Ο δημόσιος χώρος κτήμα όλων…

 Πολλοί των Νεοελλήνων από πολλά χρόνια έχουν καλλιεργήσει μια λατρευτική σχέση με την ιδιωτική τους περιουσία.

Τούτο είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων και έχει αποτελέσει κεντρικό ζήτημα θεωριών και πολιτικών και θεολογικών. Βεβαίως σε κάθε δημοκρατική κοινωνία είναι απολύτως σεβαστό το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, όπως αυτό προβλήθηκε ως απαραβίαστο δικαίωμα από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Έτσι ερμηνεύεται και το γεγονός ότι όλα τα σύγχρονα Συντάγματα κατοχυρώνουν ως απαραβίαστο το δικαίωμα του καθενός να αποκτάει περιουσία, αλλά και τον υποχρεώνει να σέβεται την ιδιοκτησία των άλλων.
Αλλά η λατρευτική σχέση με την ιδιοκτησία σε πολλούς συμπολίτες έχει προκαλέσει μια σοβαρή παθογένεια και στη σχέση τους με τη δημόσια περιουσία. Τούτο παρατηρείται σε πολλές πρακτικές, όπου κάποιοι άλλοτε θεωρούν και τη δημόσια περιουσία ως ιδιοκτησία τους και άλλοτε αντιμετωπίζουν εχθρικά και απαξιωτικά κάθε δημόσιο χώρο. Γι’ αυτό υποστηρίζουν ότι η ιδιοκτησιακή αντίληψη του δημόσιου χώρου αποτελεί ένα γενικότερο και σοβαρό πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας.
Αφορμή για τον συγκεκριμένο προβληματισμό πήρα από τον θάνατο του πρ. Υπουργού Σήφη Βαλυράκη. Οι πληροφορίες δείχνουν ότι κάποιος ψαράς της περιοχής εμπόδισε τον Βαλυράκη έστω και ερασιτεχνικά να ψαρεύει σε συγκεκριμένο θαλάσσιο χώρο, γιατί κατά την αντίληψη του ψαρά ο χώρος ανήκει σε συγκεκριμένους ψαράδες και ουδείς άλλος μπορεί να παραβιάσει το λεγόμενο εθιμικό δίκαιο. Και η αντιπαράθεση οδήγησε σε ενέργεια εγκληματική. Θεωρώ ότι πρόκειται για μια νοοτροπία ριζωμένη στις αντιλήψεις πολλών και με πολλές προεκτάσεις.
Πρόκειται για μια ιδιοκτησιακή αντίληψη για τον δημόσιο χώρο που πηγάζει από την ανάγκη ικανοποίησης ατομικών συμφερόντων και σχετίζεται και με την θεοποίηση της ιδιωτικής περιουσίας. Και δεν έχουμε ένα μεμονωμένο περιστατικό. Καθημερινά συμβαίνουν σοβαρές αντιδικίες που καταλήγουν σε συγκρούσεις και σε δικαστικές αίθουσες.
Άρα είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο με την ανοχή των νόμων και των θεσμικών οργάνων της Πολιτείας έχει γίνει συνηθισμένη πρακτική από πολλούς. Οι συνέπειες είναι σοβαρές και για τα συμφέροντα της Πολιτείας, αλλά και για τις δράσεις ή ανάγκες των πολιτών.
Πόσες διαμάχες δε βλέπουμε να γίνονται ανάμεσα σε κυνηγούς ή σε βοσκούς για εκμετάλλευση συγκεκριμένου χώρου. Το ίδιο συμβαίνει σε δασικές εκτάσεις για την υλοτομία, σε δημοτικούς χώρους για μικροπωλητές ή ακόμα και για κομματικές ή πολιτιστικές δράσεις. Ο καθένας εκδηλώνει μια ιδιοκτησιακή αντίληψη για συγκεκριμένο χώρο, γιατί έτσι βολεύεται και εξυπηρετεί τους στόχους του, οικονομικούς, πολιτικούς ή και ψυχαγωγικούς.
Βεβαίως είναι χειρότερη ακόμη περίπτωση ιδιοκτησιακής μεταχείρισης όσα συμβαίνουν στα Πανεπιστήμια, όπου ο καθένας, όχι μόνο φοιτητής, χρησιμοποιεί χώρους πανεπιστημιακούς κατά βούληση. Και δε χρειάζεται να αναφερθώ καθόλου στο σεβασμό όλων των δημοσίων χώρων από άποψη περιβαλλοντική ή αισθητική. Για πολλούς ισχύει η φιλοσοφία του Καραγκιόζη που λέει: Το δικό μου δικό μου και το δικό σου δικό μου.
Εκτιμώ πως σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία θα έπρεπε ο κάθε δημόσιος χώρος να έχει τη φροντίδα όλων και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι ο ιδιωτικός. Αυτό θα μπορούσε να είναι κοινωνικό αξίωμα, αφού έχει απόλυτη εφαρμογή η άποψη των αρχαίων Ελλήνων που λέει ότι το δημόσιο συμφέρον είναι προϋπόθεση για το ατομικό. Δυστυχώς η ιεράρχηση των αξιών έχει ανατραπεί στην εποχή μας.
Οι λόγιοι υποστηρίζουν ότι το αρρωστημένο καπιταλιστικό σύστημα ευθύνεται γι’ αυτή τη συμπεριφορά, διότι στηρίζεται ή μάλλον έχει ως θεμελιακή αρχή την αντίληψη του ατομικού κέρδους και προβάλλει τις αξίες που σαγηνεύουν την ατομική προβολή και ιδιοτέλεια. Ίσως ως ένα βαθμό αυτή να είναι η πειστικότερη ερμηνεία.
Αν όμως όλοι δεχόμαστε ότι η κατάχρηση του ιδιοκτησιακού δικαιώματος σε βάρος του δημοσίου προσβάλλει τις βασικές αρχές της δημοκρατίας και τον πολιτισμό μας, οφείλουμε να αντισταθούμε και να απαιτούμε από την Πολιτεία να καλλιεργεί και να επιβάλλει θεσμικά τον σεβασμό από όλους των δημοσίων χώρων και γενικά του δημοσίου συμφέροντος.