Βησσαρίων Μακρής: Ένας σπουδαίος Γιαννιώτης λόγιος!

on .

 

Ένας από τους επιφανείς λόγιους των Ιωαννίνων στους χρόνους της τουρκοκρατίας ήταν και ο Βησσαρίων Μακρής. Δεν είναι και τόσο γνωστός. Κι όμως πρόκειται για μια μεγάλη μορφή των γραμμάτων στους πιο σκοτεινούς χρόνους της δουλείας. Ο Σάθας αναφέρει ότι ο Παΐσιος ο Μικρός, ο εξ Ιωαννίνων συνέταξε βιογραφία του Μακρή. Το χειρόγραφο υπήρχε στα Γιάννινα, αλλά αργότερα χάθηκε.
Ο Βησσαρίων Μακρής γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1635. Το γεννήσεως το αναφέρει ο Κων. Σάθας (Νεοελληνική Φιλολογία, σελ. 384). Σπουδαία συμβολή στη βιογραφία του αποτελεί μία επιστολή που έστειλε ο Φιλητάς στον Κων. Ασώπιο. Ανάμεσα στα άλλα αναφέρει: «…Ο Βησσαρίων Μακρής εμαθήτευσε παρά τω Αλεξάνδρω Μαυροκορδάτω και τω Ιωάννη Καρυοφύλλη εις Κων/πολιν (στην Πατριαρχική Ακαδημία). Εκεί διέμεινε μέχρι το 1675. Ελθών εις Ιωάννινα εχρημάτισε διδάσκαλος της του Γκιούμα Σχολής, τότε νεωστί ιδρυθείσης, λαβούσης το όνομα απ’ αυτού του κτίτορος… ετελεύτησε τον βίον περί το 1699». Άλλος βιογράφος του Βησ. Μακρή είναι ο Μελέτιος Γεωγράφος. Συνδυάζοντας όλες αυτές τις πηγές γύρω από τη βιογραφία του Βησ. Μακρή έχουμε την ακόλουθη εικόνα:
Ο Βησσαρίων Μακρής διδάχτηκε τα πρώτα γράμματα στα Γιάννινα. Είχε δασκάλους τον Ζακύνθιο λόγιο Νικόλαο Κουρσούλα ή Κουρζούλα που δίδασκε στα Γιάννενα το 1645 και τον Κερκυραίο Σπυρίδωνα Τριανταφύλλου. Μετά τη βασική εκπαίδευσή του, χειροτονήθηκε ιερέας στα Γιάννενα. Κατόπιν πήγε στην Κων/πολη. Εκεί φοίτησε στην Πατριαρχική Ακαδημία, όπου δίδασκαν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Ιωάννης Καρυοφύλλης.
Στο σιγίλλιο του 1683, ανάμεσα στα άλλα, αναφέρεται ότι ο Μακρής έμεινε στην Κων/πολη μέχρι το 1675. Τότε έφυγε για τα Γιάννενα. Προηγουμένως, όμως, πέρασε από την Κέρκυρα (εφόσον ταξίδευε με καράβι). Εκεί συναντήθηκε με τον Νικόλαο Βούλγαρη, τον Γεράσιμο Βλάχο και τον Σωφρόνιο Δαράκιο.
Στο μεταξύ τον ίδιο χρόνο (1675) ιδρύθηκε στα Γιάννενα η περίφημη Σχολή Γκιούμα, η οποία πήρε το όνομα από τον ιδρυτή Μάνο (Εμμανουήλ) Γκούμα. Έτσι, μόλις έφθασε στα Γιάννινα ο Βησσαρίων Μακρής έγινε διδάσκαλος στη Σχολή αυτή, στην οποία δίδαξε μέχρι το 1683. Όλοι οι βιογράφοι του μιλούν με θαυμασμό για την πνευματική του προσφορά στην πόλη των Γραμμάτων στο διάστημα αυτό, αλλά και κατόπιν μέχρι τον θάνατό του το 1699.
Στη Σχολή τον διαδέχτηκε ο Γεώργιος Σουγδουρής, ο οποίος μόλις τότε ήλθε από την Ευρώπη. Μετά από αυτόν δίδαξε ο Μεθόδιος Ανθρακίτης. Αυτόν τον διαδέχτηκε ο Μπαλάνος Βασιλόπουλος (1723-1760). Από αυτόν η Σχολή μετονομάστηκε Μπαλαναία. Μαζί με αυτόν δίδασκε και ο γιος του Κοσμάς Μπαλάνος μέχρι το 1792. Κατόπιν δίδαξαν τα δύο αδέλφια του Κοσμά: Κωνσταντίνος και Αναστάσιος μέχρι το 1820.
Είναι γνωστό ότι το 1820 ο Σουλτάνος κήρυξε τον Αλή πασά αποστάτη και του κήρυξε τον πόλεμο ζητώντας το κεφάλι του. Τουρκικός στρατός με τον Ισμαήλ Πασά στην αρχή και κατόπιν με τον Χουρσίτ Πασά πολιόρκησε τον σατράπη της Ηπείρου στο κάστρο των Ιωαννίνων. Οι κάτοικοι σκόρπισαν στο Ζαγόρι και αλλού και η πόλη καταστράφηκε σχεδόν όλη. Τότε καταστράφηκε και η Μπαλαναία σχολή, μαζί με τη βιβλιοθήκη της…
Για την πυρπόληση των Ιωαννίνων έχουμε τις εξής πληροφορίες: Ο Αραβαντινός θεωρεί ως αίτιο της πυρκαγιάς τον Αλή Πασά. Το έκανε για να έχει ελεύθερη τη θέα από το κάστρο. Γι’ αυτό έριξε βόμβες και διάφορες εμπρηστικές ύλες σε διάφορες θέσεις της πόλης και η φωτιά άπλωσε σε όλη την πόλη σε μία ημέρα και έγινε παρανάλωμα του πυρός την 25 Αυγούστου 1820.
Στο Annuaire Historique των Παρισίων του 1820, όπου αναφέρονται λεπτομερώς τα σχετικά με την πολιορκία του υποστηρίζεται ότι τα τουρκικά στρατεύματα που πολιουρκούσαν αυτόν κατέστρεψαν πρώτα ένα μέρος της πόλης και ο Αλής αναγκάστηκε να διατάξει την καταστροφή και της υπόλοιπης πόλης.

***
Κατά το έτος 1695 προέκυψε μία θεολογική έριδα μεταξύ των λογίων των Ιωαννίνων. Μητροπολίτης τότε ήταν ο Κλήμης ο Χίος. Όπως αναφέρει ο Μελέτιος ο Γεωγράφος η διαφορά ήταν η εξής: «Αν η θεία ουσία διέφερε της θείας ενεργείας πραγματικώς ή τω λόγω μόνω τω οριστικώ». Δηλαδή η διαφορά ήταν «περί της διαφοράς της θείας ουσίας και ενέργειας». Είναι θεολογικό το θέμα και δεν επιμένω περισσότερο. Άλλωστε και οι βιογράφοι δεν δίνουν περισσότερες πληροφορίες για το θέμα αυτό.
Υποστηρικτές της πρώτης άποψης ήταν ο Μητροπολίτης Κλήμης και ο Βησσαρίων Μακρής. Υπέρ της δεύτερης άποψης ήταν ο Γεώργιος Σουγδουρής με τους μαθητές της Σχολής. Η έριδα αυτή κράτησε μέχρι το 1699, οπότε και πέθανε ο Μακρής. Πάντως η έριδα αυτή συντάραξε τους τότε λογίους των Ιωαννίνων και χώρισε αυτούς σε δύο αντιμαχόμενες μερίδες.
Από το 1695 ο Βησσαρίων Μακρής «φέρεται ησυχάζων» στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στους Λυγγιάδες, το οποίο ίδρυσε ο ίδιος και γι’ αυτό το μοναστήρι αυτό ονομάστηκε «Μονή του Βησσαρίωνος» (Π. Αραβαντινού χρον. Ηπείρου Β’ σελ. 276). Ο Μητροπολίτης Παραμυθιάς Αθηναγόρας, στο «Νέο Κουβαρά» αναφέρει ότι στο μοναστήρι αυτό δόθηκαν προνόμια το 1721. Κατά διαστήματα ο Βησ. Μακρής έμενε και στα Γιάννενα. Απέθανε δε την 2η Απριλίου του 1699 Κυριακή των Βαΐων.

Συγγράμματα
του Βησ. Μακρή
Τα συγγράμματα του Βησσαρίωνα Μακρή περιλαμβάνουν τους τρεις μεγάλους κύκλους: Φιλολογία, Φιλοσοφία και Θεολογία. Το πρώτο βιβλίο που έγραψε είναι η «Γραμματική», την οποία ονόμασε «Σταχυολογίαν». Ήταν η καταλληλότερη για τους μαθητές του «εν τη πρώτη Σχολή των Ιωαννίνων». Ξεπέρασε και παραμέρισε τις μέχρι τότε γραμματικές του Λάσκαρη και του Γαζή που χρησιμοποιούσαν οι διδάσκοντες.
(Κων. Λάσκαρης, Σοφός βυζαντινός 1434-1501, ο επικληθείς «τελευταίος των Ελλήνων», έγραψε στο Μιλάνο «Γραμματικήν». Γαζής Θεόδωρος από τη Θεσσαλονίκη 1370-1435. Εξέχουσα θέση κατείχε η «Γραμματική» τους.
Ο Βησσαρίων Μακρής έγραψε τη Γραμματική αυτή το 1677 και εκδόθηκε στη Βενετία το 1686 με τη φροντίδα του Μητροπολίτη Αθηνών Μελετίου Γεωγράφου, ο οποίος έγραψε και πρόλογο με την υπογραφή Μιχαήλ Μήτρου, όπως υπέγραφε πριν γίνει Μητροπολίτης.
Στο εξώφυλλο γράφει: «Σταχυολογία τεχνολογική κατ’ ερωταπόκρισιν της γραμματικής τέχνης, εκδοθείσα παρά του Βησσαρίωνος ιερομονάχου Μακρή. Νυν το πρώτον τυπωθείσα, και πάση επιμελεία Μιχαήλ Μήτρου ιερέως εξ Ιωαννίνων, ου προτροπή προσετέθη και το περί «ομοίων και διαφόρων λέξεων του Αμμωνίου, Ενετίησιν παρά Νικολάω Γλυκεί 1686».
Εκδόθηκε επανειλημμένα η Γραμματική του Βησ. Μακρή. Εκτός από τους γραμματικούς κανόνες περιείχε και αποσπάσματα κειμένων, ρητά, κλπ. Όλοι οι βιογράφοι μιλούν με εγκωμιαστικά λόγια για τη Γραμματική αυτή.
Το δεύτερο έργο του είναι θεολογικό σύγγραμμα με τον τίτλο: «Εισαγωγική Έκθεσις περί των μεγίστων αρετών Πίστεως, Ελπίδος και Αγάπης».
Οι βιογράφοι ονομάζουν το σύγγραμμα αυτό «Διεξοδικωτέραν Ορθοδόξου Ομολογίαν» και τον συγγραφέα ένα των Ελλήνων σοφών της ΙΖ’ εκατονταετηρίδος.
Ο Βησσαρίων Μακρής είναι συγγραφέας και πολλών άλλων συγγραφών ανεκδότων. Τα χειρόγραφα των συγγραφών αυτών βρίσκονται σε διάφορες βιβλιοθήκες. Οι βιβλιοθήκες αυτές είναι: Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, οι Βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους, του Αγίου Παύλου, της Μονής Ιβήρων, της Μεγίστης Λαύρας και Βατοπεδίου. Πατριαρχική Βιβλιοθήκη Ιεροσολύμων. Βιβλιοθήκη της εν Καλλιπόλει Σχολής. Έγραψε 11 φιλοσοφικές μελέτες.
Ο μεσαιωνοδίφης Παπαδόπουλος Κεραμεύς λέγει: Όλα τα βιβλία και τα τεύχη που βρήκε στο χωριό Σκαμνέλι είναι σπουδαιότατα, διότι δίνουν πολλές χρήσιμες πληροφορίες με λεπτομέρειες. Όλα αυτά ήταν κτήμα του λογίου Ιωαννίτη Βησσαρίωνος Μακρή, ο οποίος τα εκληροδότησε στη Μητρόπολη Αχριδών. Κατόπιν περιήλθαν στην κατοχή του καταγομένου από την Καλλίπολη Καλλινίκου, Μητροπολίτη Πρεσπών και Λυχνιδών, μετά δε τον θάνατον αυτού μεταφέρθηκαν στην Καλλίπολη της εκεί ορθόδοξης Κοινότητας.
Αυτός ήταν ο Βησσαρίων Μακρής. Άνδρας που διέπρεψε «επί αρετή και παιδεία» και διετέλεσε μέγας διδάσκαλος της περιώνυμης Σχολής του Γκιούμα, η οποία ανέδειξε λαμπρούς μαθητές.

Βιβλιογραφία: 1) Παν. Αραβαντινού «Χρονογραφία Ηπείρου» τ. Β’, 2) «Ηπειρωτικά Χρονικά», Τόμοι Γ’-Δ’, 3) Ιω. Λαμπρίδου «Ηπειρωτικά Μελετήματα», Τεύχος Α’.