Διαχρονικά μηνύματα του ‘21 προς την εποχή μας...

Με τις διαρκείς μεταβιβάσεις του, τις μεταγγίσεις και τις αναπλάσεις του, το ελληνικό στοιχείο ασκεί δημιουργική επίδραση, αποκτάει οικουμενικό χαρακτήρα, γίνεται πανανθρώπινο και θέτει σαν βασικό στόχο το φωτισμό του ανθρώπου. Αυτός ο φωτισμός αρχίζει στη Γαλλία με το έργο του Μοντεσκιέ, «Το Πνεύμα των Νόμων», με τη δημοσίευση του οποίου διατυπώθηκε η άποψη πως «ο Πολιτικός Διαφωτισμός του Αριστοτέλη μεταφέρθηκε στην Ευρώπη του 18ου αιώνα».

Από τα δύο αυτά διαφωτιστικά κινήματα, ποτισμένα με τα νάματα της αρχαίας Ελληνικής Παιδείας αναπλασμένα από το διεισδυτικότητα πνεύμα των πνευματικών ταγών της Ευρώπης, πάρθηκε ο σπόρος που φυτεύθηκε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του Ελληνισμού. Από αυτόν φύτρωσε σε καθαρά ελληνικό έδαφος με ρίζες και κορμό που είχαν μέσα τους χυμό γνήσια ελληνικό, ένα νέο δέντρο- μπολιασμένο από επιδέξια χέρια, με βλαστάρια προσεκτικά κομμένα, ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός.

Αυτό το οφείλουμε βασικά σε κείνο το ανεκτίμητο εθνικό κεφάλαιο που ακούει στο όνομα Απόδημος Ελληνισμός ή Ελληνισμός της Διασποράς. Ήταν, όπως λέει με την αφοπλιστική του απλότητα ο Κολοκοτρώνης, «η τρίτη τάξη, οι έμποροι και οι προκομμένοι, το καλύτερο μέρος των πολιτών», με το «δαιμόνιο» του Έλληνα μέσα τους, που τους ωθούσε «το της εμπορίας κέρδος και η φιλελευθερία», κατά τον Κων/νο Κούμα ή αν θέλετε καλύτερα, «ο έρωτας για την ελευθερία», που βλασταίνει, επί τρεις τώρα χιλιετηρίδες, πάνω στην ελληνική γη και αποτελεί την αρχή και το τέλος, το βάθρο και το αέτωμα της ανθρώπινης ζωής.

Αυτό ακριβώς το πρόσωπο της Ελλάδας πρόσφερε στον Παγκόσμιο Πολιτισμό ο Απόδημος Ελληνισμός, με τους δημιουργικούς Εμπόρους - Εθνικούς Ευεργέτες και με τους φωτισμένους Δασκάλους του Γένους, η παρουσία και η δράση των οποίων, με γνώμονα το συμφέρον της πατρίδας μας, αποτελεί σταθμό πραγματικό στην πολυκύμαντη ιστορία του εθνικού μας βίου, σε μια από τις πιο κρίσιμες στιγμές του. Έτσι, λοιπόν, «αδελφικά» δεμένοι, Ευεργέτες και Δάσκαλοι του Γένους, οι πρώτοι με τον ιδρώτα τους, οι δεύτεροι με το φωτισμένο μυαλό τους, θα κτίσουν το λαμπρό οικοδόμημα της Παιδείας, με το οποίο θα βοηθήσουν το υπόδουλο Γένος «να αποθέση τα όπλα του σκότους και να ενδυθή τα όπλα του φωτός», ώστε να ανοίξει ο δρόμος για τον «παραδεισένιο απέραντο χώρο της ελευθερίας». Πάνω σ’ αυτόν τον κοινό στόχο στήριξε τη δράση του ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός.

Αυτός ο βασικός στόχος υπαγόρευσε την κοινή πορεία στον Αδαμάντιο Κοραή και στη γενναία Αδελφότητα των Ζωσιμάδων, με την «αδρά δαπάνην» της οποίας ο πιο αξιόλογος εκπρόσωπος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, πιστός στη θεμελιώδη άποψή του πως «το Γένος για να λυτρωθεί, πρέπει πρώτα να μορφωθεί», ανάστησε με την «Ελληνική Βιβλιοθήκη» ολόκληρο τον πνευματικό μας θησαυρό και τον πρόσφερε στο υπόδουλο Γένος με τα σωτήρια διαφωτιστικά μηνύματα, πραγματικά εγερτήρια σαλπίσματα ελευθερίας, που εκπέμπονταν από τα «Προλεγόμενά» της.

Ο ίδιος βασικός στόχος ωθεί τον πρωτομάρτυρα του Έθνους αοιδό Ρήγα, στα λυτρωτικά του κηρύγματα και στη διακήρυξη της ιερότητας του αγώνα του ανθρώπου «να αντιστέκεται, όταν τον καταθλίβουν και τον αδικούν», υπό την απαραίτητη προϋπόθεση ότι «όλοι πρέπει να ηξευρουν γράμματα, διότι εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη». Ο μαρτυρικός πρόωρος θάνατός του τον σταμάτησε εκεί που πύργωσε το μεγαλόπνοο όραμά του, πρόλαβε όμως και έσπειρε αρκετόν σπόρο ελευθερίας από τον οποίο το Έθνος θέρισε τους γλυκείς καρπούς.

Παιδί του -και συνεχιστής των οραματισμών του- ήταν ο Ανώνυμος Συγγραφέας της «Ελληνικής Νομαρχίας», που αν δεν ήταν ο ίδιος γηγενής Ηπειρώτης, ήταν διαποτισμένος από το διαφωτιστικό κλίμα των Ιωαννίνων, αληθινό επίκεντρο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. «Πρώτος δάσκαλος της πολιτικής Παιδείας», κατά τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, μας έστειλε τα δικά του μηνύματα: «Ιδού, αδελφοί, καιρός σωτηρίας. Λάβετε τα σπαθιά της δικαιοσύνης και ας ορμήσουμε όλοι για να σπάσουμε τις αλυσίδες της σκλαβιάς. Βραβεύσατε την αξιότητα σε όποιο υποκείμενο τη συναντήσετε, τιμωρήσατε τα αμαρτήματα ομοίως. Νομαρχία και ελευθερία εξαφανίζουν την αναρχία και την τυραννία».

Παιδιά του Ρήγα επίσης ήταν οι τρεις Φιλικοί, με χρηματοδότες και πραγματικούς εθναπόστολους τους Έλληνες Εμπόρους της Μόσχας και της Οδησσού -επίσημα οργανωμένα μέλη της Φιλικής Εταιρείας- που έστρωσαν το δρόμο προς την Επανάσταση και έφεραν την Εθνική Ανεξαρτησία. Αυτό ακριβώς έκανε τον ιστορικό Φιλήμονα να διακηρύξει: «Έμποροι εν Μόσχα εκυοφόρησαν την προς επανάστασιν εθνικήν ενότητα, έμποροι εν Οδησσώ εμαιεύσαντο και έμποροι εν Κωνσταντινουπόλει εθήλασαν ταύτην».

Έμποροι και λόγιοι κατά κοινή ομολογία, έφεραν την Επανάσταση, στην οποία στη συνέχεια έλαβε μέρος σύσσωμος ο ελληνικός λαός. Καθώς, λοιπόν, το Έθνος μας καλείται να πάρει μέρος στον εορτασμό των 200 χρόνων από την Επανάσταση του ΄21, ας έχουμε υπόψη μας πως οι μεγάλες των Εθνών ημέρες δεν προσφέρονται μόνο για πανηγυρισμούς και εθνικές εξάρσεις. Είναι ταυτόχρονα -και κυρίως- αφορμές για τους μεταγενέστερους να αναλογιστούμε αν αξιοποιήσαμε τους αγώνες, τις θυσίες και τις προσφορές των πρωτεργατών τους και αν ακολουθήσαμε, με συνέπεια το δρόμο που χάραξαν οι αγνές μορφές τους. Εδώ βρίσκεται η ουσία του εορτασμού τους.

Κάτι τέτοιο όμως, κρίνοντας την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα, με υπευθυνότητα και με θάρρος, θα πρέπει να παραδεχθούμε πως χρειάζεται να ζωντανέψει ξανά, όπως στα χρόνια του ΄21, ένα γενναίο Διαφωτιστικό Κίνημα που θα είναι, ουσιαστικά, Κίνημα Παιδείας, παρόμοιο με εκείνο που έστελνε προς τους συμπατριώτες του ο νομιμότερος εκπρόσωπος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο Αδαμάντιος Κοραής και τους διαβεβαίωνε ότι: «Τρόπον μεταβολής της Ελλάδος από την εις την οποίαν ευρίσκεται κατάστασιν την σήμερον, ούτ’ εστοχάσθην ποτέ, ούτε στοχάζομαι δυνατόν άλλον παρά την Παιδείαν». Και πρόσθετε: «Παιδείαν αληθινήν, μόνην ικανήν να φέρη αληθινήν ελευθερίαν».