Έκκληση για αποκατάσταση ενός τοπωνυμίου…

Όλοι γνωρίζουν ότι το βουνό Τύμφη βρίσκεται στην περιοχή Ζαγορίου. Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι ότι η τοποθέτηση της αρχαίας Τύμφης στο Ζαγόρι οφείλεται σε ένα παλιό λάθος. Πράγματι, στις πραγματείες που γράφτηκαν για την Ήπειρο από λόγιους του 19ου αι. (Αραβαντινός, Λαμπρίδης κ.ά) καθώς και από περιηγητές (Leake, Pouqueville κ.ά), το βουνό στο Ζαγόρι ονομάζεται Λάζαρι, Παλαιοβούνι, Βραδετινό, Παπιγκινό ή απλά όρος Ζαγορίου αλλά ποτέ Τύμφη. Μετά από μια λεπτομερή έρευνα ανακάλυψα ότι την μετονομασία του όρους σε Τύμφη την πρωτοέκανε το 1878 ο Γιαννιώτης λόγιος, Βασίλειος Ζώτος Μολοσσός, στο έργο του Ηπειρωτικαί Μελέται.
Όμως σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές και κυρίως τον Στράβωνα, η Τύμφη ήταν στην Πίνδο. Το πιθανότερο μάλιστα είναι ότι δεν υπήρχε κάποιο όρος με το όνομα Τύμφη και πρόκειται για παρανόηση του Στράβωνα.
Αυτό που υπήρχε στην πραγματικότητα ήταν η περιοχή (χώρα) Τυμφαία όπου ζούσαν οι Τυμφαίοι, μια πανάρχαια ηπειρωτική φυλή της Πίνδου. Όμως με το ορεωνύμιο «Πίνδος» στην αρχαιότητα αποκαλούσαν τα όρη από όπου πηγάζουν ο Πηνειός και ο Άραχθος, δηλαδή τα όρη του σημερινού Μετσόβου και όχι ολόκληρη την οροσειρά που διασχίζει την Βορειοδυτική Ελλάδα. Με αυτό εξάλλου ομοφωνούν και άπαντες οι σύγχρονοι ιστορικοί. Επομένως η περιοχή των Τυμφαίων αφορούσε στην περιοχή του Μετσόβου.
Γιατί λοιπόν μετονομάστηκε το όρος Ζαγορίου σε «Τύμφη»; Γιατί ελλείψει ενός αδιάψευστου αρχαίου ονόματος ήταν σημαντικό να βρεθεί ένα τέτοιο, αφού όλα τα «βαρβαρόφωνα» (σλαβικά, αλβανικά, τουρκικά) τοπωνύμια του Ελλαδικού χώρου «έπρεπε», μετά την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, να αντικατασταθούν με ελληνικά, για λόγους «κάθαρσης» της ιστορίας του έθνους από κάθε ξενικό στοιχείο. «Ο Σωκράτης δεν θα μπορούσε να είναι από το Μπραχάμι»! όπως έλεγε αστειευόμενος ο Καμπούρογλου.
Στο πλαίσιο αυτό αντικατασταθήκαν με νέα ή αρχαία ελληνικά ονόματα, μέσα σε 100 χρόνια, πάνω από 5000(!) «αλλόφωνα» τοπωνύμια. Είναι γεγονός ότι την πολιτική αυτή ακολούθησαν και άλλες χώρες αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό και πάντα με ένα ισχυρό αίσθημα σεβασμού της ιστορία τους. Γι’ αυτό και οι Γερμανοί δεν άλλαξαν το όνομα του Βερολίνου, της Δρέσδης και της Λειψίας παρόλο που και τα τρία αυτά ονόματα είναι σλαβικής προέλευσης. Αντίθετα, η αλλαγή των τοπωνυμίων στην Ελλάδα ήταν υπέρμετρη και βεβιασμένη και αυτό οδήγησε συχνά σε ανιστόρητα λάθη. Για παράδειγμα, το 1838, το νησί Λιαδρόμια ταυτίστηκε με την αρχαία Αλόννησο ενώ το σωστό θα ήταν να ταυτιστεί με την αρχαία Ικός.
Παρά ταύτα το όνομα Αλλόνησος δεν άλλαξε και παραμένει μέχρι σήμερα. Θύμα αυτής της εθνικής πολιτικής και του πατριωτικού ζήλου του Ζώτου Μολοσσού, ήταν και το όνομα «Τύμφη» το οποίο μετατοπίστηκε, όχι χωρίς επιπολαιότητα, από το Μέτσοβο, δυτικότερα, στο όρος Ζαγορίου. Όμως «τα [ξένα] ονόματα είναι ίχνη διαβάσεως ξένων φυλών, και κανείς δεν έχει δικαίωμα να διαγράφει τα ίχνη αυτά εκ της ιστορίας» όπως τόνιζε, σοφά, ο Μηλιαράκης (ιστορικός και γεωγράφος του 19ου αιώνα). Σήμερα που έχει προ πολλού εκλείψει η «ανάγκη κάθαρσης» των «βαρβαροφώνων» τοπωνυμιών, είναι καιρός να αποκαταστήσουμε, χάριν της ιστορικής αλήθειας, τα λάθη του παρελθόντος και ιδιαίτερα τα ανιστόρητα. Το όνομα Τύμφη θα ήταν φρόνιμο να εξοβελιστεί από τους χάρτες του Ζαγορίου και το βουνό της περιοχής αυτής να αποκαλείται Παλαιοβούνι ή προτιμότερα ίσως, Γκαμήλα, που είναι το όνομα μίας από τις κορυφές του.
Και αν το αρχαίο ορεωνύμιο δεν διατηρήθηκε, διατηρήθηκε ωστόσο το αρχαίο όνομα του Ζαγορίου. Είναι η αρχαία Παρωραία που σημαίνει η περιοχή «μετά το όρος». Αλλά από ποιο όρος «μετά» βρίσκεται η περιοχή Παρωραία / Ζαγόρι; Δεν είναι ξεκάθαρο. Ίσως μετά την Πίνδο αφού η Παρωραία / Ζαγόρι είναι αυτό που αντικρύζει κανείς μόλις περάσει την Πίνδο ερχόμενος από Θεσσαλία - ένα πολυσύχναστο πέρασμα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Για κάποιον που έρχεται από την Άρτα (Αμβρακία) και κατευθύνεται προς την Αλβανία (Ιλλυρία), η Παρωραία / Ζαγόρι βρίσκεται αμέσως μετά από το Μιτσικέλι και για κάποιον που έρχεται από την Αλβανία βρίσκεται μετά την Γκαμήλα. Το αρχαίο τοπωνύμιο της περιοχής διατηρήθηκε στην σλαβική του μετάφραση. Το εξελληνισμένο σλαβικό όνομα «Ζαγόρι» προέρχεται από το za (μετά) και το gora (όρος). Αλλά και το όνομα «Πάπιγκο», όπως υποστηρίζω για πρώτη φορά εδώ, μπορεί να ετυμολογηθεί από τις αλβανικές λέξεις pa(s) (μετά) και pingё (κορυφή). Δηλαδή και τα δύο τοπωνύμια σημαίνουν την περιοχή που βρίσκεται «μετά το όρος / τη κορυφή».
Αποτελούν δηλαδή ακριβείς μεταφράσεις του αρχαιοελληνικού Παρωραία. Με την πάροδο του χρόνου επικράτησε το σλαβικό όνομα Ζαγόρι αντί του αρχαιοελληνικού Παρωραία ενώ το αλβανικό όνομα Πάπιγκο από εδαφωνύμιο που ήταν αρχικά, μεταβλήθηκε σε οικωνύμιο. Από την ύπαρξη των τριών παραπάνω τοπωνυμίων δηλώνεται η διαδοχική εγκατάσταση στην περιοχή Ελλήνων, Σλάβων, Αλβανών και πάλι Ελλήνων. Αν τα τρία τοπωνύμια δεν είχαν διατηρηθεί, η ιστορική αυτή πληροφορία θα είχε χαθεί για πάντα. Να γιατί πρέπει όλα τα τοπωνύμια - οι «επιγραφαί γεγλυμμέναι επ’ αυτού του εδάφους» - να διατηρούνται αναλλοίωτα και η αποκατάσταση των λανθασμένων μετονομασιών, παρόλο που φαίνεται δύσκολη, μπορεί και αξίζει να γίνεται.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΧΑΡΙΣΗΣ