Τα έθνη στην εποχή της παγκοσμιοποίησης…

 Του ΙΩΑΝΝΗ ΣΑΪΝΗ, Δρ. Μοριακής Βιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

 Κάποτε οι Αμερικανοί, όταν ακόμη υπήρχε η κραταιά Σοβιετική Ένωση, παρέδωσαν ένα παιδάκι, αμέσως μετά τη γέννησή του, σε μια ρώσικη οικογένεια εμιγρέδων της Αμερικής με σκοπό να ανατραφεί ως γνήσιος Ρώσος. Όταν ενηλικιώθηκε τον ενέταξαν σε ένα πρόγραμμα κατασκοπίας εις βάρος της ΣΕ. Έγινε δηλαδή κανονικός πράκτορας. Το σχέδιο ήταν να εισχωρήσει στην ΣΕ και να συγκεντρώνει πληροφορίες για τη CIA. Έτσι λοιπόν, υπό άκρα μυστικότητα κάποιο βράδυ, από ένα αμερικάνικοπλάνο, ο νεαρός κατάσκοπος έπεσε με αλεξίπτωτο στα περίχωρα της Μόσχας. Περιπλανήθηκε για λίγες ώρες μέχρις ότου βρήκε ανοικτό ένα μπαρ και αποφάσισε να μπει για να πιει καμιά βότκα. 

Όλοι οι θαμώνες ήταν τύφλα στο μεθύσι. Άρχισε λοιπόν και αυτός να πίνει, άνοιξε και κουβέντα μπας και ψαρέψει κάτι και έτσι ήσυχα κυλούσε η βραδιά. Ξαφνικά, ένας από τους θαμώνες, πράκτορας αυτός της ΚGB, τρεκλίζοντας και με μάτια κόκκινα από το πιοτό, τον πλησίασε και του είπε: Νταβάριτς, εσύ μου φαίνεσαι ύποπτος. Γιατί το λες αυτό, αποκρίθηκε ο «δικός» μας σε άπταιστα Ρωσικά. Να, του λέει ο άλλος, εσύ μπορεί να μιλάς σαν Ρώσος, μπορεί να πίνεις σαν Ρώσος, μπορεί να χαιρετάς σα Ρώσος αλλά Ρώσος δεν είσαι.
Ο «δικός» μας άρχισε να ανησυχεί. Για να διασκεδάσει τις αμφιβολίες του άλλου, έβαλε ένα ρούβλι στο παλιό τζουκ μποξ, διάλεξε ένα παραδοσιακό Ρώσικο τραγούδι και άρχισε να χορεύει το λεβέντικο χορό (μάλλον την Καλίνκα αν θυμάμαι καλά). Συγκεντρώθηκαν όλοι οι θαμώνες γύρω του και άρχισαν να χτυπούν ρυθμικά παλαμάκια, να σφυρίζουν και να επαινούν την αξία του ως χορευτή. Ο μόνος που έμενε απαθής ήταν αυτός που τον αμφισβήτησε πριν. Ξαναπλησίασε και του είπε: Νταβάριτς, εσύ μπορεί να μιλάς σαν Ρώσος, μπορεί να πίνεις σαν Ρώσος, μπορεί να χαιρετάς σα Ρώσος, μπορεί να χορεύεις σα Ρώσος, αλλά Ρώσος δεν είσαι! Και τον συνέλαβε αμέσως!
Τι ήταν αυτό που ο μεθυσμένος πράκτορας της KGB ψυλλιαζόταν από την αρχή αλλά δε μπορούσε να προσδιορίσει; Ήταν κάποιο αδιόρατο προαίσθημα; Κάποια ελάχιστη διαφοροποίηση στην προφορά; Κάτι εξεζητημένο στους τρόπους συμπεριφοράς του «δικού» μας; Αν ήταν κάτι από τα παραπάνω δε θα μιλούσαμε για ανέκδοτο. Η απάντηση είναι πολύ απλή και γι’ αυτό ξεκαρδιστική και αρμόζουσα σε ένα ανέκδοτο. Ο αμερικανός κατάσκοπος με τη Ρώσικη κουλτούρα ήταν απλώς… μαύρος!
Πριν σκεφτείτε ότι το ανέκδοτο είναι ρατσιστικό, όπως μας τόνισε με έκφραση αηδίας μια συμφοιτήτριά μας οργανωμένη στην ΚΝΕ τη δεκαετία του ΄80, όταν σε μια παρέα ο φίλος ΛΤ μας το διηγήθηκε για πρώτη φορά, ας δούμε τι πραγματικά μας λέει η ανεκδοτική αυτή ιστορία.
Καταρχήν, θεωρεί τους Αμερικανούς, αμερικανάκια αφελή και ανίδεα περί της Ρωσικής πραγματικότητας. Και περί της όποιας πραγματικότητας όπου γης, εκτός των ΗΠΑ, θα συμπληρώναμε. Εάν ένας μαύρος μπορεί να είναι Αμερικανός, τότε γιατί να μη μπορεί να είναι και Ρώσος;
Το στερεότυπο του Ρώσου μπεκρούλιακα μας είναι επίσης οικείο και τίποτα στην όλη διήγηση δεν μας ξενίζει. Πράγματι ξέραμε και ξέρουμε ότι οι Ρώσοι πίνουν τόνους βότκα, είτε με Τσάρο στη κυβέρνηση, είτε με Γενικό Γραμματέα, είτε με Πούτιν.
Η βλακεία και η στενομυαλιά των μυστικών πρακτόρων, είτε της CIA είτε της KGB, επίσης αποτελεί κυρίαρχη ιδεοληψία στα καθ’ ημάς. Αμυντικός μηχανισμός γελοιοποίησης για να κατευνάσουμε τους φόβους μας ή για να παινέψουμε την εξυπνάδα μας; Δεν έχω απάντηση. Τα ρατσιστικά υπονοούμενα του ανεκδότου εστιάζονται λοιπόν σε όλα τα παραπάνω. Γιατί, σε σχέση με τον πρωταγωνιστή, είναι βαθύτατα αντιρατσιστικό.
Ο πρωταγωνιστής είναι μαύρος μεν, αλλά γεννιέται σε μια χώρα όπου το «έθνος» είναι το νεότερο από όλα τα έθνη της γης και το οποίο προέκυψε από ένα αμάλγαμα εθνών, λαών και γονιδίων. Ανεξάρτητα λοιπόν από την απώτερη καταγωγή, είναι Αμερικανός. Αν θέλει να αυτοπροσδιοριστεί ως Αφροαμερικανός είναι δικαίωμά του. Όπως δικαίωμά του είναι να αυτοπροσδιορίζεται ως σκέτο Αμερικανός. Διαλέγει και παίρνει. Σε όλες τις περιπτώσεις είναι πολίτης των ΗΠΑ.
Οι ικανότητες του Αφροαμερικανού δεν αμφισβητούνται στο ανέκδοτο. Είναι ικανότατος να εκπαιδευτεί και μάλιστα τόσο καλά όσο ο καθένας. Που σημαίνει ότι έχει όλο το ανθρώπινο υπόβαθρο για κάτι τέτοιο. Γροθιά στο στομάχι δηλαδή του κάθε ρατσιστή.
Μήπως τότε, ο πράκτορας της KGB που τελικά τον συλλαμβάνει είναι αυτός που δρα ρατσιστικά; Μήπως οι Αμερικανοί πράκτορες είναι λιγότερο ρατσιστές από τον κομμουνιστή πράκτορα; Δηλαδή, θα μπορούσε ένας μαύρος να είναι αληθινός Ρώσος;
Και εδώ ερχόμαστε να βάλουμε το δάκτυλο επί τον τύπο των ήλων. To έθνος, το όποιο έθνος, είναι απλώς ένα σύνολο ανθρώπων άσχετων μεταξύ τους γενετικά, οι οποίοι ακολουθούν ένα κοινό πρότυπο συμπεριφορών ή υπάρχει μεταξύ των ανθρώπων αυτών και κάποια ισχυρή γενετική συγγένεια;
Η απάντηση δε βρίσκεται ούτε στο ένα άκρο, ούτε στο άλλο άκρο της ερώτησης. Στη πάροδο των αιώνων έχουν εμφανιστεί και έχουν εξαφανιστεί πολλά διαφορετικά έθνη. Μετακινήσεις λαών και εθνικών ομάδων, επιμιξίες, κατακτήσεις, εξανδραποδισμοί και επανεποικίσεις. Κανένα έθνος δεν είναι καθαρό γενετικά, με ότι και αν σημαίνει αυτό. Όμως, η γενετική των πληθυσμών και η σύγχρονη βιολογία έχουν κάνει άλματα στη μελέτη των μετακινήσεων και των επιμιξιών μεταξύ των διάφορων λαών και εθνοτήτων.
Έτσι, ξέρουμε πως στο Ρώσικο γενετικό δυναμικό υπάρχουν σήμερα γονίδια με διαφορετικές προελεύσεις (από την Ευρώπη μέχρι και την Άπω Ασία), όχι όμως γονίδια που καθορίζουν μεγάλη έκφραση της μελανίνης στο δέρμα και ως εκ τούτου δεν αναμένουμε να βρούμε Ρώσο με αφρικανικά χαρακτηριστικά. Ο πράκτορας λοιπόν της KGB δεν είναι ρατσιστής. Απλώς, μέσα στη βλακεία του, συνειδητοποιεί τελικά αυτό που είπαμε προηγουμένως με ένα κάρο λέξεις.
Το ερώτημα επανέρχεται. Είναι δυνατόν ένας μαύρος να είναι Ρώσος; Ναι, είναι δυνατόν, σε περίπτωση που οι ίδιοι οι Ρώσοι τον ανέθρεψαν ως τέτοιο, σε περίπτωση που ο ίδιος οικειοθελώς το δέχτηκε, αλλά πάντα υπό την προϋπόθεση ότι υπηρετεί τα Ρωσικά συμφέροντα. Τότε, ενώ πράγματι δεν έχει συμμετοχή στο Ρώσικο γενετικό υπόβαθρο, λειτουργεί ως Ρώσος και με αυτό τον τρόπο υπερασπίζεται τόσο τον ίδιο το Ρωσικό πολιτισμό όσο και το ίδιο το Ρωσικό γενετικό υπόβαθρο. Μα τότε όμως θα έχει απαρνηθεί αυτό που πραγματικά είναι, δηλαδή καταγόμενος από την Αφρική.
Μπορούμε να το δεχτούμε αυτό αβίαστα; Θέλουμε οι άνθρωποι να απαρνιούνται τις ρίζες τους; Τι θα λέγαμε εμείς εάν οι Ελληνοαμερικανοί δήλωναν απλώς αμερικανοί και αδιάφοροι για την ελληνική τους κληρονομιά; Δε φουσκώνουμε από περηφάνια κάθε φορά που βλέπουμε στη τηλεόραση να παρελαύνουν οι ομογενείς μας στη 5η λεωφόρο; Δε χαιρόμαστε με κάθε κατόρθωμα, μικρό ή μεγάλο, κάποιου συμπατριώτη μας που παίρνει δημοσιότητα, από τον Τσιτσιπά μέχρι τον Αντετοκούμπο;
Οι λύσεις λοιπόν που προτείνονται είναι τρείς. Η πρώτη, θεωρεί ότι τα έθνη είναι μόνο διαφορετικές συμπεριφορές που εμφανίζονται στην πορεία του χρόνου και στην παγκοσμιοποίηση αυτά θα εκλείψουν. Οι συμπεριφορές δε, θα ομογενοποιηθούν. Η δεύτερη, θεωρεί ότι τα έθνη ως συμπεριφορές και ως γενετικό υπόβαθρο θα πρέπει να απομονωθούν ώστε να διατηρηθούν. Η τρίτη θεωρεί ότι οι εθνικές συμπεριφορές αντανακλούν διαφορετική θεώρηση του κόσμου, ότι η κάθε θεώρηση είναι σεβαστή, ότι προσχωρείς ελεύθερα σε αυτή που σου ταιριάζει χωρίς όμως να ξεχνάς ότι οι αρχικοί φορείς αυτής της θεώρησης είχαν όνομα, επίθετο και συγκεκριμένη καταγωγή. Και όπως μπορεί να διαφωνείς με τον μπαμπά σου, δε ξεχνάς όμως ποιανού παιδί είσαι, έτσι και αν γίνεις βουδιστής δε ξεχνάς ότι ο μπαμπάς του Βούδα ήταν Ινδός ή Νεπαλέζος.