Ο Ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός στην υμνολογία της Εκκλησίας…

Προς τιμήν του αγίου ιερομάρτυρος και ισαποστόλου Κοσμά του Αιτωλού γράφτηκαν δύο ασματικές ακολουθίες οι οποίες διακρίνονται για τη φιλολογική τους αρτιότητα και το θεολογικό τους βάθος.

Η πρώτη είναι πόνημα του εκ Γραμμένου της Ηπείρου Διδασκάλου του Γένους Σαπφείρου Χριστοδουλίδου και εκδόθηκε στη Βενετία το 1814. Η δεύτερη είναι ποίημα του εκ Δρόβιανης της Βορείου Ηπείρου υμνογράφου της Μεγάλης του

Χριστού Εκκλησίας Μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτου. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο μου Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Φωτιστής του Γένους-ο Προφήτης, που εκδόθηκε από την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος σε πρώτη έκδοση το 2000 και δεύτερη το 2009.
Και οι δύο ασματικές ακολουθίες συναγωνίζονται σε υψηλούς τόνους και λυρικές εκφράσεις, για να εγκωμιάσουν «Κοσμάν τον θείον, τον μέγαν καθηγεμόνα και διδάσκαλον, τον πράξει και θεωρία διαλάμψαντα, και προς γνώσιν θείαν ανθρώπων πλήθη, διδαχαίς ποικίλαις, και λόγοις θείοις επαλείψαντα…»
Τόσο ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης όσο και ο Μοναχός Γεράσιμος έχουν απόλυτη συναίσθηση της αναξιότητας τους να υμνήσουν τον ιερομάρτυρα Κοσμά. Γι’ αυτό και οι δυο τους ζητούν τη βοήθεια του Δομήτορος της Εκκλησίας Κυρίου για να υμνήσουν επάξια τον άγιο της Εκκλησίας και φωτιστή του Δούλου Γένους. Στο πρώτο τροπάριο της τρίτης ωδής του κανόνα της εορτής ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης γράφει: «Λελεπρωμένον μου τον νούν, ταις των παθών κακωδίαις, ανακάθαρον ταις ικεσίαις σου Μάκαρ, και απόπλονον φωτί της θείας επιγνώσεως, όπως καγώ δοξάζω, τον σε διξάσαντα Κύριον». Με το ίδιο πνεύμα γράφει ο Μοναχός Γεράσιμος, στο πρώτο τροπάριο της πρώτης ωδής του κανόνα της ασματικής του ακολουθίας: «Καταύγασον ωδής του κανόνα της ασματικής καρδίαν μου, φωτί της σής χάριτος, όπως υμνήσω Χριστέ, θείοις άσμασι Κοσμάν τον θεηγόρον, τον πάσι κυρήξαντα, λόγον τον ένθεον».
Και στις δύο ασματικές ακολουθίες οι εγκωμιαστικοί χαρακτηρισμοί για τον άγιο Κοσμά είναι πάρα πολλοί. Ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης άνθρωπος και επίγειος άγγελος, Κοσμά Ισαπόστολε… Στο πρώτο τρόπαιο της ωδής ο ίδιος υμνογράφος απευθυνόμενος στο άγιο Κοσμά γράφει: «Ουκ ενάρκησας, τοις δρόμοις του κηρύγματος, Πάτερ θλιβόμενος, αλλά προθύμω ψυχή, τοις πάσιν εκήρυξας, λόγον της πίστεως, και διήγειρας, προς εργασίαν Άγιε, εναρέτου πολιτείας». Στο τρίτο προσόμοιο του Εσπερινού ο υμνογράφος Γεράσιμος τον παραλληλίζει με τον Απόστολο Παύλο: «Ως ο Παύλος ο ένθεος του Χριστού Ευαγγελίον, πανταχού εκηρύξας ιερώτατε, εκ Βυζαντίου αρξάμενος, δυνάμει του πνεύματος, μέχρι δε Ιλλυρικού, γεγονώς πλείστους έσωσας, τοις σοίς σκάμμασι…». Αναφορά στη δράση του αγίου έχουμε και το δεύτερο προσόμοιο: «Και εν Άθω διέπρεψας, και εν πόλει του Βύζαντος, διδαχαίς και πράξεσι θείας πίστεως, Μακεδονίαν δε Άγιε και Ήπειρον άπασιν, δρόμω Αποστολικώ, και τας νήσους διέτρεξας, πόνοις πλείοσι…»
Στους κόπους, στους μόχθους και στους αγώνες του πατροκοσμά για τη διάδοση του Ευαγγελίου της Ειρήνης, αναφέρεται και ο Διδάσκαλος του Γένους Σάπφειρος Χριστοδουλίδης στη μεστή πνευματικών εννοιών ακολουθία του: «Τους λαμπρούς αγώνας σου, ους υπέρ της πίστεως ηγώνισαι, τις διηγήσεται, ιερομάρτυς πανένδοξε; τους ιδρώτας, τους πόνους, τους ανά πάσαν πόλιν προσγινομένους σοι δια το κήρυγμα». Σε άλλο σημείο της ίδιας ακολουθίας αναγράφεται: «Τοις ενθέοις διδάγμασι, την υφήλιον άπασαν, ευσεβώς κατήρδευσας, Ιερώτατε, σπείρας τον λόγον της πίστεως, Κοσμά αξιάγαστε, ταίς των πάντων ακοαίς, και κομώντας ως στάχυας εναπέδειξας…»
Ήταν τόσο μεγάλο το πάθος του αγίου Κοσμά για τον ευαγγελισμό του λαού του Θεού, ώστε, όπως γράφει ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης στο δοξαστικό των Αίνων, «ου γαρ έδωκεν ύπνον αυτού τοις οφθαλμοίς ουδέ των πόνων ανάπαυσιν, έως ού τον λόγον του Ευαγγελίου τοις πιστοίς διατράνωσε και τας καρδίας των πιστών εκ βυθού της πλάνης εις επίγνωσιν θείαν μετήγαγε».
Μεταξύ των πολλών χαρισμάτων του αγίου Κοσμά του Αιτωλού διακρίνεται και το χάρισμα ‘’του θαυματουργείν’’. Στην με ημερομηνία 2 Μαρτίου 1779 επιστολή του προς τον αδελφό του Χρύσανθο, σχολάρχη στη Νάξο, γράφει για τα θαυμαστά σημεία, τα οποία μέσω αυτού πραγματοποιούσε ο Θεός. «…τα κατ’ εμέ περί εμέ φαίνονται πολλά και απίστευτα εις τους πολλούς και μήτε εγώ δύναμαι να καταλάβω… έως τριάκοντα επαρχίας περιήλθον, δέκα σχολεία ελληνικά εποίησα, διακόσια δια κοινά γράμματα, του Κυρίου συνεργούντος και τον λόγον μου βεβαιούντος διά τινών επακολουθησάντων σημείων…»
Σύμφωνα με το απολυτίκιο της ακολουθίας του Σάπφειρου Χριστοδουλίδου, ο άγιος Κοσμάς «νέμει τας ιάσεις τοις πιστώς προσιούσσιν». Η αγία Κάρα του, την οποία ιδιαιτέρως ευλαβείτο και αυτός ακόμη ο αλλόθρησκος Αλή Πασάς, είναι πηγή θαυμάτων. Ο ίδιος υμνογράφος αφιερώνει μεγάλο μέρος της ασματικής του ακολουθίας στα θαύματα του αγίου. Στο τρίτο στιχηρό προσόμοιο του εσπερινού ο υμνογράφος προτρέπει: «των ευσεβών άπαν σύνταγμα, εγκωμίων άνθεσιν επιλέκτοις, του Χριστού θεράποντος στέψωμεν Κάραν την Αγίαν χρεωστικώς», «εξ ής άφθονα προχείται τα ιάματα και δαψιλή τοις πόθω προσιούσιν ενεργείται τα θαυμάσια». Για το ίδιο θέμα ο ύμνογράφος Γεράσιμος γράφει στο β’ τροπάριο της λιτής: ‘’… σοφία γαρ και χάριτι, επιστώσω τον λόγον, και θαυμάτων δυνάμεσιν, αμφότερα σφράγισας…’’ Επίσης, στο δεύτερο τροπάριο της ε’ ωδής ο Γεράσιμος γράφει: ‘’Νοσούσας ιάτρευσας, ψυχάς λόγω της χάριτος, και τας των σωμάτων ασθενείας, ιάσαι Πάτερ τη επικλήσει Χριστού, Αποστολικήν χάριν λαβών, Κοσμά Ισαπόστολε, εν υστέροις τοις έτεσι’’.
Στον ιερομάρτυρα Κοσμά ο Κύριος χάρισε ‘’των θαυμάτων την ενέργειαν’’, ‘’αντάξιον των πόνων’’, στους οποίους ο ίδιος υποβλήθηκε για τη διάδοση του Ευαγγελίου της Ειρήνης. Η πόλη των Βελεγράδων, σημερινό Μπεράτι, δικαιολογημένα κατέχει τα λείψανα του αγίου ‘’ως όντως θείον πλούτον και θησαυρόν των θαυμάτων ακένωτων’’.
Και οι δύο υμνογράφοι δεν ξεχνούν να αποδώσουν την οφειλόμενη τιμή στη γήινη πατρίδα του αγίου, την Αιτωλία. Για τον Σάπφειρο Χριστοδουλίδη ‘’Αυχεί λαμπρώς η Αιτωλία, τον κοσμήτορα Κόσμου παντός τον Μέγαν, Ιερέα Θεού, βλάστησασα ως ρόδον ού της οσμής επλήσθησαν οι εν πίστει προσιόντες’’. Στο Κονταίκιο της εορτής ο ίδιος ο υμνογράφος αρχίζει με τη φράση «της Αιτωλίας προελθών Θεοφόρε και εν των Άθω μοναστής χρηματίσας…». Ο Μοναχός Γεράσιμος τον αποκαλεί ‘’Αιτωλίας το βλάστημα Εκκλησίας το στήριγμα, και σοφόν διδάσκαλον θείω πνεύματι’’. Σε άλλα σημεία ‘’Χαίροις της Αιτωλίας βλαστός του Αγιωνύμου Όρους καύχημα. «Χαίροις της Αιτωλίας βλαστός, της Εκκλησίας θεοφόρος διδάσκαλος’’. ‘’Εξ Αιτωλίας ανέτειλας, και πάση τη Ελλάδι εξέχαμψας’’. ‘’Χαίρει εν σοι Αιτωλία η σέ βλαστήσασα, και Άθως χαρμόσυνος, την σήν χάριν κηρύττει’’.
Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ‘’ο κόσμου κόσμος, η δ’ ωραιότης’’, υπήρξε μεγάλη και πολυδιάστατη πνευματική προσωπικότητα. Μάρτυς, Κήρυξ, Απόστολος, Μοναστής, Ιερεύς. Αυτός ο σπάνιος συνδυασμός των χαρισμάτων του αγίου πνεύματος στο πρόσωπο του αγίου ωθεί τον υμνογράφο να αναφωνήσει: «Τι σε προσκαλέσωμεν, τρισμάκαρ; Μάρτυρα, ότι υπέρ Χριστού του Θεού το σόν αίμα εξέχεας. Κήρυκα, ότι τον τόνο της του Χριστού βασιλείας τοις πασίν εκήρυξας. Απόστολον, ότι τον λόγο του Ευαγγελίου, αποστολικώς τοις πίστοις διετράνωσας. Μοναστήν τε, ότι τον σόν βίον ώσπερ κάτοπτρον καθαρόν της ασκήσεως εγκατέλειπες. Ιερέα, ότι ιερουργών, σε αυτόν ώσπερ θυσίαν καθαράν προσήγαγες τω Κυρίω σου’’.
Ο Ιερομάρτυς και Ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός, αφού την επίγεια ζωή του ‘’διήλθεν δια πυρός και ύδατος’’, βρίσκεται ήδη δοξασμένος και δικαιωμένος στην ατέρμονη αιωνιότητα, ’’όπου ήχος καθαρός εορταζόντων’’. Η στρατευόμενη Εκκλησία δια των δύο υμνογράφων του, του Σαπφείρου Χριστοδουλίδου και του Μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτου, ικετεύει τον Άγιο ‘’ ως παρρησίαν έχων πολλήν προς τον Σωτήρα Κύριον’’, ‘’μη διαλίπη πρεσβεύων, υπέρ των πίστει και πόθω προσιόντων τη Σορώ τη αγία, και πιστώς εκτελόντων την σεβάσμιον μνήμην αυτού’’. Χαρακτηριστική είναι η εκ βαθέων προσευχή του Μοναχού Γερασιμου στο τρίτο τροπάριο του θ κανόνα της γιορτής: «Ύψωσον Θεώ, Κοσμά Ισαπόστολε, χείρας ικέτιδας, πάσης πλάνης ρύσασθαι, την Εκκλησίαν νυν την Ορθόδοξον, ειρήνη τη Ελλάδι δε πάση δωρήσασσαι, και πταισμάτων, καμοί Πάτερ άφεσιν, τω τους ύμνους σοι τούτους υφάναντι».