρίς συνέπειες, εις βάρος του.
Κατά τον J. Locke (1632-1704): η ελευθερία πρέπει να αρχίζει από το σημείο όπου οι άνθρωποι ελευθερώνονται από τη βία, τον τρόμο και άλλες εξευτελιστικές καταστάσεις.
H ελευθερία σπάνιζε στην ανθρώπινη ιστορία...
Όταν οι άνθρωποι ζούσαν χωρίς καμία κοινή δέσμευση σε κάποια αρχή, ο πόλεμος όλων εναντίον όλων ήταν αναπόφευκτος. Η επιθυμία για ειρήνη και ο φόβος του θανάτου, οδήγησε τους ανθρώπους σε κάποια μορφή υποταγής σε κάποιους κανόνες ή κάποια εξουσία. Οι κανόνες δημιουργούν παράδοση που ρυθμίζει πολλές πλευρές της ανθρώπινης ζωής, ενώ η εξουσία, το κράτος (ο Λεβιάθαν κατά τον Hobbes), μονοπωλεί τα μέσα της βίας και επιβάλλει τους νόμους.
Για να υπάρξει η ελευθερία, είναι ανάγκη να τερματιστεί η κυριαρχία επί του ανθρωπίνου όντος, όποια κι αν είναι αυτή. Πρέπει να σημειωθεί ότι η κυριαρχία δεν προέρχεται μόνο από την ωμή βία ή την απειλή βίας. Κάθε σχέση άνισης ισχύος, είτε επιβάλλεται με απειλές ή με άλλα κοινωνικά μέσα (π.χ. έθιμα) δημιουργεί μια μορφή κυριαρχίας...
Ένα κράτος πρέπει να εκπληρώνει τους σκοπούς του, που είναι: η επιβολή του νόμου, η επίλυση των συγκρούσεων, η ρύθμιση και η φορολόγηση της οικονομικής δραστηριότητας, η δημιουργία υποδομών, η δημιουργία περιβάλλοντος ασφάλειας και αξιοπρεπούς διαβίωσης (οι έννοιες της ελευθερίας και της ασφάλειας είναι ενίοτε ανταγωνιστικές και η ισορροπία μεταξύ τους αποτελεί ζητούμενο στις σύγχρονες δημοκρατίες), η παροχή δημόσιων υπηρεσιών (π.χ. παιδείας, πολιτισμού,...) κ.ά.
Το κράτος του Hobbes (ο Λεβιάθαν) είναι διπρόσωπο (Ιανός). Το ένα είναι αυτό που ήδη περιγράψαμε και το άλλο είναι δεσποτικό και τρομακτικό, φιμώνει τους πολίτες του, κυριαρχεί επ’ αυτών, τους φυλακίζει, τους δολοφονεί, κλέβει τους καρπούς της εργασίας τους ή βοηθά άλλους να το κάνουν... Η εδραίωση της ατομικής ελευθερίας στην Ευρώπη έγινε με το κίνημα του Διαφωτισμού και το τέλος της φεουδαρχίας.
Παρατήρηση: όταν μιλάμε για Λεβιάθαν αναφερόμαστε στις πολιτικές και οικονομικές elite…
Οι άνθρωποι είναι ικανοί να δημιουργήσουν ένα κράτος που να απέχει από τον δεσποτισμό και να προωθεί την ελευθερία, υπό την προϋπόθεση ότι αυτό θα τιθασεύεται από την αποφασιστική και καλά οργανωμένη κοινωνία. Η κοινωνική ελευθερία απαιτεί ίσες ευκαιρίες και δυνατότητες από όλα τα μέλη της κοινωνίας.
Για να ανθήσει η ελευθερία πρέπει να είναι ισχυρά τόσο το κράτος όσο και η κοινωνία και να συντονίζουν το βηματισμό τους. Σε μια τέτοια κοινωνία, οι πολίτες πρέπει να συμμετέχουν στη διαμόρφωση του «γίγνεσθαι».
Το ερώτημα που έρχεται στο προσκήνιο είναι: Τι θα γίνει στο άμεσο μέλλον με την ελευθερία, όπου οι πρόοδοι στην τεχνολογία θα δίνουν χώρο για την εμφάνιση ψηφιακών δικτατοριών, όπου οι κυβερνήσεις θα είναι σε θέση να παρακολουθούν, να ελέγχουν, ακόμα και να υπαγορεύουν το πώς αλληλεπιδρούμε, επικοινωνούμε και σκεπτόμαστε;
Η υπέρβαση των ορίων θα είναι ο κανόνας και ο νομοθέτης Σόλων, με τον νόμο περί ύβρεως, θα είναι όσο ποτέ επίκαιρος...
* Ο Καθ. Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι π. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Πρόεδρος του Ριζαρείου Ιδρύματος