Το κοινωνικό έργο των Τριών Ιεραρχών…
Ο πρώτος εορτασμός των τριών Ιεραρχών πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στις 30 Ιανουαρίου του έτους 1842, με ομιλητή τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής Νεόφυτο Βάμβα και θέμα της ομιλίας του «Ὑμεῖς ἐστὲ τὸ φῶς τοῦ κόσμου».
Είναι γεγονός ότι από τον πρώτο εορτασμό του Πανεπιστημίου Αθηνών και στο εξής, η εορτή των Γραμμάτων εορτάζεται αδιαλείπτως, έχοντας δημιουργήσει μία μακρά και με ουσιαστικό περιεχόμενο ιστορική και πνευματική παράδοση.
Είναι, ωστόσο, επιβεβλημένο να αναδειχθούν και να τονιστούν η κοινωνική προσφορά και το κοινωνικό έργο των Τριών Ιεραρχών, σε μία τεράστια γεωγραφική έκταση, όπου οι πολλοί υπέφεραν και οι λίγοι καλοπερνούσαν ανεξέλεγκτα. Και δεν ήταν μόνο τα μηνύματα και οι αρχές της νέας θρησκείας που οδηγούσαν και παρέπεμπαν σε μία ανθρωπιστική και φιλανθρωπική προσέγγιση και δράση. Ήταν, κυρίως, η προσωπική στάση και η προσωπική θεώρηση του καθενός από τους Τρεις Ιεράρχες, που δεν τους επέτρεπαν να παραμείνουν αδιάφοροι στην κοινωνική αδικία, στη σκληρότητα των αρχόντων και των ισχυρών, στον προκλητικό τρόπο ζωής των αστών, στην ανθρώπινη δυστυχία και τον ανθρώπινο πόνο, που δεν συμφωνούσαν ούτε με το χριστιανικό πνεύμα ούτε με το ελληνικό ήθος. Ο ιερός λόγος έχει τη δική του δυναμική και απήχηση, αλλά μπροστά στην ανθρώπινη δυστυχία και εξαθλίωση δεν είναι αρκετός. Υπήρχε αδήριτη ανάγκη για ουσιαστικό και πρακτικό έργο και αυτό ήταν εκείνο που ανέλαβαν αμέσως οι Τρεις Ιεράρχες.
Έτσι δεν αρκούνται να στηλιτεύσουν την ανηθικότητα και τη διαφθορά, να καταγγείλουν την κοινωνική αδικία και την κοινωνική ανισότητα, αλλά είναι οι σταθεροί υποστηρικτές των αδυνάτων, των αδικημένων, όλων εκείνων που γνωρίζουν την εκμετάλλευση και τον ευτελισμό από τους ισχυρούς και τους πλουσίους. Παράλληλα, παρεμβαίνουν με ένα εντυπωσιακό κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο για την εποχή, με πρώτο τον Μέγα Βασίλειο και την περίφημη «Βασιλειάδα» του, ένα από τα μεγαλύτερα Ιδρύματα της εποχής, που λειτουργούσε από κοινού ως Πτωχοκομείο, Νοσοκομείο και Ξενώνας. Είναι χαρακτηριστική η αναφορά του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού για τον Μέγα Βασίλειο και τον τρόπο που αυτός θεράπευε και περιποιούνταν, ο ίδιος προσωπικά, τους ασθενείς του Ιδρύματος από τη λέπρα, τονίζοντας πως δεν αρκούνταν στα λόγια, αλλά κατέφευγε στην πράξη και τη θεραπεία. Κατά ανάλογο τρόπο και ο Ιωάννης Χρυσόστομος, εκτός από το συνεχές μέλημά του για την ηθική του ποιμνίου του, ιδρύει στην Κωνσταντινούπολη μια σειρά από ευαγή ιδρύματα για την ανακούφιση των απόρων, των ορφανών, των αρρώστων, των ξένων, των αδυνάτων. Ο Γρηγόριος διανέμει την περιουσία του στους φτωχούς και επιλέγει έναν λιτό τρόπο ζωής.
Οι Τρεις Ιεράρχες, μέσα από τον λόγο, το έργο και το παράδειγμά τους, αγωνίζονται για την κατάργηση απάνθρωπων θεσμών, όπως είναι η δουλεία, ο ανδραποδισμός, τα βασανιστήρια, ενώ προτρέπουν και παρακινούν φίλους και συνοδοιπόρους να προβαίνουν στην εξαγορά της ποινής των αιχμαλώτων. Βεβαίως, οι Τρεις Ιεράρχες εντυπωσιάζουν με τις παιδαγωγικές αρχές που παρουσιάζονται στο έργο τους. Παιδαγωγικές αρχές που καλύπτουν όλες τις συνιστώσες της εκπαίδευσης, όπως είναι οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι μαθητές, ολόκληρη η κοινωνία. Παιδαγωγικές αρχές περισσότερο με ουμανιστικό περιεχόμενο, χωρίς διδακτισμό και κατηγορικές προσταγές.
Ωστόσο, οι Τρεις Ιεράρχες υπήρξαν και παρέμειναν, κυρίως, πεφωτισμένοι διδάσκαλοι και ενσαρκωτές της χριστιανικής πίστης και αλήθειας, υπέροχοι ρήτορες, θαυμάσιοι θεολόγοι, ανήσυχα πνεύματα, φωτεινά και αιώνια παραδείγματα.
*Το παραπάνω άρθρο είναι από ομιλία του κ. Καψάλη κατά τον εορτασμό των Τριών Ιεραρχών στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
